Loading AI tools
polski i kanadyjski lekarz psychiatra Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Andrzej Karol Mieczysław Jus (ur. 16 października 1914 we Lwowie, 25 czerwca 1992 w Toronto) – polski lekarz psychiatra, profesor nadzwyczajny psychiatrii, kierownik kliniki psychiatrycznej Akademii Medycznej w Warszawie. Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w latach 1963–1969. Wspólnie z żoną Karoliną był pionierem badań elektroencefalograficznych w Polsce[1].
.jpg) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość |
polska |
| Rodzice |
Ludwik, Estella z d. Kober |
| Małżeństwo | |
| Krewni i powinowaci |
August, Józef, Konstanty, Mieczysław, Bolesław (stryjowie), Juliusz Frist (teść) |
| Odznaczenia | |
 | |
Urodził się 16 października 1914 we Lwowie podczas I wojny światowej[2]. Jego ojcem był Ludwik Jus (ur. 1884), nauczyciel łaciny i greki, a matką Stella Jusowa (właśc. Estella Kober, ur. 1890[3][4] w Paryżu jako córka Francuzki i Polaka), nauczycielka języka francuskiego[5]. Pierwsze siedem lat życia spędził tylko z matką, bo ojciec przebywał zesłany na Syberię[6]. Był wychowany w atmosferze poszanowania dla odrębności innych ludzi[7].
W rodzinnym mieście zdał maturę (1932). Studiował medycynę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie ostatnie egzaminy zdał tu po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 podczas bombardowania miasta przez Niemców i 11 września 1939 uzyskał dyplom lekarski[2][8][9]. Wówczas podjął pracę w uniwersyteckiej klinice psychiatrycznej, w której w ostatnich latach studiów udzielał się jako wolontariusz[2].
Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji sowieckiej został wyznaczony na asystenta profesora Zakładu Psychiatrycznego w podległym rządowi sowieckiemu Lwowskim Instytucie Medycznym[10], powstałym w wyniku przekształcenia dotychczasowej kliniki[11]. Pracował tam przez kolejny rok, a 15 października 1940 otrzymał od przysłanego z Moskwy profesora farmakologii i nowego szefa Zakładu Farmakologii propozycję współpracy przy badaniu środków psychofarmakologicznych[12]. Następnego dnia, w dzień swoich 26 urodzin poznał skierowaną do niego przez ww. profesora w sprawie badań nad terapią konwulsywną studentkę Karolinę Frist (ur. 1914), córkę polskich Żydów z Krakowa, absolwentkę prawa z 1936, która po wybuchu wojny przybyła do Lwowa wraz z rodziną i jako wcześniejsza studentka medycyny UJ (ukończyła dwa lata), została przyjęta na trzeci rok medycyny we Lwowie przez ww. profesora[13]. Oboje w przeciągu dwóch dni zakochali się w sobie i wyznali sobie miłość[14]. Po ataku Niemiec na ZSRR z 22 czerwca 1941 Andrzej i Karolina chronili się w Zakładzie Psychiatrii, przebywając tam podczas bombardowania Lwowa[15]. Po nastaniu okupacji niemieckiej jego Zakład Psychiatrii został wcielony do szpitala psychiatrycznego, kierowanego przez Ukraińca[16]. Rodziny Jusów i Fristów pod względem finansowym stanęły na skraju ubóstwa[16]. Wobec bezpośredniego zagrożenia ze strony niemieckich nazistów dla ludności żydowskiej zdecydowano, że Karolina powinna niezwłocznie przyjąć chrzest rzymskokatolicki i para weźmie ślub w tym obrządku (wcześniej oboje planowali ślub na okres letni 1941), a realizację tego ułatwi bp. Eugeniusz Baziak, będący znajomym ojca Andrzeja[17]. Cała procedura miała być ułatwiona przez zakonników z klasztoru Bernardynów we Lwowie[18]. Zaoferowali oni także w swoim konwencie schronienie dla rodziców i siostry Karoliny, jednak jej ojciec – mimo wielu perswazji – nie przyjął tej propozycji[19]. Celem realizacji planu Andrzej Jus odbył dwie podróże do parafii oddalonych od Lwowa o ok. 20 km (Glinna–Nawaria) i ok. 150 km, zdobywając potrzebne formularze dla Karoliny[20]. Następnie, pod koniec lipca 1941 wraz z bernardynem o. Alojzym przy pomocy specjalnie przygotowanego atramentu na uzyskanych formularzach sprzed 1914 sfabrykował metrykę chrztu dla Karoliny Anny z 1915 oraz wpis stwierdzający ślub zawarty w dniu 31 grudnia 1938 w księgach archidiecezji lwowskiej[21][9]. Pod koniec lipca 1941[22] w ciągu jednego dnia w kaplicy św. Jana z Dukli w bernardyńskim kościele św. Andrzeja Karolina została ochrzczona otrzymując jako drugie imię Anna (rano) oraz poślubiła Andrzeja (po południu)[23]. Chrztu i ślubu udzielał ojciec Alojzy, a całości akcji (uczestnikami byli rodzice pary młodej) dopomagała zakonnica, siostra Filomena, znająca Andrzeja i Karolinę od początku ich znajomości[24]. Rodzice i siostra Karoliny, zgodnie z pomysłem ojca rodziny, w połowie 1941 wyjechali ze Lwowa opłaconym i ukrytym transportem do wsi Orelec (pod Sanokiem, gdzie przed laty kształcił się ojciec Andrzeja)[25]. Z dniem 23 grudnia 1941 Andrzej Jus został zwolniony z pracy w szpitalu[26]. Wobec pogarszających się warunków bytowych Ludwik Jus pod koniec listopada 1941 zainicjował plan wyjazdu z bliskimi ze Lwowa do swojej siostry Karoliny, mieszkającej na wsi w jego rodzinnych stronach[27], gdzie Ludwik, Estella, Andrzej i Karolina Jusowie mieli się udać po Świętach Bożego Narodzenia 1941[28]. W nowym miejscu Andrzej Jus zamierzał podjąć praktykę lekarską[29]. Przy okazji dotarł do Orelca, gdzie odwiedził rodziców i siostrę swojej żony[30]. We wsi swojej ciotki uzyskał zgodę od lekarza okręgowego na prowadzenie praktyki lekarza rodzinnego oraz wynajął dom dla siebie, żony i na potrzeby gabinetu lekarskiego, a także mieszkanie dla swoich rodziców[31]. Oczekując na zgodę na wyjazd od niemieckiej Izby lekarskiej (Ärztekammer) w lutym 1942 odwiedził ponownie Firstów w Orelcu, których sytuacja pogarszała się wraz z wprowadzanymi restrykcjami wobec Żydów[32]. Na przełomie lutego/marca 1942 Andrzej i Karolina Jusowie opuścili Lwów i przez Sanok (tam uzyskali wsparcie od krewnej ze strony ojca, nauczycielki, harcerki i działaczki konspiracji Albiny Wójcik[33]), dotarli do wsi siostry Ludwika, Karoliny, po czym zamieszkali w najętym domu 2 km dalej[34]. Na miejscu Andrzej rozpoczął pracę lekarza, przyjmując pacjentów zarówno w gabinecie jak i odwiedzając obłożnie chorych w domach[35]. Pod koniec marca 1942 po raz kolejny odwiedził w Orelcu Fristów, których sytuacja stawała się coraz bardziej zagrożona (w okolicy tworzono getto, a w lasach dokonywano egzekucji)[36]. 22 kwietnia 1942 Niemcy prowadząc akcję eksterminacyjną, zabrali z Orelca Zofię, Dorotę i Juliusza Fristów, prowadzili ich w marszu z ponad setką Żydów, po czym zastrzelili w lesie na pobliskim wzgórzu[37]. Około 5 maja 1942 do wsi Andrzeja i Karoliny przeprowadzili się ze Lwowa Ludwik i Estella Jusowie[38]. Podczas pracy lekarskiej we wsi Andrzej zyskał szacunek miejscowej ludności, wraz z żoną byli zapraszani na wesela jako goście honorowi, a Karolinie przyznawano funkcję matki chrzestnej[39]. Pod koniec 1942 udzielił pomocy medycznej rannemu partyzantowi, wykrytemu następnie i straconemu przez gestapo[40]. We wsi wraz z rodziną doczekał nadejścia frontu wschodniego i wkroczenia Armii Czerwonej w lipcu 1944[41]. Udzielał pomocy lekarskiej rannym żołnierzom tych wojsk[42]. Wyjechał wówczas z żoną na około 10 dni do Lwowa, po czym powrócili na wieś[43].
Na przełomie 1944/1945 Andrzej Jus intensywnie pracował jako lekarz wiejski, jednocześnie planując z żoną wyjazd do miasta uniwersyteckiego (Krakowa lub Warszawy) celem kontynuacji specjalizacji i studiów przez żonę[43]. Na początku marca 1945 Andrzej i Karolina Jusowie opuścili wieś i samodzielnie wozem konnym udali się do Krakowa[44]. Tam oboje otrzymali zadowalające propozycje na uniwersytecie, jednak z uwagi na tragiczne wspomnienie rodzinne Karoliny postanowili udać się do Warszawy[45]. Tam wobec niemożności kontynuowania specjalizacji z psychiatrii przyjął propozycję przystąpienia do działu neurochirurgii (Karolinę przyjęto na piąty rok studiów)[46]. Od końca marca 1945 oboje mieszkali na warszawskiej Pradze[47]. Andrzej Jus w Klinice Neurochirurgicznej Uniwersytetu Warszawskiego od kwietnia do lipca 1945[47][8].
Z uwagi na trudności życia w Warszawie, para podjęła decyzję o przenosinach do Wrocławia, gdzie byli pracownicy lwowskiego Wydziału Lekarskiego UJK organizowali i tworzyli Wydział Lekarski na powołanym Uniwersytecie i Politechnice[48]. Po ukończeniu w czerwcu 1945 semestru studiów przez Karolinę oboje wyjechali z Warszawy do Wrocławia[48]. Tam jesienią 1945 oboje przystąpili do Polskiej Partii Socjalistycznej[49]. Po otrzymaniu mieszkania sprowadzili do siebie rodziców Andrzeja, którzy zamieszkali trzy domy och nich[50].
W 1946 obronił doktorat we Wrocławiu[51], na podstawie pracy Schizofrenia dziecięca a dementia infantilis Helleri. Od tego czasu pracował jako starszy profesor nadzwyczajny w Katedrze Psychiatrii[51]. Do grudnia 1949 był zatrudniony w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Wrocławskiego[8]. Równolegle od listopada 1947 do września 1949 był dyrektorem szpitala psychiatrycznego[8]. W 1947 wraz z żoną odbywał roczny staż na Uniwersytecie Paryskim celem zgłębiania elektroencefalografii i badania fal mózgowych[52]. Po powrocie do Polski wykładał w zakładzie psychiatrii[53]. Wczesną wiosną 1948 cała czwórka Jusów wpadła w „kocioł” przygotowany przez funkcjonariuszy UB w mieszkaniu sąsiadów, gdzie byli przetrzymywani przez ok. trzy tygodnie, po czym zwolnieni (dla służb komunistycznych poszukujących szpiegów podejrzane wydało się urodzenie Estelli w Paryżu oraz przebywanie tam w 1947 na stypendium Andrzeja i Karoliny)[54]. Po połączeniu PPS i PPR w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą Andrzej i Karolina Jusowie automatycznie zostali członkami nowej partii[55]. Andrzej i Karolina Jusowie, wobec braku elektroencefalografu, wykorzystali elektrokardiograf ze wzmocnionymi instrumentami i ostatecznie uzyskali i opublikowali pierwsze kliniczne badanie elektroencefalograficzne[56]. Tym samym stali się pionierami w badaniu elektrycznej aktywności mózgu[56]. Postanowieniem prezydenta Bolesława Bieruta z 22 lipca 1949 Andrzej Jus został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w dziedzinie służby zdrowia[57].
Pod koniec 1949 przyjął propozycję z Ministerstwa Zdrowia i został mianowany wicedyrektorem ds. naukowych i kierownikiem oddziału psychiatrycznego w nowo utworzonym Instytutu Psychoneurologicznego w Pruszkowie[8], w którym Karolina Jus została szefową laboratorium elektroencefalograficznego (instytut podjął działalność pod koniec 1950)[58]. Tam wraz z żoną zorganizował laboratorium badawcze i naukowe skupione na elektroencefalografii, neurofizjologii klinicznej i badaniu snu[9][8]. Wraz z małżeństwem lekarzy w nowe miejsce przenieśli się ponownie rodzice Andrzeja[59].
6 lipca 1951 Andrzej Jus habilitował się na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Warszawie[8] (Badania elektroencefalograficzne w schizofrenii) i został docentem psychiatrii tej uczelni przy kierowniku Zakładu Psychiatrii[60]. Na przełomie lat 40./50. małżeństwo było przedmiotem prób wpływu ze strony Komitetu Centralnego PZPR (np. w zakresie propagowania teorii Pawłowa)[61]. Po śmierci ojca (grudzień 1952), Estella Jus zamieszkała w domu syna[62]. Na początku 1953 Andrzej Jus został obarczony odpowiedzialnością za artykuł krytykujący nauczanie Pawłowa, a po wyrażeniu swoich poglądów w Ministerstwie Zdrowia, zwolniony wraz z żoną z Instytutu i przeniesiony z nią w randze zwykłych lekarzy do prowincjonalnego szpitala psychiatrycznego, uchodzącego za najgorszy w całym kraju[63]. W wyniku starań małżeństwa o zmianę decyzji w KC PZPR po sześciu tygodniach otrzymali nową decyzję o przeniesieniu do Akademii Medycznej w Łodzi w Łodzi (od 1 kwietnia 1953[8] Andrzej został współprzewodniczącym Katedry Psychiatrii, 12 listopada 1954 został profesorem nadzwyczajnym[8], a Karolina profesorem nadzwyczajnym w Zakładzie Neurologii)[64]. Oboje otrzymali także nowy elentroencefalograf[65]. Pod koniec 1954 został profesorem psychiatrii na Uniwersytecie w Łodzi (w tym czasie Karolina została docentem na tej uczelni)[66].
W 1955, dzięki poparciu sekretarza KC PZPR[67], Jusowie zostali przywróceni do pracy w Warszawie, gdzie Andrzej (od 1 września 1955[8]) został dyrektorem (wzgl. sekretarzem[8]) naukowym w Instytucie Psychoneurologicznym, a Karolina docentem w Katedrze Psychiatrii w Akademii Medycznej[66]. Ponadto, od stycznia 1956 Andrzej Jus był kierownikiem Zakładu Psychiatrii w Instytucie Doskonalenia Kadr Lekarskich[8]. 1 marca 1960 został kierownikiem Katedry i Kliniki Psychiatrycznej (wcześniej szefem był Józef Handelsman) i oboje z żoną pracowali razem[68][8]. W 1963 oboje przebywali dwa miesiące w Kanadzie i w Stanach Zjednoczonych, gdzie dostali zaproszenie na wykłady, a Andrzej otrzymał stypendium[68].
Staraniem Andrzeja Jusa w 1965 otwarto nową siedzibę klinikę Szpitala Nowowiejskiego w budynkach przekazanych przez Ministerstwo Obrony Narodowej[69][8]. Od 1963 do 1969 był prezesem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (zrezygnował z tej funkcji)[8][62]. Był autorem i współautorem 211 artykułów naukowych, 6 podręczników i monografii[70]. Podczas swojej pracy w Polsce małżeństwo Jusów należało do zagranicznych towarzystw naukowych, utrzymywało kontakty naukowe oraz brali udział w zjazdach naukowych[8]. Oboje w 1966 jako pierwsi wykonali badanie polisomnograficzne[9]. Rok później publikowali prace naukowe na ten temat[9]. Ich głównym zainteresowaniem był sen w zaburzeniach umysłowych oraz wpływ leków psychotropowych na sen[9].
