Unter den Linden
ulica w Berlinie, Niemcy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Unter den Linden (pol. aleja Pod Lipami[1]) – aleja w Berlinie, w okręgu administracyjnym Mitte, w dzielnicy Mitte. Jest uważana za jedną z najpiękniejszych ulic Berlina, ponadto stanowi jego ważną atrakcję turystyczną[1].
| Mitte, Mitte | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Unter den Linden, widok z Berliner Fernsehturm (2005) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kraj związkowy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
1,5 km | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Poprzednie nazwy |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Berlina  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Niemiec  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 52°31′01,2″N 13°23′22,6″E | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Aleja Unter den Linden ma 1,5 km długości i 60 m szerokości[2]. Rozciąga się od placu Pariser Platz z Bramą Brandenburską na zachodzie, do łączącego ją z Lustgarten mostu Schloßbrücke na wschodzie[3][4]. Przedłużeniem alei od zachodniej strony jest Straße des 17. Juni, ulica, która w czasie zimnej wojny została odcięta od Unter den Linden przez Mur Berliński. Nazwa Unter den Linden, czyli w dosłownym polskim tłumaczeniu „Pod Lipami”, nawiązuje do porastających aleję drzew lipowych[4]. Pierwsze drzewa posadzono tu w połowie XVII wieku. Z czasem drzewa usunięto ze wschodniej części alei z powodu włączenia tego obszaru w obręb fortyfikacji miejskich Berlina. Stan ten utrzymał się do dziś i lipy spotkać można tylko w zachodniej części ulicy. Niemal cały przedwojenny drzewostan został zniszczony podczas operacji berlińskiej[4]. Dzisiejsze drzewa zostały zasadzone w 1947 roku[5].
Na Unter den Linden można się dostać, wysiadając na obsługiwanym przez linie S1, S2, S25 i S26 kolei S-Bahn przystanku Berlin Brandenburger Tor lub na położonych na linii U5 stacjach metra: Unter den Linden i Brandenburger Tor.[6][5]. Ponadto dojazd na aleję zapewniają linie autobusowe 100, 147, 200, TXL (zatrzymują się na przystanku położonym w pobliżu zarówno stacji kolei S-Bahn, jak i metra) oraz N2 (przystanek Berlin. Behrenstraße/Wilhelmstraße)[6].
![Thumb](#/media/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-U0810-0024,_Berlin,_Unter_den_Linden,_"Palast_der_Republik",_Scharnhorst-Denkmal,_Fernsehturm,_Museum_für_Deutsche_Geschichte,_Palais.jpg)
Poprzednikiem alei był utworzony w 1573 roku trakt, służący brandenburskiemu elektorowi Janowi Jerzemu do podróży konnych z zamku berlińskiego do położonego w zachodniej części miasta parku Großer Tiergarten, stanowiącego wtedy obszar łowiecki[2][5]. W 1647 roku, z inicjatywy Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma I na długości 942 m trakt został obsadzony lipami zgodnie z holenderskim wzorem[2]. W 1653 roku powstał przy nim dom architekta Johanna Gregora Memhardta, w późniejszych latach przeznaczony na siedzibę dowódcy garnizonu berlińskiego – był to pierwszy kamienny budynek zbudowany na obszarze Friedrichswerder[7]. Pięć lat później wycięto lipy ze wschodniej części traktu z powodu decyzji władcy o włączeniu tego obszaru w obręb fortyfikacji miejskich[2]. W 1673 roku trakt otrzymał nazwę Erste Straße, którą rok później zmieniono na Neustädtische Allee[2]. Wraz z prowadzoną w latach 1674-1680 rozbudową miasta w ramach założenia urbanistycznego Dorotheenstadt, granice Großer Tiergarten przesuwano coraz bardziej na zachód, do wysokości dzisiejszej ulicy Schadowstraße, zaś samą Neustädtische Allee systematycznie przedłużano[2][5]. W 1690 roku jej nazwę zmieniono na Lindenallee[2]. W 1695 roku przy alei rozpoczęto budowę miejskiego arsenału, którą zakończono w 1730 roku[8]. W 1723 roku aleję nazwano Lindenstraße, zaś jedenaście lat później otrzymała ona nazwę Unter den Linden[3][2].
