Wikipedystka:Nocny Kruczek/Ormuri

Ormuri (paszto : ارموری ژبه, perski: زبان ارموری ; dosłownie „język Ormurów”), znany również jako Baraki, Ormur, Ormui lub Bargista, to język wschodnioirański używany w południowo-wschodnim Afganistanie i Waziristanie. Jest używany głównie przez lud Burki w mieście Kaniguram w Południowym Waziristanie i Logar w Afganistanie. Niezwykle mała liczba użytkowników sprawia, że Ormuri jest obecnie uważany za język zagrożony.

Ormuri

Obszar	Pakistan (Południowy Waziristan), Afganistan (Logar)
Liczba mówiących	<10,000
Pismo/alfabet	Alfabet perski
Klasyfikacja genetyczna
Język indoeuropejski
Kody języka
ISO 639-1	{{{iso1}}}
ISO 639-2	{{{iso2}}}
ISO 639-3	oru
SIL	{{{sil}}}
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

{{Język infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | sil = | iso1 = | iso2 =

Ormuri wyróżnia się niezwykłym inwentarzem dźwiękowym, który obejmuje bezdźwięczny tryl pęcherzykowy, który nie występuje w sąsiadującym paszto. Ormuri ma również bezdźwięczne i dźwięczne spółgłoski dziąsłowo-podniebienne (bezdźwięczne kontrastują z bardziej powszechnymi bezdźwięcznymi szczelinowymi podniebienno-pęcherzykowymi), które istnieją również w dialekcie waziristańskim paszto, ale które mogły zostać zaadoptowane z Ormuri ze względu na bliskość obu języków. ^[1]

Klasyfikacja

Ormuri jest klasyfikowany jako członek grup językówindoeuropejskich, indoirańskich, irańskich, wschodnio-irańskich, południowo-wschodnich irańskich i ormuri-parachi. ^{[2] [3]}

Historia

Język ormuri jest używany przez plemię Ormurów (lub Baraki) w części doliny Kaniguram w Waziristanie w Pakistanie. Język jest również używany w niewielkiej części prowincji Logar w Afganistanie.^[4]

Plemię Ormurów

Lud Ormurów jest również nazywany Baraki. Uważa się, że na początku XIX wieku w rejonie Logar mieszkało od ośmiu do dziesięciu tysięcy rodzin Ormurów, a na początku XX wieku w Kaniguram mieszkało ich między czterysta a pięćset. Plemię Ormurów nie zajmuje jednolitego etnicznie terytorium - w Afganistanie Ormurowie żyją w mieszanych społecznościach z Tadżykami i Pasztunami, podczas gdy w Pakistanie mieszkają oni wyłącznie wraz z Pasztunami.^[5]

Język ormuri

Nazwa „Ormur” (orməṛ ) pochodzi pierwotnie z paszto (co oznacza ogień). Pierwszym człowiekiem, który wspomniał o języku Baraki był Babar w swojej książce Baburnama. Ormuri, zwany w tamtym czasie Birki, był jednym z jedenastu do dwunastu języków, które Babar zaobserwował podczas pobytu w regionie Kabulu. Wiadomo, że wielu mówiących Ormuri jest co najmniej dwujęzycznych lub trójjęzycznych, posługując się innymi językami plemiennymi, takimi jak paszto, perski, dari lub kaboli.^[1]

Pir Roshan był jednym z pierwszych znanych prozaików paszto i twórców alfabetów paszto, który używał słownictwa ormuri w swojej książce „Khairul-Bayan”. Niektóre ze słów użytych w jego książce to Nalattti (świnie), Nmandzak z Mazdak (meczet), Teshtan (właściciel), Burghu (lekceważenie), Haramunai (źle urodzony), itp.

Badania

W języku paszto: badanie historyczne Ormuri

Podział geograficzny

Ormuri jest używany głównie w mieście Kaniguram w południowym Waziristanie w Pakistanie. Niewielka grupaa posługuje się nim również w mieście Baraki Barak w prowincji Logar w Afganistanie.^[1] Język jest używany obecnie przez prawie pięćdziesięciu mówców w Afganistanie i około pięciu do sześciu tysięcy mówców w Pakistanie. ^[5]

Dystrykty prowincji Logar. To zdjęcie nie obejmuje dzielnicy Azra, położonej na wschód od dzielnic Khoshi i Mohammad Agha.

Północny (fioletowy) i południowy (niebieski) Waziristan oraz otaczające je Terytoria Plemienne Administrowane Federalnie i prowincje

Dialekty

Istnieją dwa dialekty Ormuri: jednym mówi się w Kaniguram w Waziristanie, który jest bardziej archaicznym dialektem, a drugim w Baraki-Barak w Logarze. Oba dialekty nie są jednak wzajemnie zrozumiałe. Językoznawca Georg Morgenstierne napisał o nich:

"Podczas gdy Kaniguram swobodnie zapożyczał z dialektu waziristani, na słownictwo Logar wpłynęły inne dialekty paszto oraz, w jeszcze większym stopniu, język perski."

{{Cytat}} Przestarzałe pola: 1.

Dialekt Kaniguram jest obecnie żywy, używany przez stosunkowo dobrze prosperującą społeczność Ormur w odizolowanej części surowych wzgórz Waziristanu . Jednakże pozycja dialektu Baraki Barak nie jest aż tak silna: Morgenstierne napisał, że powiedziano mu:

Ormuri nie było już używane w Baraki Barak, starożytnej siedzibie plemienia Ormur. Nawet człowiek, który podobno pochodził z tej wioski, zaprzeczył istnieniu jakiegokolwiek innego języka niż perski i paszto w jego rodzinnym miejscu.

{{Cytat}} Przestarzałe pola: 1.

Różnice leksykalne

Tabela 1: Różnice leksykalne w Ormuri

	Logar	Kaniguram
'ślepy'	kor	wond
'miękki'	narm	nořh
'lis'	roba	rawas
'pchła'	kajak	řak
'pasterz'	čopan	šwān
'grzebień'	šåná	šhak(k)
'miejsce'	jåy	jikak
'latać'	parók	buryék

^[5]

Różnice w formach fonetycznych

Tabela 2: Różnice w formie fonetycznej samogłosek w Ormuri

	Logar	Kaniguram
'iść'	tsok	tsek, tsyek
'jeden'	še	sa
'dom'	ner	nar
'suchy'	wuk	wyok
'woda'	wok	wak
'usiąść'	nóstok	nástak

^[5]

System samogłoskowy Ormuri charakteryzuje się heterogenicznością. Język składa się z podsystemu samogłosek, które występują w słownictwie Ormuri, a także podsystemu samogłosek, który jest uważany za „słownictwo zapożyczone”. Różnice widoczne między dialektami Logar i Kaniguram opierają się głównie na jakości samogłosek, a nie na ich ilości.

System samogłoskowy oparty jest na sześciu fonemach: i, e, a, å, o, u.

Tabela 3: Różnice w formie fonetycznej spółgłosek w Ormuri

	Logar	Kaniguram
'jeden'	še	sa
'trzy'	so	ři
'sześć'	xo	ša
'powyżej'	pa-bega	pa-beža
'śnieg'	ɣoš	ɣoř

^[5]

System spółgłosek różni się nieznacznie między dialektami Kaniguram i Logar. Natywny system spółgłoskowy Logar zawiera 25 fonemów, podczas gdy system Kaniguram ma ich 27.

Fonologia

Spółgłoski ^[5]

		Wargowa	Zębowa/przedniojęzykowo-dziąsłowa	Retrofleksyjna	Zadziąsłowa / Podniebienna	Miękkopodniebienna	Języczkowa		Krtaniowy
							zwykła	zaokrąglona
Nosowy		m	n	( ɳ )
Spółgłoska zwarta	bezdźwięczna	p	t	( ʈ )		k	( q )
	dźwięczna	b	d	( ɖ )		ɡ
Spółgłoska zwarto-szczelinowa	bezdźwięczna		t͡s		t͡ʃ
	dźwięczna		d͡z		d͡ʒ
Spółgłoska szczelinowa	bezdźwięczna	f	s	( ʂ ) 1	ʃ	x _	χ	χʷ 1	h
	dźwięczna	w	z	( ʐ ) 1	ʒ		ʁ	ʁʷ 1
Aproksymant			l		j	w
Spółgłoska uderzeniowa / drżąca	zwykła		r	( ɽ )
	szczelinowa		r̝ 1

1. Tylko w Kaniguramie.
2. Tylko w Logarze.

Samogłoski

	Przednia	Centralna	Tylna
Przymknięta	i		u
Średnia	e		o
Otwarta		a	ɑ 1	ɒ 2

1. Tylko w Kaniguramie.
2. Tylko w Logarze.

Morfologia

Język ormori doświadczył rozległych przemian w porównaniu do swojego pierwowzoru. W kwestimorfologii nominalnej (rzeczowniki, przymiotniki i zaimki) aspekty dialektu rodzaju gramatycznego Kaniguram zostały całkowicie utracone w Logarze. Jeśli chodzi o morfologię czasownikowej, istnieje większa różnorodność koniugacji form modalnych i czasowych opartych na rdzeniu czasu teraźniejszego. Istnieje również rozróżnienie między słowami rodzaju męskiego i żeńskiego w oparciu o system czasu przeszłego. Ponadto, istnieje większa liczba rozróżnień w ramach systemu form aspektowych i istnieją różne typy konstrukcji ergatywnych.

Ormori posiada rozwinięty system odmian rzeczowników i czasowników. Nominalne części mowy zawierają: trzy liczby (liczba pojedyncza, podwójna i mnoga), trzy rodzaje (męski, żeński i nijaki), a czasownik ma dwa głosy (czynny i środkowy). Język utracił kategorię przypadku (w rzeczownikach, przymiotnikach, liczebnikach i niektórych zaimkach). Istnieje również całkowita utrata kategorii płci, różniącej się w zależności od dialektu (całkowita utrata w Logar, a podstawowe formy męskie i żeńskie pozostają w Kaniguram). W Logar większość oryginalnych rzeczowników i przymiotników Ormuri ma prosty rdzeń zakończony spółgłoską, a kilka rzeczowników kończy się na nieakcentowane (lub rzadko akcentowane) -a lub -i . W Kaniguram rdzeń zwykle kończy się na spółgłoskę, ale zarówno rzeczowniki, jak i przymiotniki mogą kończyć się na -a lub -i .^[5]

Ortografia

Ormuri używa pisma paszto z dodatkowymi literami ‏ڒ‎ / r̝/, ‏ݫ‎ / ʑ / i ‏ݭ‎/ ɕ / :

