53 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

53 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych (53 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Ten artykuł dotyczy 53 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Zobacz też: 53 Pułk Piechoty – inne pułki piechoty z numerem 53.

53 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

Odznaka pułkowa
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Strzelców kresowych
Tradycje
Święto	20 lipca
Rodowód	11 Pułku Strzelców Polskich
Dowódcy
Pierwszy	płk armii franc. de Vidal
Ostatni	płk dypl. Szymon Kocur
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Cybulówką (2–3 VI 1920) bitwa pod Wołoczyskami (11–24 VII 1920) bitwa pod Mikulińcami (27 VII–5 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Jaworowem (15–16 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Stryj
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	12 DP (1920) 11 Karpacka DP

Pułk stacjonował do września 1939 w garnizonie Stryj^[1]. Wchodził w skład 11 Karpackiej Dywizji Piechoty^[2].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Pułk powstał na bazie 11 pułku strzelców polskich Armii Polskiej we Francji. We wrześniu 1919 roku został przemianowany na 53 pułk piechoty Strzelców Kresowych.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował we Lwowie^[3].

Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

Obsada personalna pułku w 1920[4]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku	ppłk Feliks Kapelsiewicz
	wz kpt. Jan Góra (2 IV – 3 VII)
	ppłk Aleksander Zoerner (4 VII – 22IX)
	ppłk Karol Golachowski (od 23 IX)
Kapelan	ks. Stanisław Kuprel
	ks. Antoni Skrzymowski
Adiutant i oficer łączności	ppor. Franciszek Raczek
	por. Franciszek Kubala
	ppor. Feliks Kwapiński
Oficer broni	ppor. Antoni Waratus
Oficer łączności	ppor. Jan Polak
Lekarz	por. lek. dr Julian Zeiger
	kpt. lek. dr Adam Morus
	ppor. lek. dr Leon Pajchel (od 11 VIII)
Dowódca I batalionu	ppłk Tadeusz Duplicki
	por. Roman Orzechowski (V – VII)
	kpt Marcin Wachowski (VIII – IX)
	mjr Kazimierz Walczak
Adiutant	ppor. [Stanisław?] Baran
	ppor. Eugeniusz Chmiołek
Oficer gazowy	ppor, Władysław Todt
Oficer gospodarczy	ppor, Władysław Myszkowski
Lekarz	ppor. lek. Leon Kohn
Dowódca 1 kompanii	ppor. Piotr Przybyszewski († 19 VII)
	por. [Witold?] Zubkowski
	por. Roman Orzechowski
Dowódca plutonu	ppor. Józef Rymarski (od 13 VII)
Dowódca 2 kompanii	por. Franciszek Pawluszek (do 18 VI)
	ppor. Tomasz Cyndler († 29 VI)
	por. Andrzej Skórka
Dowódca plutonu	pchor. Tadeusz Ząbek († 29 VI)
Dowódca 3 kompanii	ppor. Alojzy Mackiewicz (f5 IX)
Dowódca plutonu	ppor. Kazimierz Międzybrodzia (do 6 IX)
Dowódca 4 kompanii	por. Paweł Piskozub (do 4 VI)
Nast,	por. Kazimierz Walczak
Dowódca plutonu	por. Natan Lipner
Dowódca plutonu	ppor. Otton Gold (niewola 6 IX)
Dowódca 1 kompanii km	ppor. Władysław Malinowski
Dowódca II batalionu	mjr Edward Miszkinis (V)
	por. Kazimierz Mackiewicz (V VII)
	kpt. Stanisław Homa (VIII X)
Adiutant	ppor. Antoni Znasiński
Oficer gospodarczy	ppor. Władysław Twardochleb
Oficer gazowy	ppor. Andrzej Baliński
Dowódca 5 kompanii	ppor, Władysław Włodyga (ranny 12 VII)
	ppor. Kazimierz Kruczkowski (do 15 VII)
	ppor. Franciszek Raczek (do 23 VII)
	ppor. Józef Kazimierczyk
Dowódca plutonu	ppor. Wacław Ciepielewski
Dowódca plutonu	ppor. Stanisław Kolberg († 7 VI)
Dowódca plutonu	ppor. Feliks Kwapiński (do 13 VII)
Dowódca plutonu	ppor. Piotr Siedlecki
Dowódca plutonu	ppor. Hipolit Swoboda
Dowódca plutonu	ppor. Stanisław Świgot
Dowódca 6 kompanii	por. Marian Saranecki († 25 VIII)
	por. Józef Matheis (do 18 VII)
	por. Teodor Druhejko
Dowódca 7 kompanii	ppor. Stanisław Korolewicz
Dowódca 8 kompanii	ppor. Bronisław Haas († 19 VII)
	sierż. sztab. Jan Rączka
	por. Ludwik Rawicki († 2 VIII)
	por./kpt, Andrzej Skórka
Dowódca plutonu	por. Józef Grzybek
Dowódca plutonu	ppor. Mieczysław Gonek
Dowódca plutonu	pchor. Piotr Roman Knobloch (24 VI – 27 VIII)
Dowódca 2 kompanii km	por. Kazimierz Mackiewicz
Dowódca III batalionu	kpt. Stanisław Sokołowski
	por. Andrzej Skórka
	kpt. Stanisław Homa (VII)
	por. Bernard Zeller (VIII – X)
Adiutant	ppor. Władysław Kucharek
Oficer prowiantowy	ppor. Tadeusz Doliński
Oficer gospodarczy	por. Julian Kozaczyński
Lekarz	ppor. lek. dr Stefan Biega
Dowódca 9 kompanii	ppor. Stanisław Janik (t 2 VIII)
	ppor. Zdzisław Reinhardt
Dowódca plutonu	ppor. Wacław Biesiadowski (do 13 VII)
Dowódca plutonu	ppor. Aleksander Batkowski
Dowódca 10 kompanii	por. Adolf Pasterczyk
	ppor. Ludwik Sommer († 27 VII)
	ppor, Beniamin Dornstrauch (do 6 VIII)
	ppor. Jan Graliński
Dowódca plutonu	ppor. Józef Świerk
Dowódca plutonu	ppor. Kazimierz Wojtowicz
Dowódca 11 kompanii	ppor. Antoni Czerny (do 18 VI)
	ppor. Julian Myśliwski
Dowódca plutonu	ppor. Andrzej Baliński (do 18 VII)
Dowódca 12 kompanii	ppor. Karol Klimczyk
Dowódca plutonu	ppor. Emil Magaj
Dowódca plutonu	ppor. Władysław Święcicki
Dowódca plutonu	ppor. Bolesław Wójta
Dowódca 3 kompanii km	ppor. Wilhelm Suchoń († 29 VII)
	por. Antoni Czapa
	ppor. Władysław Święcicki
Dowódca plutonu	por. Wacław Michałowski (do 12 VII)
Dowódca plutonu	por. Adolf Pasterczyk (do VII)
Dowódca kompanii marszowej	ppor. Stanisław Szydło
Oficer pułku (dca baonu)	kpt. Władysław Kozak (ranny 3 VIII)
Oficer pułku (dca kompanii)	ppor. Władysław Kadów (ranny 21 VII)
Oficer pułku (dca kompanii)	ppor. Władysław Krogulski (od 4 IX)
Oficer pułku (dca kompanii)	ppor. Stefan Matlak (ranny 22 VII)
Oficer pułku	kpt. Stanisław Dowgiałło
Oficer pułku	por. Alfred Dubowski (od 29 IX)
Oficer pułku	por. Aleksander Gazda
Oficer pułku	por. Karol Jamioł
Oficer pułku	por. Jan Kiszka (urlop plebiscytowy)
Oficer pułku	por. Stanisław Ziemiański
Oficer pułku	ppor. Stanisław Banaszkiewicz
Oficer pułku	ppor. Michał Bernakiewicz
Oficer pułku	ppor. Jan Cięciała
Oficer pułku	ppor. Józef Godycki Ćwirko
Oficer pułku	ppor. Maksymilian Hansen (do 5 VIII)
Oficer pułku	ppor./por. Bolesław Heine (t 26 IV)
Oficer pułku	ppor. Adam Kitzman (od 29 IX)
Oficer pułku	ppor. Zygmunt Klimaszewski
Oficer pułku	ppor. Adolf Lewandowski
Oficer pułku	ppor. Zygmunt Lewicki († 13 VII)
Oficer pułku	ppor. Herman Lewinger († 22 VII)
Oficer pułku	ppor. Jan Makarewicz
Oficer pułku	ppor. Ludwik Menhard
Oficer pułku	ppor. Władysław Meszkowski
Oficer pułku	ppor. Kazimierz Panas
Oficer pułku	ppor. Tadeusz Schmidt
Oficer pułku	ppor. Władysław Sieńczak
Oficer pułku	ppor. Franciszek Śliwiński
Oficer pułku	ppor. Jan Szydło (do 12 VIII)
Oficer pułku	ppor. Michał Willonek
Oficer pułku	pchor. Bolesław Machowicz (t 16 IX)
Oficer pułku	pchor. Stokłosa (do 6 IX)
Oficer pułku	ppor. Guttman (dezercja 22 VII)
Lekarz (przydział nieustalony)	por. lek. dr Józef Wasserman
Lekarz (przydział nieustalony)	por. lek. Ignacy Weinberg
Lekarz (przydział nieustalony)	ppor. lek. Jan Bart
Oficer sanitarny (przydział nieustalony)	ppor. san. Tadeusz Kowalczuk (do 22 VII)
Oficer sanitarny (przydział nieustalony)	pchor, san. Tadeusz Żabokrzycki

Pułk w walkach o granice

1 czerwca 1920 dowódca 12 Dywizji Piechoty gen. Januszajtis wydał rozkaz przeprowadzenia wypadu na Cybulówkę – Obodówkę. Jego celem było rozpoznanie sił sowieckich koncentrujących się przed frontem dywizji. Oddział wypadowy stanowiły II i III batalion 53 pułku piechoty Strzelców Kresowych i jeden batalion 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych, wzmocnione baterią 12 pułku artylerii polowej^[5]. Dowodzenie nad nim przejął pełniący obowiązki dowódcy 53 pp kpt. Jan Góra^[6]. Na czas działań stanowiska opuszczone przez bataliony 53 pp dozorował 6 pułk ułanów.

2 czerwca oddział ruszył w kierunku obiektu wypadu. W południe zajęto bez walk Cybulówkę, a kompanie III batalionu ruszyły na sąsiednią Tatarówkę (Tarkanówkę?). Tu jednak Sowieci zorganizowali obronę. Dopiero przy wsparciu ogniowym baterii artylerii piechota zdobyła Tatarówkę. Nie zdecydowano się jednak pozostać we wsi i na nocleg powrócono do Cybulówki^[7]. 3 czerwca po raz kolejny zdobywano Tatarówkę i sąsiednią Obodówkę, a następnie Trościaniec. Sowieci wycofali się jednak do okopów z czasów I wojny światowej na wzgórzach za Obodówką. Kolejne uderzenia polskich batalionów przynosiły zyski terenowe, ale nie osiągano celu wypadu. Sowieci wycofali się, nie ponosząc większych strat. Po południu bataliony otrzymały rozkaz powrotu na stanowiska wyjściowe^[5].

Osobny artykuł: bitwa pod Cybulówką.

Po zakończeniu odwrotu znad Zbrucza, oddziały 12 Dywizji Piechoty płk. Mariana Żegoty-Januszajtisa obsadziły front nad Seretem, od Proniatynia do Janowa. 26 lipca 53 pułku piechoty Strzelców Kresowych osiągnął linię Seretu. Jego II batalion obsadził Łuczki Małe i Bucniów, zaś I i III bataliony, jako odwodowe, stanęły w Nastasowie. Korzystając z chwilowego spokoju, rozpoczęto kopanie rowów strzeleckich.

Będąca w pościgu sowiecka 60 Dywizja Strzelców na kierunku Mikuliniec wyprzedziła jednostki polskie i 27 lipca opanowała miejscowość. Następnego dnia pod Mikulińce podszedł I/53 pułku piechoty i wyparł Sowietów z miasta^[8][9]. Już 29 lipca po raz kolejny na Mikulińce uderzyła 60 Dywizja Strzelców i zdobyła je ponownie. Miejscowość stała się dla niej bazą wypadową do wyprowadzenia natarcia na Czartorię. Jednak strona polska nie pogodziła się z utratą miejscowości. Kontratakujący 53 pułk piechoty po całodziennych walkach ulicznych odzyskał ją, a oddziały sowieckie wyparte zostały za Seret. Wieczorem 30 lipca III batalion obsadził odcinek Krzywki – Mikulińce – Łuczki Małe, II batalion odcinek Czartoria – Bucniów, a I batalion pozostał w odwodzie w Nastasowie^[10].

Kolejne natarcie sowiecka 60 DS wyprowadziła 31 lipca wieczorem. Uderzenia nie wytrzymał III batalion 53 pułku piechoty i cofnął się na wzgórza na zachodnim skraju miasteczka. Interweniował dowódca dywizji i osobiście stanął na czele kontrataku wyprowadzanego siłami I a potem i III batalionu 53 pp.
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 3 sierpnia 1920 tak opisywał ten kontratak^[11][10]:

Na Serecie w okręgu Mikuliniec oddziały nasze toczą bitwę z nieprzyjacielem, który za w szelką cenę dąży do przerwania się na zachód. Brawurowa kontrakcja, osobiście prowadzona przez pułkownika Januszajtisa, rozwija się nadał pomyślnie. W ciągu dnia wczorajszego oddziały nasze zdobyły tam 23 karabiny maszynowe i wzięły znaczną liczbę jeńców.

Polacy odbili Mikulińce, 1 sierpnia odparli dwa kolejne natarcia przeciwnika, ale trzecie odrzuciło 53 pp znad Seretu^[8]. Dowództwo Frontu Południowo-Wschodniego nakazało dowódcy 12 Dywizji Piechoty odtworzyć rubież obrony na linii Seretu. W tym celu zorganizowana została grupa uderzeniowa w składzie 53. i 51 pułki piechoty oraz 3 kompania 1 pułku czołgów. Natarcie piechoty wzmocnione czołgami przyniosło zamierzony skutek i 3 sierpnia dywizja odzyskała utracone pozycje nad Seretem.
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 4 sierpnia 1920 donosił^[12]:

Bohaterskie oddziały 12-ej dywizji piechoty, pod dowództwem rannego pułkownika Januszajtisa, brawurowym szturmem zdobyły Mikulińce, wyrzucając ostatecznie w tym rejonie bolszewików za Seret. W akcji tej wybitną rolę z naszej strony odegrały czołgi. O rozmiarach klęski bolszewickiej w tym rejonie sądzić można z faktu, że na pobojowisku znaleziono przeszło 1600 trupów.

Jednak 5 sierpnia sowiecka kawaleria sforsowała Seret i wyszła na tyły 12 Dywizji Piechoty. W tej sytuacji dowództwo 6 Armii nakazało płk. Januszajtisowi odwrót za Strypę^[8].

Osobny artykuł: bitwa pod Mikulińcami.

Mapy walk pułku

• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1919-1921^[13]. Gwiazdką przy nazwisku zaznaczono żołnierzy odznaczonych dekretami Naczelnego Wodza L. 2793 i 2794 z 26 marca 1921^[14].

Order Virtuti Militari

1. sierż. Aleksander Borek^[15] *
2. sierż. Wojciech Czuja^[16] *
3. sierż. Leon Góra^[17] *
4. ppor. Bronisław Haas nr 4364^[18] †19 VII 1920 Wołoczyska^[19][20]
5. ppor. Stanisław Janik * †9 VIII 1920 Mikulińce^[21][22]
6. st. szer. Władysław Jórek^[23] *
7. szer. Jan Irla^[24] *
8. kpr. Ignacy Kaczmarek *
9. kpt. Karol Józef Klimczyk nr 3025
10. st. szer. Jan Kmiotek *
11. kpt. Władysław Kozak* nr 1076^[25]
12. st. sierż. Michał Olszański
13. por. Paweł Piskozub *
14. sierż. szt. Jan Rączka^[26] *
15. szer. Jan Róg^[27] *
16. kpt. Henryk Serwaczyński nr 3730^[18] †5 VII 1920 Deraźnia^[28][16]
17. por. Andrzej Skórka^[29] *
18. sierż. szt. Józef Śron^[30] * nr 888
19. st. szer. Michał Staszczak^[16] *
20. plut. Franciszek Szpila *
21. st. szer. Tomasz Szymańczyk^[31] *
22. sierż. Marian Jan Wilk *
23. ppłk Aleksander Zörner^[29] *

Ponadto 8 kwietnia 1922 Naczelny Wódz odznaczył Krzyżem Srebrnym nr 6093 byłego dowódcę I batalionu 53 pp, oficera armii francuskiej mjr. Jerzego Girardin^[32].

Pułk w okresie pokoju

W maju 1921 roku pułk został skoncentrowany w Brzeżanach, a 22 grudnia przeniesiony do Stryja^[33].