Po 1740 roku w ramach założenia urbanistycznego Forum Fridericianum, opracowanego przez króla Prus Fryderyka II Wielkiego przy Unter den Linden wybudowano Opernhaus (obecnie Staatsoper, pol. „Opera Państwowa”) w sąsiedztwie którego utworzono brukowany plac o nazwie Platz am Opernhaus (obecnie Bebelplatz)[3][9]. Z kolei w późniejszych latach w pobliżu tego obszaru zostały wzniesione Katedra św. Jadwigi (pierwszy kościół katolicki w Berlinie), Königliche Bibliothek (pol. „Biblioteka Królewska”) i Prinz Heinrich Palais (pol. „Pałac Księcia Henryka”; obecnie Uniwersytet Humboldtów)[3]. W tamtym czasie przy wschodniej części alei mieściły się głównie reprezentacyjne pruskie rezydencje, z kolei zachodnia część miała typowo burżuazyjny charakter[2][3]. Na początku XIX wieku we wschodniej części wybudowano Nowy Odwach i most Schloßbrücke, zaprojektowane przez Karla Friedricha Schinkla[3].
Po zakończeniu wojen napoleońskich przy Unter den Linden wybudowano nowe, monumentalne budynki, a także posągi zasłużonych pruskich generałów[10]. W dalszej części XIX wieku, po 1871 roku Unter den Linden stała się eleganckim, miejskim bulwarem z hotelami, restauracjami, kawiarniami, bankami i ekskluzywnymi sklepami[2]. Powstały wtedy przy niej luksusowe hotele takie jak Royal, Imperial, Victoria, Grand Hôtel de Rome oraz ukończony w 1906 roku pierwszy Hotel Adlon[11][3].
W latach 1914–1916 zbudowano biegnący pod Unter den Linden tunel tramwajowy, którego wlot znajdował się pomiędzy Singakademie (pol. „Akademia Śpiewu”; obecnie Maxim-Gorki-Theater) a Uniwersytetem Humboldtów i który dokładnie pod aleją rozgałęział się na dwie odnogi - jedna wychodziła pomiędzy Staatsoper a Prinzessinnenpalais, zaś druga na środku dzisiejszego placu Bebelplatz[12][13]. Tunel ten powstał wskutek dezaprobaty cesarza Wilhelma II dla przecinającej aleję naziemnej linii tramwajowej[13][12]. Z powodu nieopłacalności w 1926 roku zamknięto odnogę wychodzącą na placu Bebelplatz, a jej wlot zasypano[12].
W 1936 roku wszystkie lipy rosnące przy alei zostały wycięte z powodu choroby wywołanej przez grzyby[5]. W ich miejsce posadzono 370 lip srebrzystych. Z okazji Letnich Igrzysk Olimpijskich odbywających się w tym samym roku, na całej długości alei postawiono wysokie pylony z wieńczącymi je swastykami[5].
W czasie II wojny światowej zabudowa Unter den Linden została w znacznym stopniu zniszczona[2]. Uszkodzeniu uległ też Lindentunnel, który po przeprowadzeniu prac naprawczych został otwarty w 1950 roku, jednak już rok później zamknięto go dla ruchu tramwajowego, a jego wlot południowy zamurowano[12][13]. W późniejszych latach przeprowadzono odbudowę znajdujących się we wschodniej części alei monumentalnych, reprezentacyjnych gmachów, tj. Zeughaus, Staatsoper czy Uniwersytet Humboldtów[5][10]. Nie licząc budynku ambasady ZSRR (obecnie ambasady Rosji), wzniesionego w latach 1949-1952, zagospodarowywanie zachodniej części Unter den Linden rozpoczęto dopiero w latach 60. XX wieku[5][10]. Obok ocalałych kamienic z przełomu XIX i XX wieku zbudowano wtedy budynki reprezentujące ówcześnie modny styl modernistyczny tj. siedziby ambasad zaprzyjaźnionych z NRD państw (np. siedziba ambasady Węgier oddana do użytku w 1965 roku[14]), a także gmachy biurowe i użytkowe, wśród których był m.in. budynek wschodnioniemieckiego Ministerstwa Oświaty Ludowej wybudowany w 1961 roku oraz Hotel Unter den Linden wzniesiony w latach 1964-1966[5][10][15][11].