Nazwa	MAF	Transliteracja	Formy kontekstowe			Wyizolowana	Łacina	Unicode(Hex)
	Symbol		Końcowa	Środkowa	Początkowa
alif	[ɑ]	ā	‏ـا‎	‏ـا‎	آ, ‏ا‎	‏آ‎, ‏ا‎	Ā ā	U+0627, U+0622
be	[b]	b	‏ـب‎	‏ـبـ‎	‏بـ‎	‏ب‎	B b	U+0628
pe	[p]	p	‏ـپ‎	‏ـپـ‎	‏پـ‎	‏پ‎	P p	U+067E
te	[t̪]	t	‏ـت‎	‏ـتـ‎	‏تـ‎	‏ت‎	T t	U+062A
ṭe	[ʈ]	ṭ	‏ـټ‎	‏ـټـ‎	‏ټـ‎	‏ټ‎	Ṭ ṭ	U+067C
se	[s]	s	‏ـث‎	‏ـثـ‎	‏ثـ‎	‏ث‎	S s	U+062B
jim	[d͡ʒ]	j	‏ـج‎	‏ـجـ‎	‏جـ‎	‏ج‎	J j	U+062C
če	[t͡ʃ]	č	‏ـچ‎	‏ـچـ‎	‏چـ‎	‏چ‎	Č č	U+0686
he	[h]Szablon:Ref	h	‏ـح‎	‏ـحـ‎	‏حـ‎	‏ح‎	H h	U+062D
xe	[x]	x	‏ـخ‎	‏ـخـ‎	‏خـ‎	‏خ‎	X x	U+062E
tse	[t͡s]	ts	‏ـڅ‎	‏ـڅـ‎	‏څـ‎	‏څ‎	Ts ts	U+0685
dzim	[d͡z]	dz	‏ـځ‎	‏ـځـ‎	‏ځـ‎	‏ځ‎	Dz dz	U+0681
dāl	[d̪]	d	‏ـد‎	‏ـد‎	‏د‎	‏د‎	D d	U+062F
ḍāl	[ɖ]	ḍ	‏ـډ‎	‏ـډ‎	‏ډ‎	‏ډ‎	Ḍ ḍ	U+0689
zāl	[z]	z	‏ـذ‎	‏ـذ‎	‏ذ‎	‏ذ‎	Z z	U+0630
re	[r]	r	‏ـر‎	‏ـر‎	‏ر‎	‏ر‎	R r	U+0631
xře	[r̝]	ř	‏ـڒ‎	‏ـڒ‎	‏ڒ‎	‏ڒ‎	Ř ř	U+0692
ṛe	[ɽ]	ṛ	‏ـړ‎	‏ـړ‎	‏ړ‎	‏ړ‎	Ṛ ṛ	U+0693
ze	[z]	z	‏ـز‎	‏ـز‎	‏ز‎	‏ز‎	Z z	U+0632
že	[ʒ]	ž	‏ـژ‎	‏ـژ‎	‏ژ‎	‏ژ‎	Ž ž	U+0698
źe	[ʑ]	ź	‏ـݫ‎	‏ـݫ‎	‏ݫ‎	‏ݫ‎	Ź ź	U+076B
sin	[s]	s	‏ـس‎	‏ـسـ‎	‏سـ‎	‏س‎	S s	U+0633
šin	[ʃ]	š	‏ـش‎	‏ـشـ‎	‏شـ‎	‏ش‎	Š š	U+0634
śin	[ɕ]	ś	‏ـݭ‎	‏ـݭـ‎	‏ݭـ‎	‏ݭ‎	Ś ś	U+076D
swād	[s]	s	‏ـص‎	‏ـصـ‎	‏صـ‎	‏ص‎	S s	U+0635
zwād	[z]	z	‏ـض‎	‏ـضـ‎	‏ضـ‎	‏ض‎	Z z	U+0636
twe	[t]	t	‏ـط‎	‏ـطـ‎	‏طـ‎	‏ط‎	T t	U+0637
zwe	[z]	z	‏ـظ‎	‏ـظـ‎	‏ظـ‎	‏ظ‎	Z z	U+0638
ayn	[ɑ]	ā	‏ـع‎	‏ـعـ‎	‏عـ‎	‏ع‎	Ā ā	U+0639
ğayn	[ɣ]	ğ	‏ـغ‎	‏ـغـ‎	‏غـ‎	‏غ‎	Ğ ğ	U+063A
fe	[f]	f	‏ـف‎	‏ـفـ‎	‏فـ‎	‏ف‎	F f	U+0641
qāp	[q] / [k]	q	‏ـق‎	‏ـقـ‎	‏قـ‎	‏ق‎	Q q	U+0642
kāp	[k]	k	‏ـک‎	‏ـکـ‎	‏کـ‎	‏ک‎	K k	U+06A9
gāp	[ɡ]	g	‏ـګ‎	‏ـګـ‎	‏ګـ‎	‏ګ‎	G g	U+06AB
lām	[l]	l	‏ـل‎	‏ـلـ‎	‏لـ‎	‏ل‎	L l	U+0644
mim	[m]	m	‏ـم‎	‏ـمـ‎	‏مـ‎	‏م‎	M m	U+0645
nun	[n]	n	‏ـن‎	‏ـنـ‎	‏نـ‎	‏ن‎	N n	U+0646
ṇun	[ɳ]	ṇ	‏ـڼ‎	‏ـڼـ‎	‏ڼـ‎	‏ڼ‎	Ṇ ṇ	U+06BC
nūn ğunna	[ ̃]	̃ (over vowel)	‏ں‎	‏ـنـ‎	‏نـ‎	‏ں‎	N n	U+06BA
wāw	[w], [u], [o]	w, u, o	‏ـو‎	‏ـو‎	‏و‎	‏و‎	W w, U u, O o	U+0648
he	[h], [a]	h, a	‏ـه‎	‏ـهـ‎	‏هـ‎	‏ه‎	H h, A a	U+0647
kajīra he	[ə]	ə	‏ـۀ‎			ۀ	Ə ə	U+06C0
ye	[j], [i]	y, i	‏ـي‎	‏ـيـ‎	‏يـ‎	‏ي‎	Y y, I i	U+064A
ye	[e]	e	‏ـې‎	‏ـېـ‎	‏ېـ‎	‏ې‎	E e	U+06D0
ye	[ai], [j]	ay, y	‏ـی‎	ـ	ـ	‏ی‎	Ay ay, Y y	U+06CC
ye	[əi]	əi	‏ـئ‎	‏ـئـ‎	‏ئـ‎	‏ئ‎	Əi əi, Y y	U+0626