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 20 lipca, jako datę święta pułkowego^[34]. Pułk obchodził swoje święto „w rocznicę największego wysiłku bojowego podczas obrony przyczółka mostowego «Wołoczyska» w 1920 roku”^[33].

Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

W 1928 roku został opublikowany „Zarys historii wojennej pułku”. Autorem opracowania był oficer pułku, kapitan Leon Grzegorz Szuchatowicz, zamordowany w 1940 roku w Charkowie^[35].

Na podstawie rozkazu wykonawczego L.dz. 3900/tj. Org. Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych z 10 października 1930 roku o wprowadzeniu w życie przepisu służbowego P.S. 10–50 – „Organizacja – Piechota na stopie pokojowej” 53 pułk piechoty zaliczony został do pułków piechoty typ II tzw. „wzmocniony”. W każdym roku pułk otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku typu I tzw. „normalnego” o ok. 400-700 żołnierzy^[36].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[37][uwaga 1]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk dypl. Szymon Kocur
I zastępca dowódcy	ppłk Tadeusz Tomasz Brąglewicz
adiutant	kpt. Stanisław Walerian Serednicki
starszy lekarz	mjr dr Eugeniusz Władysław Danhofer
młodszy lekarz	ppor. lek. Antoni Nowak
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Władysław Załuski
oficer mobilizacyjny	kpt. Kazimierz Damazy Lewiński
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Leszek Stanisław Krzywda
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. adm. (piech.) Maksymilian Łabęcki
oficer gospodarczy	kpt. int. Zygmunt Jan Sobolta
oficer żywnościowy	chor. Józef Baraniecki
oficer taborowy[uwaga 2]	p.o. por. Mieczysław Jarzyna
kapelmistrz	por. adm. (kapelm.) Stanisław Biskupski[uwaga 3]
dowódca plutonu łączności	por. Zygmunt II Gąsiorowski
dowódca plutonu pionierów	por. Tadeusz Zbigniew Dziedzic
dowódca plutonu artylerii piechoty	por. art. Adolf Wośko
dowódca plutonu ppanc.	por Józef Henryk Pudło
dowódca oddziału zwiadu	por. Stanisław Korski
I batalion
dowódca batalionu	mjr Stanisław Franciszek Harasymow
dowódca 1 kompanii	por. Franciszek Bitka
dowódca plutonu	por. Antoni Woszczyk
dowódca 2 kompanii	kpt. Franciszek Ksawery Borowski-Kieczyk
dowódca plutonu	por. Wacław Kubjak
dowódca plutonu	ppor. Stefan Kazimierz Żak
dowódca 3 kompanii	por. Romuald Kazimierz Gergovich
dowódca plutonu	ppor. Ignacy Bolesław Łotecki
dowódca 1 kompanii km	por. Józef Muszyński
dowódca plutonu	ppor. Jakub Jan Mauer
II batalion
dowódca batalionu	mjr Stanisław Młyński
dowódca 4 kompanii	kpt. Michał Michalski
dowódca plutonu	ppor. Jan Stanisław Mazurkiewicz
dowódca 5 kompanii	por Stanisław Wincenty Alojzy Ruchalski
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Julian Rybka
dowódca 6 kompanii	kpt. Tadeusz Józef Misiurowicz
dowódca plutonu	ppor. Franciszek Szyszka
dowódca 2 kompanii km	por. Alfred Franciszek Lew
dowódca plutonu	ppor. Ludwik Franciszek Ziemski
III batalion
dowódca batalionu	mjr Feliks III Kowalski
dowódca 7 kompanii	por. Józef Ziajka
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Józef Kinasiewicz
dowódca 8 kompanii	por. Mieczysław Szymon Prochwicz
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Orbiński
dowódca 9 kompanii	por. Bolesław Kazimierz Miśków
dowódca plutonu	por. Stanisław Józef Zborowski
dowódca 3 kompanii km	kpt. Jerzy Jacek Mikołaj Stolarski
dowódca plutonu	por. Jan Janik
dowódca plutonu	ppor. Stefan Gawlik
na kursie	kpt. Kazimierz Jastrzębiec de Psary-Psarski
	por. Tadeusz Marian Konopka
w szpitalu	ppor. Józef Wojciechowski

Kampania wrześniowa

Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

W kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w składzie macierzystej 11 Karpackiej Dywizji Piechoty. Bronił pozycji na linii Wisłoki, Wisłoka oraz Sanu. Podczas walk wokół Lwowa I batalion 53 pułku wszedł w skład improwizowanej Grupy „Żółkiew”^[41].