Po zjednoczeniu Niemiec przeprowadzono restaurację zabytkowych budynków znajdujących się przy alei[4]. Dokonano także wyburzenia budynków z lat 60. XX wieku w zachodniej części ulicy, a na ich miejscu zbudowano nowe budynki nawiązujące swą stylistyką i wykonaniem do dawnej architektury - tak postąpiono np. z dotychczasową siedzibą ambasady Węgier, na miejscu której w latach 1999–2001 zbudowano nową oraz z Hotelem Unter den Linden, który zastąpiono biznesowo-biurowo-mieszkalnym kompleksem Upper Eastside Berlin otwartym w 2008 roku[14][11][16]. Wyjątkiem był budynek Ministerstwa Oświaty Ludowej, który z inicjatywy Bundestagu został w latach 1993−1994 przebudowany pod kątem form zewnętrznych, tak aby nawiązywały one do historycznej stylistyki. Od 2017 roku gmach ten jest znany jako Matthias-Erzberger-Haus[15].
Strona północna
- Zeughaus (siedziba Niemieckiego Muzeum Historycznego; Unter den Linden 2)
- Nowy Odwach (Unter den Linden 4)
- Uniwersytet Humboldtów (dawny Prinz Heinrich Palais; Unter den Linden 6)
- Biblioteka Państwowa (Unter den Linden 8)
- Römischer Hof (Unter den Linden 10)
- Upper Eastside Berlin (Unter den Linden 14-16)
- Haus der Schweiz (Unter den Linden 24)
- Kaiserhöfe (Unter den Linden 26–30)
- Zollernhof (siedziba berlińskiego oddziału telewizji ZDF; Unter den Linden 36–38)
- Haus Pietzsch (Unter den Linden 42)
- Otto-Wels-Haus (budynek będący dawną siedzibą Ministerstwa Handlu Zagranicznego NRD, obecnie użytkowany przez Bundestag; Unter den Linden 50)[17]
- Budynek będący dawną siedzibą ambasady Polski (jesienią 2016 roku został rozebrany; Unter den Linden 72)
- Wiratex-Gebäude (siedziba fundacji Bundeskanzler-Willy-Brandt-Stiftung; Unter den Linden 62–64)
- Budynek mieszczący berliński oddział muzeum Madame Tussaud (Unter den Linden 74)
- Ambasada Węgier (Unter den Linden 76)
- Europäisches Haus (siedziba biura łącznikowego Parlamentu Europejskiego; Unter den Linden 78[18])
Strona południowa
- Kommandantenhaus (w 1950 roku zburzony, w latach 2002–2003 odbudowany przez wydawnictwo Bertelsmann; Unter den Linden 1)
- Kronprinzenpalais (Unter den Linden 3)
- Prinzessinnenpalais (Unter den Linden 5)
- Staatsoper (Opera Państwowa; Unter den Linden 7)
- Katedra św. Jadwigi (Hinter der Katholischen Kirche 3)
- Alte Bibliothek (Bebelplatz 1)
- Altes Palais (Unter den Linden 9)
- Gouverneurshaus (Unter den Linden 11)
- Budynek będący siedzibą berlińskiego oddziału Deutsche Banku (Unter den Linden 15)
- Budynek niegdyś będący siedzibą Hotelu Carlton, obecnie pełniący funkcje biurowe (Unter den Linden 17)
- Budynek administracyjny Komische Oper (Unter den Linden 41)
- Ambasada Rosji (Unter den Linden 55–65)
- Haus Friedländer (Unter den Linden 67)
- Matthias-Erzberger-Haus (budynek użytkowany przez Bundestag; Unter den Linden 71)
- Hotel Adlon (Unter den Linden 77)
- Pomnik konny Fryderyka Wielkiego
- Pomnik Gerharda von Scharnhorsta
- Pomnik Friedricha Wilhelma Bülowa von Dennewitza
- Pomnik Johanna Ludwiga Yorcka von Wartenburga
- Pomnik Gebharda Leberechta von Blüchera
- Pomnik Augusta Neidhardta von Gneisenaua
- Pomnik Wilhelma von Humboldta
- Pomnik Alexandra von Humboldta
- Pomnik Hermanna von Helmholtza
- Pomnik Theodora Mommsena
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
