Loading AI tools
artefakt służący upamiętnieniu wydarzenia bądź osoby Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pomnik – dzieło rzeźbiarskie lub rzeźbiarsko-architektoniczne, posąg, kamień pamiątkowy, obelisk, płyta itp., wzniesione dla upamiętnienia osoby lub zdarzenia historycznego[2].
.jpg)
.jpg)
Nazwa „pomnik” wywodzi się od staropolskiej formy słowa „pamiętać” – „pomnieć” i oznacza miejsce upamiętniające wydarzenie bądź osobę. Pomnikiem nazywane są także:
Forma pomnika może być różna – najczęściej jest to posąg lub grupa rzeźb na cokole, mogą być nim jednak również kolumna, obelisk, naturalny głaz – kamień pamiątkowy, a nawet sztucznie usypane wzgórze (kopiec), budynek lub pojazd wojskowy (czołg – pomnik). Niekiedy funkcję „żywego pomnika” spełniają także drzewa (np. tzw. dęby pamięci, w ostatnich latach w Polsce najczęściej w kontekście Jana Pawła II, Katynia lub katastrofy smoleńskiej)[5].
Podstawowe typy pomników rozwinęły się już w starożytności. Najbardziej charakterystycznymi ich odmianami wyrastającymi z dziedzictwa kultury greko-rzymskiej są pomnik konny i kolumna. Najczęstsze w antyku były wolno stojące rzeźby figuralne (stojące lub siedzące), o istniejących niekiedy równolegle funkcjach memoratywnych i kultowych. W średniowieczu znaczenie pomnika zostało zredukowane: figury mające częściowe znaczenie memoratywne obecne są wówczas niemal wyłącznie we wnętrzach kościołów (np. tzw. „Jeździec Bamberski”).
Wraz z odrodzeniem następuje powrót do wzorców antycznych. W Italii pojawiają się liczne pomniki konne w formie publicznej, wolno stojącej figury na wysokim cokole (Gattamelata autorstwa Donatella oraz Colleoni wyrzeźbiony przez Verrocchia), jak również stojące, sławiące wielkich wodzów i władców. