Loading AI tools
gatunek rośliny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Łuskiewnik różowy (Lathraea squamaria L.) – gatunek roślin należący do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae) (system APG IV z 2016, dawniej włączany także do szeroko ujmowanej rodziny trędownikowatych). Występuje w Europie i Azji. W Polsce spotykany na całym obszarze. Jest pasożytem korzeni drzew i krzewów – występuje w lasach i zaroślach.
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
łuskiewnik różowy | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Lathraea squamaria L. Sp. Pl. ed. 1: 606, 1753[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Zasięg łuskiewnika różowego obejmuje rozległe obszary Europy, poza tym gatunek rośnie w rejonie Kaukazu i na wyspowych stanowiskach w zachodnich Himalajach. W Europie na zachodzie sięga po Wyspy Brytyjskie i środkową Francję, ma pojedyncze stanowiska w północnej Hiszpanii. Na południu zwarty zasięg sięga do środkowych Włoch i północnej Grecji, z pojedynczymi stanowiskami w Kalabrii i na Sycylii. Na wschodzie granica biegnie przez Bułgarię, Rumunię, środkową Ukrainę po środkową część Niziny Wschodnioeuropejskiej. Północna granica zasięgu na niej biegnie na wysokości Zatoki Fińskiej. Ma pojedyncze stanowiska w południowej Finlandii i występuje w południowej części Półwyspu Skandynawskiego. Zwarty zasięg w Europie łączy się z rejonem Kaukazu wyspowymi obszarami występowania w południowej Ukrainie, na Półwyspie Krymskim i w Azji Mniejszej[4].
W Polsce gatunek rozpowszechniony, zwłaszcza na Pojezierzach Południowobałtyckich, na Pogórzu Karpackim i w Beskidach, miejscami rzadki (np. na Nizinie Mazowieckiej)[5].
Geofit, bezzieleniowa bylina – nie zawiera chlorofilu, a więc nie może przeprowadzać procesu fotosyntezy. Pasożytuje na korzeniach drzew i krzewów liściastych pobierając za pomocą ssawek wodę wraz z solami mineralnymi i substancjami organicznymi. Pasożytuje głównie na leszczynie pospolitej, olszy czarnej i buku zwyczajnym[6][9]. W Tatrach pasożytuje na świerkach[8]. Lista żywicieli jest jednak znaczna i obejmuje m.in. takie gatunki jak: jarząb pospolity, czeremcha zwyczajna, śliwa tarnina, topola czarna, różne gatunki wierzb i wiązów, dereń świdwa, bez czarny, trzmielina pospolita, dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy, klon polny, klon zwyczajny, kruszyna pospolita, cis pospolity, jodła pospolita[10].
Ze względu na rozwój rośliny w głębi wilgotnej gleby i przez pierwszych kilka lat zupełny brak pędów nadziemnych – roślina nie prowadzi transpiracji. Ruch wody w naczyniach wymuszany jest przez roślinę za pomocą gruczołowatych hydatod i jest na tyle niewielki, że tłumaczy wolny wzrost łuskiewnika. W przeszłości system pompujący wodę za pomocą hydatod interpretowano błędnie jako przystosowanie do drapieżnictwa. Stało się tak, ponieważ hydatody uznano za gruczoły trawiące – stwierdzono w nich enzymy proteolityczne i dużą liczbę mitochondriów – organelli, które w wyniku procesu oddychania komórkowego wytwarzają adenozynotrifosforan (ATP) stanowiący źródło energii dla procesów w komórkach. Poza tym dwa rodzaje tych gruczołów (siedzące i trzonkowate) wykształcają się w labiryntowatych wnękach tworzonych przez podwijające się brzegi łuskowatych liści podziemnych, w których stwierdzono obecność drobnych bezkręgowców. Okazało się jednak, że cały ten zużywający ogromne ilości energii system służy do usuwania wody na zewnątrz rośliny[9]. Jest to konieczne dla odciągania wody z substancjami organicznymi z tkanek przewodzących rośliny żywicielskiej[7].
Łuskiewnik kwitnie od kwietnia do maja[8]. Kwiaty zapylane są przez owady pszczołowate z rodzaju Bombus[9]. Nasiona zaopatrzone są w elajosomy (bogate w oleje i białka), dzięki czemu przenoszone są przez mrówki[9][11]. W odróżnieniu od innych roślinnych pasożytów całkowitych, łuskiewnik ma stosunkowo duże nasiona, umożliwiające rozwijającej się pod ziemią roślinie wypuszczenie korzeni zdolnych do wytwarzania ssawek wtórnych (secondary haustoria; powstają bocznie na korzeniu pierwotnym lub rozwijają się na korzeniach przybyszowych[12]), nie wytwarzają natomiast ssawek pierwotnych (primary haustoria)[11]. Nasiona kiełkują jednak tylko wtedy, gdy znajdą się w pobliżu korzeni potencjalnego żywiciela[7]. Po skiełkowaniu roślina rozwija się pod ziemią, tworząc rozgałęzione korzenie oplatające korzenie żywiciela. W miejscu zetknięcia z nimi powstają bulwkowate zgrubienia, z których wyrastają ssawki. Mają one postać rozgałęzionych pasm komórek („sznurów naczyń”[13]) przeciskających się przez korę pierwotną korzeni żywiciela i sięgających do jego naczyń[7], nie łączą się natomiast z komórkami łyka[13]. Ssawki zamierają w okresie zimowym i wiosną rozwijają się od nowa. Wzrost łuskiewnika jest powolny i może minąć 10 lat, zanim roślina będzie zdolna rozwinąć pęd nadziemny i pierwszy raz zakwitnąć[9][11].
W anatomii pędów łuskiewnik wyróżnia się grubym walcem miękiszu walca osiowego oraz grubą warstwą zewnętrznej kory pierwotnej. Między nimi znajduje się nieprzerwany pierścień drewna (po stronie wewnętrznej) i łyka (po stronie zewnętrznej). W drewnie znajdują się grubościenne naczynia i wszechobecne komórki miękiszowe. Wokół pędu brak jest perydermy[14].
Po kompletnym zsekwencjonowaniu plastomu niefunkcjonalnych chloroplastów łuskiewnika różowego stwierdzono, że uległ on najmniejszej redukcji w porównaniu do innych bezzieleniowych pasożytów roślinnych. Analiza zmian w plastomie świadczy o tym, że przejście do całkowitego pasożytnictwa nastąpiło w przypadku łuskiewnika stosunkowo niedawno (między 8 a 12 milionami lat temu). Taka sama zmiana u pozostałych pasożytów całkowitych z rodziny zarazowatych jest dwukrotnie starsza (miała miejsce 30-40 milionów lat temu)[15]. Geny chloroplastowe potwierdzają też bliskie spokrewnienie łuskiewnika z półpasożytami z plemienia Rhinantheae (m.in. pszeniec Melampyrum i świetlik Euphrasia)[15][16].
Liczba chromosomów 2n=36[6].
Występuje w świeżych i wilgotnych lasach liściastych i zaroślach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea[17].
Poza podgatunkiem typowym (subsp. squamaria) wyróżniono jeden podgatunek[8]:
Roślina uprawiana ze względu na oryginalny pokrój w czasie kwitnienia w ogrodach naturalistycznych. Rozmnażana jest przez podział i przeniesienie wraz z bryłą podłoża po zaschnięciu pędów nadziemnych. Sadzić ją należy w pobliżu roślin żywicielskich w miejscach z podłożem wilgotnym i próchnicznym[19].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
