1 Batalion Pancerny

1 Batalion Pancerny (1 bpanc) – oddział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

1 Batalion Pancerny

Odznaka pamiątkowa 1 bpanc
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1935
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	1 czerwca[uwaga 1]
Nadanie sztandaru	26 maja 1938
Rodowód	1 Batalion Czołgów i Samochodów Pancernych
Dowódcy
Ostatni	ppłk Rudolf Kostecki
Organizacja
Dyslokacja	Poznań
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	bronie pancerne
Podległość	1 Grupa Pancerna

Bronie Pancerne Wojska Polskiego w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

Święto XX-lecia 1 bpanc w Poznaniu – kolumna tankietek TK-3; czerwiec 1939.

Ćwiczenia kursantów szkoły podoficerskiej przy 1 Batalionie Pancernym w Poznaniu na francuskich lekkich czołgach Renault FT-17, 1931/09 Poznań.

czołg TK-3

Samochód pancerny wz. 34

Znaki taktyczne malowane na czołgach lekkich i rozpoznawczych^{[uwaga 2]}

Znaki taktyczne malowane na pojazdach pancernych^{[uwaga 3]}

Batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Poznaniu. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.

Geneza

Batalion rodowód swój wywodzi od 1 pułku czołgów przybyłego do Polski wraz z Armią Hallera.

11 sierpnia 1921 rozwiązano sztab pułku, a bataliony usamodzielniono. 1 batalion z początkiem 1921 przeniesiony został do Warszawy. Jego 2 batalion stacjonował w owym czasie w Żurawicy, a 3 batalion przeniesiono do Poznania.

16 lutego 1922 MSWojsk. nakazało odtworzenie 1 pułku czołgów w Żurawicy. Do garnizonu przybył 1 batalion i Centralna Szkoła Czołgów. W styczniu 1923 przybył też 3 batalion.

W październiku 1930 pułk przeniesiono do garnizonu Poznań.

Na podstawie rozkazu MSWojsk. z 8 lipca 1931 1 pułk czołgów z Poznania przemianowano na 1 pułk pancerny. Jego II batalion stacjonujący w Żurawicy stał się zalążkiem 2 pułku pancernego.

W grudniu 1933 pułk został połączony z 7 dywizjonem samochodowym w jedną jednostkę pod nazwą 1 batalion czołgów i samochodów pancernych, który 26 lutego 1935 został przeformowany w 1 batalion pancerny. Należał do typu I^[1]. W 1939 batalion stacjonował w Poznaniu^[2].

Organizacja i uzbrojenie w 1939

Osobny artykuł: Batalion pancerny (II RP).

• dowództwo
• 3 x kompania czołgów rozpoznawczych
• szwadron samochodów pancernych

Na swoim wyposażeniu posiadał 46 czołgów TK-3 i 9 wozów pancernych wz.34.

Mobilizacja w 1939

Osobne artykuły: Plan mobilizacyjny „W”, Jednostka mobilizująca i Polskie oddziały pancerne w kampanii wrześniowej.

Oddział w czasie pokoju wykonywał zadania organizacyjne i szkoleniowe. Był jednostką mobilizacyjną dla pododdziałów broni pancernej. Z chwilą sformowania przewidzianych planem mobilizacyjnym pododdziałów oraz przekazania nadwyżek ludzi i sprzętu do ośrodka zapasowego (OZBPanc. nr 2) ulegał likwidacji. W 1939 batalion sformował w grupie żółtej^[3]:

• 71 dywizjon pancerny dla Wielkopolskiej Brygady Kawalerii
• 71 samodzielną kompanię czołgów rozpoznawczych dla 14 Dywizji Piechoty
• 72 samodzielną kompanię czołgów rozpoznawczych dla 26 Dywizji Piechoty

a ponadto dla Armii „Poznań”^[4]:

