3 Pułk Artylerii Ciężkiej (1920)

3 pułk artylerii ciężkiej (3 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Ten artykuł dotyczy 3 pułku artylerii ciężkiej WP w 1920. Zobacz też: 3 Pułk Artylerii Ciężkiej – stronę ujednoznaczniającą.

3 pułk artylerii ciężkiej

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1920
Tradycje
Rodowód	1 pułk artylerii krakowskiej
Kontynuacja	„pokojowy” 2 pac „pokojowy” 3 pac
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Dyneburgiem bitwa nad Berezyną
Organizacja
Dyslokacja	Zamość Chełm
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	3 Brygada Artylerii

Wiosną 1919 przystąpiono do formowania brygad artylerii dla dywizji piechoty. Brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej i pułku artylerii ciężkiej (dywizjon trzybateryjny). Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej przeznaczony był do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa^[1].

Dekretem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z 1 września 1919 wyznaczeni zostali dowódcy wszystkich istniejących wówczas ośmiu pułków artylerii ciężkiej. Dowódcą 3 pułku artylerii ciężkiej został mjr Stanisław Miller^[2]. Latem 1920 jego bateria zapasowa stacjonowała w Zamościu^{[uwaga 1]}.

Powstanie i działania I dywizjonu

W listopadzie 1918 rozpoczęto formowanie w Krakowie 1 pułku artylerii płk. Ledóchowskiego. W okresie walk 1 pułk artylerii krakowskiej dwukrotnie zmieniał nazwę. Najpierw na 1 pułk artylerii ciężkiej, a wobec zdublowania numeru, przemianowano go na 3 pułk artylerii ciężkiej. Jego walczący dywizjon stał się I/3 pac^[4].

Działania na froncie ukraińskim i przeciwczeskim

Samodzielne działania baterii I/ 1 krakowskiego pac

20 grudnia koleją do Lwowa przewieziona została 3 bateria por. Łopatkiewicza. Pododdział do końca kwietnia 1919 uczestniczył w obronie miasta. Wobec niego używano kryptonimu „Bereta”^[5]. W czasie walk skutecznie wspierał ogniem piechotę, uczestnicząc jednocześnie w wypadach na podlwowskie miejscowości. W końcu kwietnia bateria przetransportowana została do Chyrowa i tam połączyła się z 2 baterią^[6].

10 stycznia 1919 na front wyruszyła 2 bateria por. Ferbera^[4] i do 22 lutego walczyła w rejonie Chyrowa, Żurawicy, Przemyśla, Sądowej Wiszni. Podczas walk o Gródek Jagielloński przyczyniła się do odblokowania linii kolejowej do Lwowa^[7]. W końcu marca została skierowana do Chyrowa^[6].

Również w styczniu na front wyruszyło dowództwo dywizjonu wraz z 1 baterią por. Kostrzewskiego. Dowódca dywizjonu kpt. Stanisław Miller został mianowany dowódcą całości artylerii polskiej działającej na Śląsku Cieszyńskim^[8]. 25 stycznia bateria strzelała ze stanowisk ogniowych rozmieszczonych w Dębowcu do oddziałów czeskich, które zajęły Cieszyn. Następnego dnia skutecznie powstrzymywała ataki na Skoczów. Po zawieszeniu broni, bateria wraz z dowództwem I dyonu, przegrupowała się w rejon Rawy Ruskiej. Od 4 lutego do końca kwietnia walczyła pod Bełzem, Magierowem i Obroszynem. W początkach maja 1 bateria wspierała piechotę w starciach pod Dobromilem, skąd odmaszerowała do Chyrowa i tam połączyła się z pozostałymi bateriami dywizjonu^[6].

Walki I/3 pac

Od 14 maja I dyon walczył w Małopolsce Wschodniej. Baterie 1. i 2. ze stanowisk koło szosy Chyrów – Dobromil, powstrzymały ataki wojsk ukraińskich, a 3 bateria zniszczyła ukraiński pociąg pancerny i wspierała piechotę w walce o wzgórze 620^[9]. 16 maja rozpoczął się pościg za rozbitym wojskiem ukraińskim. Dywizjon dotarł do Stanisławowa, skąd 10 czerwca skierowany został do Lwowa. Tu baterie ponownie zostały rozdzielone na oddzielne kierunki.

14 czerwca 3 bateria walczyła o stację kolejową Potutory. Wiozący ją eszelon został zatrzymany ogniem ukraińskiego oddziału. Bateria na rozkaz kpt. Chmurowicza zajęła SO i ostrzelała sztab ukraińskiego oddziału^[10]. Nieprzyjaciel atakował jednak dalej. Artylerzystom przyszedł z pomocą II/9 pułku piechoty Legionów^[11]. Kilka dni później „uratowana” bateria wspierała 9 pp Leg. w walkach o górę Łysoń pod Brzeżanami, a następnie w rejonie Rohatyna i Buczacza^[12].