• 
• 

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[42]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk dypl. Szymon Kocur
I adiutant	kpt. Jerzy Stolarski
II adiutant	por. Józef Ziajka
oficer informacyjny	ppor. rez. Surak
oficer łączności	por. Zygmunt Gąsiorowski
kwatermistrz	NN
oficer płatnik	ppor. rez. Kazimierz Cisek
oficer żywnościowy	kpt. Romuald Łabęcki
naczelny lekarz	ppor. lek. med. Nowak
kapelan	NN
dowódca kompanii gospodarczej	por. rez. Tadeusz Wajda
I batalion
dowódca I batalionu	mjr Stanisław Harasymow[uwaga 4]
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	ppor. Paweł Jastrzębski
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	por. Franciszek Bitka
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	kpt. Franciszek Borowski
dowódca 1 kompanii ckm	por. Józef Muszyński
II batalion
dowódca II batalionu	mjr Stanisław Młyński
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	por. rez. Bronisław Tymczyński
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	por. Stanisław Ruchalski
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	kpt. Michał Michalski
dowódca 2 kompanii ckm	por. Alfred Lew
III batalion
dowódca III batalionu	mjr Feliks Kowalski
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	ppor. Franciszek Szyszka
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	por. Romuald Giergovich
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	por. rez. Grochowski
dowódca 3 kompanii ckm	ppor. Miśków
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Stanisław Zborowski
dowódca plutonu artylerii piechoty	por. Adolf Wośko
dowódca kompanii łączności	NN
dowódca kompanii zwiadowców	por. Stanisław Korski
dowódca plutonu pionierów	por. Tadeusz Dziedzic
dowódca plutonu przeciwgazowego	ppor. rez. Chrząszczewski

Symbole pułkowe

Chorągiew/sztandar

Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

23 marca 1921 roku w Tarnopolu Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz marszałek Polski Józef Piłsudski wręczył pułkowi pamiątkową chorągiew ofiarowaną w 1919 roku Pułkowi im. Zawiszy Czarnego przez mieszkańców włoskiego miasta Chivasso^[33].

5 maja 1925 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 53 pułku piechoty^[44]. 19 września 1925 roku w Stryju generał dywizji Aleksander Osiński wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez ludność Stryja^[33][45]. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem^[46]. We wrześniu 1939 roku sztandar przewieziony został na Węgry przez Ośrodek Zapasowy 53 pp, skąd przez poselstwo wysłany został do Francji. Obecnie sztandar znajduje się w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[47].

żołnierz z emblematami pułku

Odznaka pamiątkowa

Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

15 stycznia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 53 pułku piechoty^[48]. Odznaka o wymiarach 45 x 45 mm ma kształt prostego krzyża greckiego, srebrnego, emaliowanego na biało z pozłacanymi krawędziami. W środku krzyża na rombie wypełnionym czerwoną żłobkowaną emalią nałożony srebrny orzeł wz. 1927. Krzyż okolony jest szerokim wieńcem laurowym emaliowanym na zielono na którym nałożono miniaturę trąbki strzeleckiej oraz wpisano numer i inicjały pułku „53 PP”. Odznaka oficerska - trzyczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, na rewersie próba srebra i imiennik grawera „JM” – Józef Michrowski z Warszawy^[1].

Emblemat

20 lutego 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 11 Dywizji Piechoty nazwę „11 Karpacka Dywizja Piechoty” oraz ustalił dla żołnierzy tej dywizji emblemat przedstawiający dwa liście dębowe z gałązką limby, przytrzymane krzyżem huculskim. Minister zezwolił na noszenie emblematów od chwili ogłoszenia rozkazu, natomiast zobowiązał do ich noszenia od 1 stycznia 1938 roku. Emblematy był noszone na kołnierzach (łapkach) kurtek i płaszczy (peleryn). Dla oficerów i chorążych emblematy były wykonane z białego metalu oksydowanego na stare srebro, natomiast dla pozostałych podoficerów i szeregowców były wytłaczane z białego matowanego metalu (blachy). Minister zezwolił podoficerom zawodowym na noszenie przy ubiorze pozasłużbowym emblematów wykonanych, jak dla oficerów^[49].