Pod koniec lat 60. Jusowie negatywnie odczuwali przejawy nagonki antysemickiej, czego przejawem był anonimowy list skierowany do Karoliny Jus, sugerujący jej wyjazd z kraju, ponieważ jest Żydówką[71]. W czerwcu 1970 zmarła matka Andrzeja[72].
W 1970 Andrzej i Karolina wyjechali z Polski do Kanady, przyjmując zaproszenie w charakterze profesorów wizytujących na Uniwersytecie McGilla w Montrealu[73][70][9]. Małżeństwo zostało zaproszone na okres jednego roku, aczkolwiek PRL-owskie Ministerstwo Zdrowia udzieliło im zgody na pobyt w wymiarze trzech miesięcy[74]. Poza tą uczelnią MCGilla dawali także wykłady na innych uniwersytetach w Kanadzie[74]. Przebywając tam Karolina Jus otrzymywała kolejne anonimy o antysemickim wydźwięku, nakazujące jej zostać na emigracji[75]. Tuż przed upływem okresu pobytu w Kanadzie Andrzej Jus przesłał do władz PRL i PZPR list wyrażający zamiar małżeństwa na pozostanie na emigracji i obarczający polskich komunistów winą za rasistowską nagonkę[76]. W styczniu 1971 otrzymali w Kanadzie status stałych rezydentów (landed immigrants)[77]. Następnie oboje przyjęli zaproszenie z Uniwersytetu Lavala w Québecu, gdzie otrzymali tytuły profesora zwyczajnego i uzyskali możliwość kontynuowania badań w zakresie elektroencefalografii, psychofarmakologii i badania snu[77]. Oprócz tego praktykowali jako lekarze na terenie w prowincji Quebec i jako psychiatrzy w ramach Medicare[78].
Po pięciu latach pobytu w Kanadzie przyznano im obywatelstwo kanadyjskiej (bez utraty polskiego)[79]. W wieku 65 lat (tj. około 1979) oboje przeszli na emeryturę[80]. Po czterech kolejnych latach zakończyli praktykę lekarską w Montrealu i przeprowadzili się do Toronto[80]. Nie mieli dzieci[81].
16 marca 1990 zakończyli pisanie książki[82], która ukazała się w 1991 pod tytułem Our Journey in the Valley of Tears i była zapisem życiorysów ich własnych oraz krewnych, w tym przeżyć wojennych[9][81][83]. W 1992 w Kanadzie książka otrzymała nagrodę Joseph Tanenbaum Holocaust Book Award, zaś w 1993 i 1994 przyznawano tamże Drs Andrzej and Jus Holocaust Literature Award. Po śmierci Andrzeja Jusa żona zapisała 250 tys. dolarów na rzecz University of Toronto[81]. Z tego zapisu ufundowano coroczny wykład imienia Andrzeja Jusa (Jus Lecture) w Joint Centre for Bioethics oraz badania Philipa Seemana nad biochemią i genetyką schizofrenii[81].
Andrzej Jus zmarł 25 czerwca 1992 w Toronto[84]. Karolina Jus zmarła w 2002[81]. Oboje zostali pochowani na cmentarzu przy Szpitalu Tworkowskim.
W 2019 ukazała się publikacja pt. W dolinie łez. Profesor Andrzej Jus. Życie i dorobek naukowy. Przyczynek do historii polskiej i kanadyjskiej psychiatrii drugiej połowy XX wieku, autorstwa Ryszarda Kujawskiego[85].
Katedra Farmakologii i Toksykologii Wydziału Medycznego na Uniwersytecie w Toronto przyznaje Nagrodę Pamięci Juliusza, Doroty i Zofii Fristów w Neuropsychofarmakologii (dla młodych naukowców w tej dziedzinie) oraz Doroczną Nagrodę Pamięci Fristów-Jusów w Neuropsychofarmakologii (dla absolwentów)[86].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