W tym samym czasie 1 bateria wspierała ogniem 30 pułk piechoty w rejonie Przemyślan, a jej zadaniem była obrona przepraw na Narajówce. 2 bateria walczyła pod Tarnopolem, Zborowem i Złoczowem^[13].

W ostatnich dniach czerwca baterie połączyły się w Brzeżanach i stąd wyruszono w pościg za rozbitym wojskiem ukraińskim. 17 lipca dywizjon dotarł do Husiatyna^[14].

Walki na froncie polsko-bolszewickim

W końcu sierpnia 1919 dywizjon został przerzucony w rejon Wilna, a następnie pod Dyneburg^[15]. Walki w tym rejonie trwały do końca grudnia, a 2 bateria uczestniczyła w operacji wyzwalania Dyneburga i Inflant Polskich. Pozostałe baterie stały w odwodzie w okolicach Krasławki. Od 14 maja dywizjon walczył nad Berezyną. Tam wspierał pułki 3 Dywizji Piechoty Legionów^[14].

Walki na Ukrainie

W połowie czerwca I/3 pac został przerzucony na Ukrainę i wykorzystany do walki z kawalerią Siemiona Budionnego^[16]. Walczył między Słuczem a Horyniem, pod Równem i nad Styrem. Pozostawiany kilkakrotnie bez osłony piechoty oddział przebijał się samodzielnie przez otaczające go oddziały bolszewickie^[17]. Przez dwa dni bronił Włodzimierza Wołyńskiego, a następnie walczył o Torczyn. Stąd wycofał się do Tyszowiec. Podczas walk odwrotowych poniósł tak duże straty, że 1 baterię przekształcono w kolumnę amunicyjną, a 3 bateria, z powodu całkowitego braku amunicji, została wycofana z frontu. Jednocześnie I/3 pac został przemianowany na 3 dywizjon artylerii ciężkiej. 13 sierpnia pozostawała na froncie tylko 2 bateria. Walczyła między innymi pod Masłomęczą, przyczyniając się do rozbicia pułku czerwonej kawalerii^[18].

Dywizjon w ofensywie

2 bateria wspierała piechotę 3 DPLeg. w ramach ofensywy znad Wieprza. Pod Ossowem, ogniem na wprost, przyczyniła się do rozbicia dwóch pułków piechoty i pułku sowieckiej kawalerii.

W końcu sierpnia dowództwo 3 dac z 2 baterią przegrupowały się do Brześcia. Tu przybyły też przezbrojone w 75 mm armaty pozostałe baterie^[19]. W dniach od 3 do 8 września dywizjon walczył w rejonie Czeremcha – Makówka. Następnie wziął udział w walkach pod Juszkowem, Banderami, Bachurami, Brzostowicą, Ignatowiczami, Zebrami^[20].

W końcu września dywizjon walczył jeszcze pod Smorgoniami, kończąc szlak bojowy w rejonie Nowoświęciany – Dukszty^[21].

9 października 3 dywizjon artylerii ciężkiej został załadowany na transporty kolejowe i przegrupował się do stałego miejsca dyslokacji^[20]. 18 października przybył do Chełma Lubelskiego i wkrótce został przemianowany na I dywizjon „pokojowego” 2 pułku artylerii ciężkiej. Zgodnie z rozkazem DOGen. Lublin L.dz. 1713/Org. bateria zapasowa 3 dac dała zaczątek dowództwu pułku, kadrze baterii zapasowej 2 pac i kadrę pododdziału łączności pułku^[22].

Osobny artykuł: „pokojowy” 2 pułk artylerii ciężkiej.

Powstanie i działania II dywizjonu

W październiku 1919 bateria zapasowa 3 pułku artylerii ciężkiej z Lublina, sformowała 4 baterię uzbrojoną w cztery francuskie 155 mm haubice. W końcu marca 1920 bateria przemianowana została na 2 baterię 16 pułku artylerii ciężkiej. Dowódcą został por. Mikucki, a bateria przewieziona została do Torunia^[23].

Baterie II dywizjonu 3 pułku artylerii ciężkiej formowały się w okresie najcięższych walk na froncie wojny polsko-bolszewickiej. W końcu lipca 1920 w Zamościu została zorganizowana 4 bateria, a w Zajezierzu 5 bateria. 1 sierpnia utworzono we Lwowie baterię alarmową 12 pac, która później stała się 6 baterią 3 pac^[24].

