2 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej (II RP)

2 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej (2 daplot) – pododdział artylerii przeciwlotniczej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

2 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej

Odznaka pamiątkowa 2 daplot
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1924
Rozformowanie	1939
Tradycje
Nadanie sztandaru	1938
Rodowód	Samodzielna Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Nr 2 1 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Grodno
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	11 Grupa Artylerii

Historia dywizjonu w latach 1924-1939

9 października 1924 roku przy 29 Pułku Artylerii Polowej w Grodnie została sformowana Samodzielna Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Nr 2^[1]. W lipcu 1926 roku na bazie baterii został sformowany Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej Nr 1^[2][1][a]. W kwietniu 1929 roku dywizjon został podporządkowany dowódcy 11 Grupy Artylerii^[3]. W 1930 roku 1 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej został przemianowany na 2 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej. W następnym roku dywizjon został wyłączony ze struktury 29 pap^[1].

Mobilizacja w 1939 roku

Osobne artykuły: Mobilizacja, Jednostka mobilizowana i Organizacja baterii artylerii przeciwlotniczej motorowej typu A.

Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem „W” był odpowiedzialny za mobilizację następujących jednostek:

• dowództwo dyonu półstałego artylerii plot. nr 131,
• bateria półstała artylerii plot. 75 mm typ II nr 131,
• bateria półstała artylerii plot. 75 mm typ II nr 132,
• bateria półstała artylerii plot. 75 mm typ II nr 133,
• bateria motorowa artylerii plot. 40 mm typ A nr 20,
• bateria motorowa artylerii plot. 40 mm typ A nr 29,
• bateria motorowa artylerii plot. 40 mm typ B nr 84,
• bateria motorowa artylerii plot. 40 mm typ B nr 94,
• pluton półstały artylerii plot. 40 mm nr 301,
• pluton półstały artylerii plot. 40 mm nr 302.

Wszystkie jednostki był mobilizowane w grupie jednostek oznaczonych kolorem brązowych, podgrupa „2”. Czas mobilizacji poszczególnych jednostek wynosił od 20 do 44 godzin^[4].

23 sierpnia 1939 roku została zarządzona mobilizacja jednostek „brązowych” na terenie Okręgu Korpusu Nr III. Początek mobilizacji został wyznaczony na godz. 6.00 następnego dnia^[5].

Ppor. Jerzy Rybołowicz przeprowadził mobilizację plutonu półstałego artylerii plot. 40 mm nr 301, a następnie przekazał jego dowództwo por. rez. Stanisławowi Maurycemu Fajansowi^[6][b].

26 sierpnia 1939 roku bateria motorowa artylerii plot. 40 mm typ A nr 20 wyjechała z Grodna transportem kolejowym. Następnego dnia przybyła do Małkini, gdzie otrzymała zadanie obrony przeciwlotniczej mostów na rzece Bug pod Małkinią^[8].

Żołnierze dywizjonu

Dowódcy dyonu
mjr art. Leon Przybytko	VII 1926 – IV 1929[9]
kpt. / mjr art. Bronisław Sylwester Górski	IV 1929[10][c] – VIII 1939

Obsada personalna Samodzielnego Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej Nr 1
w lipcu 1926 roku[2]		w 1928 roku[11]
dowódca dyonu	mjr art. Leon Przybytko	mjr art. Leon Przybytko (KW)
adiutant	por. art. Jerzy Czajkowski	por. art. Jerzy Czajkowski (KW)
dowódca 1 baterii	por. art. Roman Niemczyński	kpt. art. Roman Niemczyński (KWx4)
oficer młodszy 1 baterii	por. art. Marian Nawrocki	por. art. Marian Nawrocki (KW, KZ WLŚr)
dowódca 2 baterii	kpt. art. Marian Ihnatowicz	kpt. art. Marian Ihnatowicz (KW)
oficer młodszy 2 baterii	por. art. Franciszek Tomasz Płaneta	por. art. Franciszek Tomasz Płaneta (KW)
dowódca plutonu technicznego	kpt. art. Tomasz Kuśmierek (od I 1927)
zastępca dowódcy plutonu technicznego	por. Stanisław Cypryk	-
-	-	por. art. Zygmunt Charlewski (od I 1927[12])
-	-	por. art. Walenty Miller
-	-	ppor. art. Czesław Marian Gierałtowski[13][14]
-	-	ppor. art. Kazimierz de Latour[15][d]
Obsada personalna w marcu 1939 roku[16][e]		przydziały mobilizacyjne we wrześniu 1939 roku
dowódca dywizjonu	mjr Bronisław Sylwester Górski
adiutant	por. Józef Pepłowski[f]
pomocnik dowódcy ds. gospodarczych	kpt. Jakub Szuprowicz
oficer mobilizacyjny	kpt. Zygmunt Charlewski
dowódca plutonu łączności	ppor. Józef Musiał[g][h]	dowódca baterii motorowej artylerii plot. 40 mm typ B nr 94
dowódca 1 baterii	por. Stanisław Kazimierz Horbaczewski[i]	dowódca baterii półstałej artylerii plot. 75 mm typ II nr 131
dowódca plutonu	ppor. Kazimierz Nosalik	dowódca baterii motorowej artylerii plot. 40 mm typ B nr 84
dowódca 2 baterii	kpt. Kazimierz de Latour	dowódca baterii motorowej artylerii plot. 40 mm typ A nr 29
dowódca plutonu	ppor. Józef Rybołowicz	oficer zwiadowczy baterii motorowej artylerii plot. 40 mm typ A nr 29
dowódca 3 baterii	kpt. Zygmunt Charlewski
dowódca plutonu	ppor. Władysław Jung[j]	dowódca baterii półstałej artylerii plot. 75 mm typ II nr 133
dowódca plutonu	ppor. Edward Cwalina[k]	dowódca baterii półstałej artylerii plot. 75 mm typ II nr 132
dowódca 4 baterii	kpt. Bolesław Piotr Borowik[l]	dowódca dyonu półstałego artylerii plot. nr 131
dowódca plutonu	ppor. Witold Barancewicz[m]	dowódca baterii motorowej artylerii plot. 40 mm typ A nr 20

Żołnierze dywizjonu – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[25]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Lober Marian	podporucznik rezerwy	abs. SGGW		Katyń
Mossakowski Alfred[26]	podporucznik rezerwy	lekarz		Katyń
Piotrowski Franciszek	podporucznik rezerwy	nauczyciel	kier. szkoły powszechnej	Katyń
Skiendzielewski Piotr Konrad	podporucznik rezerwy	handlowiec	„Węgloblok” w Warszawie	Katyń
Stawin Michał[27]	podporucznik rezerwy	nauczyciel, mgr	Gimnazjum S. Batorego w Warszawie	Katyń
Cwalina Edward	podporucznik rezerwy	urzędnik

Symbole dywizjonu

Wręczenie sztandarów dywizjonom artylerii plot - gen. Tadeusz Kasprzycki wbija gwóźdź w drzewce sztandaru

Sztandar

Osobny artykuł: polskie sztandary wojskowe.

5 maja 1938 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór sztandaru 2 daplot^[28].
10 listopada 1938 roku na Polu Mokotowskim w Warszawie gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki wręczył dywizjonowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo Grodna^[29].

Opis sztandaru^[30]

Na prawej stronie płatu sztandaru umieszczono w rogach numer dywizjonu według wzoru ustalonego w „Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych” nr 6 z 1937., poz. 77.
Na lewej stronie znajdowały się na tarczach w poszczególnych rogach:

• w prawym górnym - wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej
• w prawym dolnym - godło miasta Grodna
• w lewym górnym - wizerunek św. Barbary - patronki artylerzystów
• w lewym dolnym - odznaka pamiątkowa 2 dywizjonu artylerii przeciwlotniczej.

Na dolnym ramieniu Krzyża Kawalerskiego wyhaftowany napis „Grodno 20 VII 1926”, upamiętniający datę i miejsce powstania dywizjonu.

Sztandar aktualnie eksponowany jest w Instytucie gen. Sikorskiego w Londynie^[29].

Odznaka pamiątkowa

13 sierpnia 1932 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej artylerii przeciwlotniczej.