Specjalne części umundurowania

12 kwietnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki wprowadził „specjalne części umundurowania” dla żołnierzy 11 Karpackiej Dywizji Piechoty w postaci pióra do czapki – rogatywki garnizonowej i peleryny typu podhalańskiego^[50].

Osobny artykuł: Mundur Wojska Polskiego II RP.

Żołnierze pułku

Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 53 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych.

Dowódcy pułku^{[51][uwaga 5]}

• płk armii francuskiej de Vidal (16 II - 10 V 1919)
• płk armii francuskiej Robert de Colbert (17 V - VIII 1919)
• ppłk armii francuskiej Fleurot (VIII - 4 IX 1919)
• kpt. Stefan Hrycyszyn (5 XI - 4 XII 1919)
• ppłk Filip Kapelsiewicz (5 XII 1919^[53] - 9 VII 1920^{[uwaga 6]})
• kpt. Jan Góra (p.o. 2 IV - 3 VII 1920)
• ppłk Aleksander Zörner (4 VII - 22 IX 1920)
• ppłk / płk piech. Karol Golachowski (23 IX 1920 - 23 XII 1927^[54] → praktyka poborowa w PKU Łuck)
• ppłk piech. Walerian Wiśniewski (23 XII 1927^[54] - 18 VI 1930 → komendant placu Kraków)
• ppłk Witold Adrian Roger Komierowski (18 VI 1930 - 23 III 1932 → inspektor poborowy DOK VIII^[55])
• płk dypl. piech. Zygmunt Polak (III 1932 – VII 1935)
• płk dypl. Jan Naspiński (VII 1935 - 4 IV 1937)^[56]
• ppłk dypl. Szymon Kocur (4 IV 1937 - IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^{[uwaga 7]}

• ppłk piech. Ludwik Klotzek (10 VII 1922 – 5 V 1927^[58])
• ppłk piech. Bronisław Szczyradłowski (5 V 1927^[59] – 1 VI 1933 → kierownik 9 Okr. Urz. WFiPW^[60])
• ppłk piech. Władysław Ziętkiewicz (1 VI 1933^[61] – XI 1935 → zastępca dyrektora PUWFiPW)

II zastępca (Kwatermistrz)

• mjr piech. Władysław Załuski (VIII 1935^[62] – 1939)

Żołnierze 53 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobny artykuł: Zbrodnia katyńska.

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[63]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Freund Maurycy	ppor. rez.	inżynier elektryk	kopalnia nafty w Borysławiu	Katyń
Krąg Tadeusz	ppor. rez.	prawnik	kmdt Straży Więziennej w Kowlu	Katyń
Nowak Zbigniew	ppor. rez.	prawnik		Katyń
Borowski-Kieczyk Franciszek[64]	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca 2/53 pp	Charków
Górski Bronisław	por. rez.	nauczyciel		Charków
Idźkowski Leonard	ppor. rez.			Charków
Muszyński Józef	ppor. rez.			Charków
Stolarski Jerzy[65]	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca 3 kkm/53 pp	Charków
Szyszka Franciszek[66]	podporucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu 6/ 53 pp	Charków
Ambicki Edmund	ppor. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Libochorze	ULK
Danhoffer Mieczysław	kpt. rez.		nacz. Straży Pożarnej w Drohobyczu	ULK
Kamiński Marian	por. rez.	nauczyciel	szkoła w Kałuszu	ULK
Korski Stanisław	porucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu zwiadu 53 pp	ULK
Kosiński Adam Mikołaj	por. rez.	urzędnik	pracował w Kałuszu	ULK
Marszałek Władysław	ppor. rez.	nauczyciel		ULK
Pawlik Stanisław	ppor. rez.	prawnik	Sąd Grodzki w Rożniatowie	ULK
Sieczkowski Edward	por. rez.	urzędnik	Magistrat w Stryju	ULK
Skórski Tadeusz	ppor. rez.	urzędnik	pracował w Kołomyi	ULK
Teodorowicz Tadeusz	ppor. rez.	inż. leśnik	Nadleśnictwo Tustanowice	ULK
Wolfram Józef	kpt. rez.		kierownik tartaku	ULK

