Loading AI tools
typ owadów Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Toniak[1][2][3] (Acilius) – rodzaj chrząszczy z rodziny pływakowatych. Obejmuje 13 opisanych gatunków. Zamieszkują Holarktykę. Bytują w różnych słodkich wodach stojących. W zapisie kopalnym znane są od oligocenu[4].
Acilius sulcatus | |
Leach, 1817 | |
Okres istnienia: oligocen–dziś | |
Samica toniaka żeberkowanego | |
Samiec toniaka żeberkowanego | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Gromada | |
Rząd | |
Podrząd | |
Rodzina | |
Podrodzina |
Dytiscinae |
Plemię |
Aciliini |
Rodzaj |
toniak |
Typ nomenklatoryczny | |
Dytiscus sulcatus Linnaeus, 1758 |
Chrząszcze o ciele długości od 10 do 18,2 mm, u większości gatunków palearktycznych spłaszczonym i bardzo szerokim, u A. duvergeri i gatunków nearktycznych bardziej wydłużonym; samice są przeciętnie nieco większe od samców. Z wyjątkiem A. duvergeri wierzch i spód ciała gęsto pokrywają makroskopowe punkty o dwojakiej budowie – półksiężycowate z przednią krawędzią wykrojoną i okrągłe z przednią krawędzią prostą do wypukłej. Najlepiej punktowanie to zaznacza się na przedpleczu i pokrywach. Na przedpleczu i pokrywach występuje ponadto punktowanie mikroskopowe i mikrosiateczkowanie[4].
Głowa ma ubarwienie żółte do rudego z czarnym wzorem, na który składa się przepaska nasadowa, dwie kropki na czole wygradzające V-kształtny znak, często jeszcze dwie kropki, wskutek których znak ów staje się M-kształtny, a u trzech gatunków ponadto występuje jasny V-kształtny znak za nadustkiem. Czułki są żółte z przyciemnieniem zaczynającym się od czwartego, piątego lub szóstego członu i ciągnącym się do wierzchołka. Głaszczki są żółte z przyciemnionymi członami wierzchołkowymi[4].
Tło przedplecza i pokryw jest żółtawe do żółtobrunatnego[4][5], tylko u A. sinensis czerwone. Czarny wzór na nim zawsze obejmuje dwa pasy biegnące wzdłuż przedniej i tylnej krawędzi w pewnej odległości od nich[4]. Pasy te często połączone są cienkimi paskami biegnącymi wzdłuż brzegów bocznych, tworząc razem wzór podobny do trapezu[4][5]. Pasy te mogą się także zlewać pośrodkowo lub być połączone linią środkową. Tarczka bywa od ceglastożółtej po czarną[4]. Brunatny do czarnego wzór na pokrywach obejmuje drobne, miejscami pozlewane plamki (irroracje)[4][5], przy czym jest on zredukowany na linii nasadowej i liniach przyszwowych[4]. U samców pokrywy są zawsze gładkie i bezwłose. U samic większości gatunków na każdej pokrywie występują cztery porośnięte półwzniesionymi włoskami bruzdy wydzielone przez niepunktowane lub niemal niepunktowane żeberka[4][6][5]. U większości gatunków samice mają ponadto przednio-boczne krawędzie pokryw bardziej wyokrąglone niż samce[4].
Spód ciała miewa barwę od całkiem rudożółtej po całkiem czarną, przy czym u toniaka bruzdkowanego i A. abbreviatus występuje pod tym względem duża zmienność wewnątrzgatunkowa[4]. Przedpiersie ma krótki i szeroko zaokrąglony na szczycie wyrostek międzybiodrowy[4][5]. Skrzydełka zapiersia są wąskie, ku szczytom rozszerzone w płaty i mają zakrzywione krawędzie przednie. Biodra tylnej pary (zabiodrza) są duże. Wyrostki zabiodrzy są szeroko zaokrąglone. Linie zabiodrzy zanikają ku przodowi i nie dochodzą do zapiersia. Wzdłuż przednich brzegów płytek zabiodrzy oraz po bokach sternitów odwłoka punktowanie formuje zmarszczki[4].