• kolumnę samochodów ciężarowych nr 751 (typ I)
• kolumnę samochodów ciężarowych nr 752 (typ I) – kpt. Wiktor Małachowski
• kolumnę samochodów ciężarowych nr 753 (typ II) – por. rez. Gerżabek^{[uwaga 4]}
• kolumnę samochodów sanitarnych PCK nr 701 (typ I)

oraz dla Okręgu Korpusu Nr VII^[4]:

• kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 71
• kolumnę samochodów osobowych i sanitarnych w Kraju nr 7

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu

• ppłk Rudolf Kostecki (22 XII 1934 – 1 IX 1939^[3])

Organizacja i obsada personalna w 1939

Pokojowa obsada personalna batalionu w marcu 1939^{[2][uwaga 5]}

Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca batalionu	ppłk Rudolf Antoni Kostecki
I zastępca dowódcy	mjr Kazimierz Konrad Żołkiewicz
II zastępca dowódcy	mjr br. panc. Józef Augustowski[uwaga 6]
adiutant	kpt. Henryk Skotnicki
lekarz medycyny	kpt. dr Jan Staruch
kwatermistrz	kpt. Kazimierz Sieradzki
oficer mobilizacyjny	kpt. Włodzimierz Antoni Wdowiecki
I zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. adm. (piech.) Ryszard Klauziński
II zastępca oficera mobilizacyjnego	por. Władysław Lemirski
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. adm. (br. panc.) Bronisław I Piotrowski
zastępca oficera administracyjno-materiałowego	chor. Ryszard Szoll
oficer gospodarczy	kpt. int. Ludwik Bikowski
dowódca kompanii gospodarczej	vacat
dowódca plutonu przewozowego OK VII	chor. Czesław Ziętowski
dowódca plutonu łączności	por. Stanisław Skibniewski
dowódca kompanii szkolnej	kpt. Kazimierz Rose
instruktor	por. Henryk Czajkowski
dowódca 1 kompanii czołgów TK	por. Wacław Chłopik
dowódca 2 kompanii czołgów TK	kpt. Lucjan Jan Szczepankowski
instruktor	chor. Ignacy Gruchot
dowódca szwadronu pancernego	kpt. Karol Czechowski
instruktor	por. Andrzej Skarżyński
dowódca kompanii motorowej	kpt. Nowak Piotr
instruktor	por. Aleksander Ambroży Wieczorek
instruktor	chor. Plewak Piotr
dowódca kolumny samochodowej	kpt. Wiktor Małachowski
komendant parku	kpt. Tadeusz Idaszak
kierownik warsztatów	kpt. Jan Żurek
zastępca kierownika	kpt. Leonard Łyczyński
kierownik składnicy	chor. Franciszek Orzechowski
na kursie	kpt. adm. (art.) Felicjan Sypniewski
na kursie	por. piech. Bronisław Jan Kalinowski
na kursie	por. piech. Jan Sikorski
na kursie	por. kaw. Władysław Miklaszewski
na kursie	por. kaw. Adam Michał Staszków

Żołnierze 1 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[7]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Pruski Marian	podporucznik rezerwy	prawnik		Katyń
Aksan Mikołaj	ppor. br. panc. rez.	technik mechanik		Katyń
Skotnicki Henryk[8]	kapitan	żołnierz zawodowy	adiutant batalionu	Katyń
Wawrzyniak Józef	podporucznik rezerwy		Starostwo w Chełmie	Katyń
Wdowicki Włodzimierz[9]	kapitan	żołnierz zawodowy	oficer mobilizacyjny	Charków
Wesołowski Stanisław	podporucznik rezerwy	absolwent SGH		Katyń

Symbole batalionu

Sztandar

Święto 1 bpanc w Poznaniu 1 czerwca 1938 - składanie przysięgi na sztandar.

Święto 1 bpanc 1 czerwca 1938 - defilada tankietek TK-3. Na pierwszym planie chorąży ze sztandarem.

Sztandar batalionowi nadano zarządzeniem Prezydenta z 25 marca 1938. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, posiadał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego występował Znak Pancerny^[10]. Znak ten umieszczony był również na przedniej ściance podstawy orła.

Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono^[11]:

• w prawym górnym rogu na tarczy – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
• w lewym górnym rogu na tarczy – wizerunek św. Michała
• w prawym dolnym rogu na tarczy – godło województwa poznańskiego
• w lewym dolnym rogu na tarczy – odznaka pamiątkowa 1 batalionu pancernego
• na górnym ramieniu krzyża kawalerskiego napis: „Bobrujsk 28 VIII.1919. Dyneburg – Kałkuny 2O.IX.l919".
• na dolnym ramieniu krzyża napis: „Równe 4.VII.1920. Grodno 19.VII.I920".
• na lewym ramieniu krzyża napis: „Łomża 1-2 VIII.1920 Radzymin 15.VIII.1920".
• na prawym ramieniu krzyża napis: „Mińsk Mazowiecki l 7.VIII.l 920. Mława 20.VIII.1920".

Uroczyste wręczenie sztandaru odbyło się 26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza — minister spraw wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki.

Do chwili wybuchu wojny sztandar batalionu przechowywany był w gabinecie dowódcy. Po 1 września sztandar zdeponowano w Ośrodku Zapasowym Broni Pancernej nr 3 w Żurawicy. 16 września, wobec zbliżania się Niemców, ewakuowano sztandary. Przed przekroczeniem granicy węgierskiej, sprawujący bezpośredni nadzór nad sztandarem chor. Majchrzak, otrzymał rozkaz od nieznanego mu pułkownika spalenia przewożonych sztandarów. Zniszczeniu uległy wówczas sztandary 1, 2, 5 i 8 batalionu pancernego oraz Szkoły Podchorążych Broni Pancernej^[12].

Odznaka pamiątkowa

14 grudnia 1937 minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 1 bpanc^[13]. Odznaka ma kształt srebrnej tarczy herbowej podzielonej na ukos i pokrytej barwną emalią (górna część lewa czarna, prawa dolna pomarańczowa). U góry hełm rycerski z pięcioma piórami, po bokach labry. Brak jest danych o autorze projektu odznaki. Odznaki wykonywane były w wersjach: oficerskiej – emaliowanej, podoficerskiej – malowanej farbą i żołnierskiej – srebrzonej, bez emalii^[14].

Uwagi

1. Rocznica przybycia do Polski 1 pułku czołgów
2. 1 – czołg dowódcy kompanii; 2 – czołg dowódcy 1 plutonu; 3 – czołg dowódcy 2 plutonu; 4 – czołg dowódcy 3 plutonu; 5 – czołgi z 1 plutonu; 6 – czołgi z 2 plutonu; 7 – czołgi z 3 plutonu
3. 1 – wóz dowódcy szwadronu; 2 – wóz dowódcy 1 plutonu; 3 – wóz dowódcy 2 plutonu; 4 – wóz z 1 plutonu; 5 – wóz z 2 plutonu.
4. 25 sierpnia 1939 do kolumny przydzielony został ppor. rez. br. panc. Damazy Choraszewski.
5. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[5].
6. Mjr br. panc. Józef Augustowski (ur. 2 grudnia 1896) był odznaczony Krzyżem Niepodległości^[6].

Przypisy

1. Gaj 2014 ↓, s. 25.
2. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 791.
3. Szubański 2011 ↓, s. 56.
4. Gaj 2014 ↓, s. 567.
5. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
6. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 232.
7. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
8. Księgi Cmentarne – wpis 3366.
9. Księgi Cmentarne – wpis 14157.
10. Satora 1990 ↓, s. 369.
11. Żebrowski 1971 ↓, s. 258-271.
12. Satora 1990 ↓, s. 371.
13. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 16 z 14.12.1937, poz. 192.
14. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 311.

Bibliografia

• Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
• Adam Jońca: Wrzesień 1939 : pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
• Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks" ; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
• Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
• Jacek Skalski: 1 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 5. Warszawa: Redakcja Historyczno-Wojskowa P.W.Egross-Mikromax, 1991. ISBN 83-85253-20-3.