Uwagi

1. Według Piotra Zarzyckiego był to dywizjon numer „3”, lecz dywizjon o tym numerze funkcjonował przy 3 Pułk Artylerii Ciężkiej w Wilnie. Ponadto autor podał, że przeformowanie baterii w dywizjon nastąpiło w kwietniu 1926 roku
2. Stanisław Maurycy Fajans urodził się 23 czerwca 1902 roku w Warszawie, w rodzinie Edwarda i Marty z Rappaportów. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1930 roku w korpusie oficerów rezerwy artylerii. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział w rezerwie do 2 daplot w Grodnie. 6 września 1944 roku w Warszawie został aresztowany przez Niemców i wywieziony do obozu w Pruszkowie. Uznany przez Sąd Grodzki w Warszawie za zmarłego. Monitor Polski nr 103 z dnia 8 października 1946 roku^[7]
3. Początkowo pełnił obowiązki dowódcy dywizjonu, a dopiero w 1931 roku, po awansie na majora, został zatwierdzony na tym stanowisku
4. Kazimierz de Latour urodził się 8 marca 1905 roku w rodzinie Stefana, generała brygady, i Hipolity Zaftyrzec. Absolwent Oficerskiej Szkoły Artylerii z 1928 roku
5. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[17].
6. por. Józef Pepłowski wiosną 1940 roku został zamordowany w Charkowie^[18]
7. tu jako Józef Musiak^[19]
8. ppor. Józef Musiał poległ 20 września 1939 roku w obronie Grodna
9. por. Stanisław Kazimierz Horbaczewski wiosną 1940 roku został zamordowany w Charkowie^[20]
10. ppor. Władysław Jung wiosną 1940 roku został zamordowany w Charkowie^[21]
11. Edward Cwalina wiosną 1940 roku został zamordowany w Katyniu^[22]
12. kpt. Bolesław Piotr Borowik wiosną 1940 roku został zamordowany w Charkowie^[23]
13. tu jako Witold Barncewicz^[24]

Przypisy

1. Zarzycki 1999 ↓, s. 10.
2. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 14 lipca 1926 roku, s. 214, 216.
3. Moszumański 2000 ↓, s. 91.
4. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 371.
5. Zarzycki 1995 ↓, s. 218.
6. Rybołowicz 2013 ↓, s. 449.
7. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 146, 656.
8. Barancewicz 2013 ↓, s. 389-390.
9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 123.
10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 122.
11. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 403.
12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 29 stycznia 1927 roku, s. 21.
13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 21 z 15 sierpnia 1927 roku, s. 251.
14. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 337.
15. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 15 sierpnia 1928 roku, s. 272, 281.
16. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 769.
17. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
18. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 406.
19. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 199, 769.
20. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 167.
21. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 198.
22. Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 86.
23. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 41.
24. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 202, 769.
25. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
26. Księgi Cmentarne – wpis 2444.
27. Księgi Cmentarne – wpis 3519.
28. Dodatek Tajny Nr 6 do Dziennika Rozkazów M.S.Wojsk. z 05.05.1938 r. Nr 6, poz. 70.
29. Satora 1990 ↓, s. 342.
30. Moszumański 1996 ↓, s. 112.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• Witold Barancewicz: Sprawozdanie z przebiegu działań wojennych baterii motorowej artylerii przeciwlotniczej nr 20 w czasie od 24 sierpnia do 22 września 1939 r.. W: Polska obrona przeciwlotnicza 1939. T. 3. Centralne Archiwum Wojskowe, 2013, seria: Wojskowe teki archiwalne. ISBN 978-83-63374-19-8.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
• Zbigniew Moszumański. Dowództwa grup artylerii przeciwlotniczej (1929-1939). „Przegląd Wojsk Lądowych”, sierpień 2000. Warszawa: Dowództwo Wojsk Lądowych. ISSN 0478-6688.
• Zbigniew Moszumański. Sztandary i odznaki jednostek przeciwlotniczych do roku 1939. „Przegląd Wojsk Lądowych”. 9 (447), 1996. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0478-6688.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Józef Rybołowicz: Sprawozdanie z osobistego udziału w wojnie polsko-niemieckiej z września 1939 r.. W: Polska obrona przeciwlotnicza 1939. T. 3. Centralne Archiwum Wojskowe, 2013, seria: Wojskowe teki archiwalne. ISBN 978-83-63374-19-8.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Piotr Zarzycki: 29 Pułk Artylerii Lekkiej. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-87103-87-X.
• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.