Odnóża przedniej i środkowej pary wykazują silny dymorfizm płciowy. U samców uda i golenie przedniej pary są rozszerzone, a stopy przedniej pary mają człony od pierwszego do trzeciego rozbudowane w formę talerza, na którego spodzie znajdują się trzy duże przylgi i nawet setki przylg drobnych. Stopy pary środkowej mają człony od pierwszego do trzeciego słabiej rozbudowane, zwykle zaopatrzone w pęki pozakrzywianych szczecin na krawędziach tylno-brzusznych, a u części gatunków palearktycznych także w niewielkie przylgi w częściach przednio-brzusznych. U obu płci odnóża tylnej pary są wiosłowato rozszerzone, wyposażone w szeregi złocistych szczecin pływnych na goleniach i stopach, przy czym szczeciny pływne obecne również są na odnóżach pary środkowej. Stopy tylnej pary mają przedni pazurek o połowę krótszy od tylnego[4].
Genitalia samca mają paramery o zesklerotyzowanych podstawach, równomiernie zakrzywionych do falistych brzegach bocznych i błoniastych, zakrywających w widoku grzbietowym większość płata środkowego wierzchołkowych połowach. Płat środkowy edeagusa ma zesklerotyzowaną podstawę, linię środkową i wierzchołek, boki zaś błoniaste[4]. Samice cechują się bardzo długimi i wiotkimi walwami[5].
Przedstawiciele rodzaju zamieszkują krainy palearktyczną i nearktyczną[4], w Polsce będąc reprezentowanymi przez dwa gatunki – toniaka żeberkowanego i bruzdkowanego[5].
Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe zasiedlają rozmaite wody stojące, preferując zbiorniki pozbawione ryb takie jak kałuże, bagna, torfowiska, stawki i glinianki. Nie mają preferencji względem roślinności, bytując zarówno w wodach gęsto zarośniętych, jak i pozbawionych roślin[4].
Cykl życiowy jest jednoroczny. Postacie dorosłe zimują w wodzie, także pod pokrywą lodu[4][5]. Okres rozrodczy przypada na wiosnę i początek lata[5]. Postacie dorosłe są dobrymi lotnikami i w tym okresie rozlatują się po różnych zbiornikach celem rozmnażania[4]. Na czas kopulacji samiec przyczepia się do grzbietu samicy przyssawkami na stopach. Budowa pokryw samic większości gatunków ma mu za zadanie to utrudnić – samica w czasie kopulacji jest bardziej narażona na ataki drapieżników i w jej interesie jest, by akt ten trwał jak najkrócej[4][6].
Samice składają jaja ponad powierzchnią wody, ale w jej pobliżu, wybierając wilgotne zakamarki kory martwych pni i gałęzi, kępy mchów i szczeliny pod kamieniami[5][4].
Larwy klują się po około tygodniu i wracają do wody. Ich rozwój trwa około miesiąca[4] i w tym czasie przechodzą dwie wylinki[7]. Dobrze pływają za pomocą szybkich i jednostajnych ruchów wszystkich odnóży. Potrafią też zawisać w toni wodnej na dowolnej głębokości. Oddychają powietrzem atmosferycznym. W przypadku zagrożenia potrafią gwałtownie sprężać i rozprężać ciało, wykonując skoki nad powierzchnią wody[5]. Przepoczwarczają się na lądzie, zakopane w glebie[5]. Stadium poczwarki trwa od 16 do 28 dni[4] i kończy się przed zimą[5].
Zarówno larwa jak i imago są drapieżnikami, jednak w inny sposób przyjmują pokarm. Dorosłe osobniki zjadają swoją ofiarę, zaś larwa zabija zdobycz długimi sierpowatymi żuwaczkami, po czym wtryskuje do niej własne płyny trawienne, by po krótkim czasie z powrotem je wsysać razem z wnętrznościami[8][5].
Początkowe stadia larwalne żerują głównie na planktonowych skorupiakach, w tym wioślarkach, widłonogach i małżoraczkach, a w przypadku ich braku na młodych larwach komarowatych[4][7]. Starsze larwy i osobniki dorosłe polują na większe larwy komarowatych i ochotkowatych, larwy jętek i ważek równoskrzydłych[4]. Dorosłe chrząszcze ponadto polują na skąposzczety, larwy ważek różnoskrzydłych[4] i kijanki[8]. Żywią się także skrzekiem oraz padłymi rybami i płazami[4].
Takson ten wprowadzony został w 1817 roku przez Williama Elforda Leacha, który wówczas zaliczył doń tylko Dytiscus sulcatus[9], opisanego w 1758 roku przez Karola Linneusza[10]. Nazwa Acilius została już wcześniej, w 1815 roku użyta przez Constantine’a Samuela Rafinesque, jednak opinią Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej ów starszy homonim został zduszony, a nazwa rodzajowa toniaka zachowana[4][11].
Do rodzaju tego zalicza się 13 opisanych gatunków[11]:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.