Uwagi

1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[38].
2. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
3. Stanisław Biskupski – wcześniej równolegle nauczyciel muzyki w II Państwowym Gimnazjum w Stryju^[39][40].
4. Major Stanisław Franciszek Harasymow urodził się 25 grudnia 1898 roku. W latach 1939–1945 przebywał w niemieckiej niewoli. Zmarł 15 kwietnia 1970 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Był autorem „Zarysu historii wojennej 32–go pułku piechoty”^[43].
5. Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku^[52].
6. Podpułkownik piechoty Filip Kapelsiewicz dekretem L. 2204 Naczelnego Wodza z dnia 9 lipca 1920 roku został zwolniony ze stanowiska dowódcy 53 Pułku Strzelców Kresowych i wyznaczony na dowódcę III Łódzkiego Batalionu Etapowego. Dekretem L. 2186 Naczelnego Wodza z dnia 8 lipca 1920 roku dowódcą 53 Pułku Strzelców Kresowych został mianowany podpułkownik piechoty Roman Witorzeniec, który od 21 czerwca 1920 roku faktycznie dowodził 51 Pułkiem Strzelców Kresowych. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 27 z 21 lipca 1920 roku, poz. 673. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 34 z 8 września 1920 roku, poz. 817.
7. 13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny^[57]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.

Przypisy

1. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 95.
2. Satora 1990 ↓, s. 104.
3. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
4. Tuliński 2020 ↓, s. 896.
5. Odziemkowski 2004 ↓, s. 82.
6. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 17.
7. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 95.
8. Odziemkowski 2004 ↓, s. 256.
9. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 30.
10. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 31.
11. Pomarański 1920 ↓, s. 270.
12. Pomarański 1920 ↓, s. 271.
13. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 40.
14. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 2 kwietnia 1921 roku, s. 609, 610.
15. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 25.
16. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 20.
17. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 23.
18. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 26 stycznia 1922 roku, s. 13.
19. Lista strat 1934 ↓, s. 259.
20. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 22, 27.
21. Lista strat 1934 ↓, s. 291.
22. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 19, 31.
23. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 35.
24. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 34.
25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 14 stycznia 1926 roku, s. 10.
26. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 27.
27. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 24.
28. Lista strat 1934 ↓, s. 778.
29. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 29.
30. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 32-33.
31. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 22.
32. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 30 kwietnia 1922 roku, s. 319.
33. Szuchatowicz 1928 ↓, s. 37.
34. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
35. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 540.
36. Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
37. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 609-610 i 677.
38. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
39. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego II w Stryju za rok szkolny 1929/30. Stryj: 1930, s. 5.
40. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum II w Stryju za rok szkolny 1931/32. Stryj: 1932, s. 6.
41. WojciechW. Włodarkiewicz WojciechW., Lwów 1939, BogusławB. Brodecki (red.), Seria Historyczne bitwy, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2003, s. 103, ISBN 978-83-11-09619-6, OCLC 52567547 (pol.).
42. Kurus 2017 ↓, s. 91.
43. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 32.
44. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 17 z 22 maja 1925 roku, poz. 177.
45. Satora 1990 ↓, s. 104-106.
46. Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 listopada 1937 r. o znakach wojska i marynarki wojennej w: Dz.U. z 1938 r. nr 5, poz. 32.
47. Satora 1990 ↓, s. 106.
48. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 1 z 15 stycznia 1929 roku, poz. 1.
49. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 20 lutego 1937 roku, poz. 22.
50. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 4 z 12 kwietnia 1937 roku, poz. 43.
51. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
52. Almanach 1923 ↓, s. 49.
53. Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 100 z 31 grudnia 1919 roku, poz. 4414
54. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 28 z 23 grudnia 1927 roku, s. 364.
55. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 229.
56. Nowi dowódcy i zastępcy dowódców pułków. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 155 z 11 lipca 1935.
57. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 24 z 13 czerwca 1922 roku, poz. 357.
58. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 130.
59. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 135.
60. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 130.
61. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 131.
62. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 106.
63. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
64. Księgi Cmentarne – wpis 4653.
65. Księgi Cmentarne – wpis 7481.
66. Księgi Cmentarne – wpis 7644.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Adam Kurus: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. 11 Karpacka Dywizja Piechoty.. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017. ISBN 978-83-7945-603-1.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Adam Adrian Ostanek: VI Lwowski Okręg Korpusu w dziejach wojskowości polskiej w latach 1921-1939. Warszawa: NERITON, 2013. ISBN 978-83-7543-286-2. Brak numerów stron w książce
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Leon Grzegorz Szuchatowicz: Zarys historji wojennej 53-go pułku piechoty Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.