Przykłady

"Log." będzie reprezentować przykłady z dialektu Ormuri z Logar i „Kan” będzie używany do oznaczania dialektu Kaniguram z Ormuri

• Log.: afo kåbol-ki altsok → „Pojechał do Kabulu”
• Log.: a-saṛay dzok šuk → „(Ten) człowiek został pobity”
• Log.: xodåay-an bad-e badtarin såton → „O Boże, chroń nas od nieszczęścia” (dosłowne tłumaczenie: „Od najgorszego”)
• Kan .: a-nar by pa mun ǰoṛawak sa → „Dom jest budowany przeze mnie”
• Kan .: sabā su az kābul-ki tsom → „Jutro prawdopodobnie pojadę do Kabulu”
• Kan.: tsami a-dāru irwar! → „Przynieś mi krople do oczu”

Zasoby

• Podkład Ormuri
• Qawaid e Bargistā ( w hindustani )
• Język Ormuri w przeszłości i teraźniejszości
• Linguistic Survey of India (tom 10) : Ormuri na stronach od 123 do 325
• Indo-irańskie języki pogranicza (tom 1): Parachi i Ormuri
• Clitics of Ormuri

Zobacz też

• Ormur
• Waziri paszto
• język parachi
• Waneci
• Burki
• Baraki
• Prowincja Logar
• Kaniguram

Bibliografia

1. "Dying Languages; Special Focus on Ormuri".
2. Endangered Languages Project
3. Ethnologue
4. D. A. Scott. Zoroastrian Traces along the Upper Amu Darya (Oxus). „Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland”. 116 (2), s. 217–228, 1984. DOI: 10.1017/S0035869X00163567. JSTOR: 25211708.
5. Efimov V.A.: The Ormuri Language in Past and Present. Islamabad: Forum for Language Initiatives, 2011. ISBN 978-969-9437-02-1.brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• Ormuri w projekcie The Endangered Languages Project
• Język ormuri i bargista
• Analiza języka Ormuri i Parachi autorstwa Georga Morgenstierne'a
• Fonetyka Ormuriego
• Alfabet Ormuri autorstwa Rozi Khan Burki
• Historia i pochodzenie Ormuri przez The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland
• Lista słów terminów w ormuri i innych językach

[[Kategoria:Języki Afganistanu]] [[Kategoria:Języki Pakistanu]]