Walki odosobnionych baterii

11 sierpnia 4 i 5 baterie przewiezione zostały do Warszawy, a już 13 sierpnia walczyły w rejonie stacji kolejowej Pustelnik. W ciągu następnych trzech dni baterie skutecznie wspierały piechotę na kierunku radzymińskim. Po zakończeniu walk na przedmościu warszawskim 4 i 5 baterie skierowane zostały na odcinek Serock – Zegrze, gdzie stacjonowały do połowy września^[25]. W okresie bitwy niemeńskiej 4 bateria przydzielona została do 3 Dywizji Piechoty Legionów, a 5 bateria do Dywizji Górskiej. Ta ostatnia walczyła o Kuźnicę, a następnie brała udział w zdobyciu Grodna. 4 bateria wspierała piechotę w walkach o Brzostowice i Horbacze, a 26 września osłaniała przeprawę piechoty przez Niemen w rejonie Mostów. Po zakończeniu bitwy niemeńskiej obie baterie wzięły udział w pościgu wojsk polskich. Rozejm zastał 4 baterię w rejonie Nowo-Święcian, a 5 baterię w Olkiewiczach. 6 bateria cały czas pozostawała we Lwowie^[26][27].

1 litewsko-białoruski dywizjon artylerii ciężkiej

W związku z „buntem gen. Żeligowskiego” i jego 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej oraz odzyskaniem Wilna, w listopadzie skierowano tam 4 baterię, a 26 grudnia cały II dywizjon przemianowano na 1 litewsko-białoruski dywizjon artylerii ciężkiej. Dywizjon wszedł w skład Wojsk Litwy Środkowej^[26]. Później 1 litewsko-białoruski dac, został przemianowany na 19 dywizjon artylerii ciężkiej. Z niego to 31 października 1921 utworzono II dywizjon „pokojowego” 3 pułku artylerii ciężkiej^[28].

Osobny artykuł: „pokojowy” 3 pułk artylerii ciężkiej.

Żołnierze pułku

Obsada personalna pułku^[29]

Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Okres	Uwagi
dowódca pułku	płk Ledóchowski	1918 – IV 1919	dowódca 1 „krakowskiego” pap
	mjr Stanisław Muller	IV 1919 –
dowódca I dywizjonu	mjr Stanisław Muller	1918 – IV 1919
	kpt. Jan Chmurowicz	IV 1919 –
adiutant dywizjonu	ppor. Angermann
dowódca 1 baterii	por. Kostrzewski	1918 –
	por. Konopka
	ppor. Józef Ostafin
dowódca 2 baterii	por. Ferber	1918 –
	por. Adam Ulmann
oficer baterii	ppor. Gintel
oficer baterii	ppor. Władysław Wiatr
dowódca 3 baterii	por. Łopatkiewicz
	por. Józef Kossarek	był IX 1920
oficer baterii	ppor. Józef Taborski	1919	† 29 VI 1919 pod Brzeżanami
oficer baterii	ppor. Stanisław Hubicki		†

Uwagi

1. Miejsce postoju baterii zapasowej uważane było za miejsca postoju jej macierzystego pułku^[3].

Przypisy

1. Odziemkowski 2004 ↓, s. 19.
2. Wyszczelski 2006 ↓, s. 138.
3. Odziemkowski 2010 ↓, s. 362.
4. Gintel 1929 ↓, s. 5.
5. Gintel 1929 ↓, s. 6.
6. Zarzycki 1999 ↓, s. 3.
7. Gintel 1929 ↓, s. 7.
8. Gintel 1929 ↓, s. 8.
9. Gintel 1929 ↓, s. 9.
10. Gintel 1929 ↓, s. 10.
11. Gintel 1929 ↓, s. 11.
12. Zarzycki 1999 ↓, s. 3–4.
13. Gintel 1929 ↓, s. 12.
14. Zarzycki 1999 ↓, s. 4.
15. Gintel 1929 ↓, s. 13.
16. Gintel 1929 ↓, s. 16.
17. Gintel 1929 ↓, s. 17.
18. Zarzycki 1999 ↓, s. 4–5.
19. Gintel 1929 ↓, s. 19.
20. Zarzycki 1999 ↓, s. 5.
21. Gintel 1929 ↓, s. 22.
22. Zarzycki 1999 ↓, s. 9.
23. Baran 1930 ↓, s. 7.
24. Zarzycki 1993 ↓, s. 5.
25. Zarzycki 1993 ↓, s. 5–6.
26. Zarzycki 1993 ↓, s. 6.
27. Spis byłych oddziałów WP 1935 ↓, s. 69.
28. Zarzycki 1993 ↓, s. 7.
29. Gintel 1929 ↓, s. 5–22.

Bibliografia

• Józef Baran: Zarys historii wojennej 8-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Jan Gintel: Zarys historji wojennej 2-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Piotr Zarzycki: 3 Pułk Artylerii Ciężkiej im. Króla Stefana Batorego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 28. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1993. ISBN 83-85621-25-3.
• Piotr Zarzycki: 2 Pułk Artylerii Ciężkiej Ziemi Chełmskiej im. Hetmana Jana Zamoyskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 111. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-97-7.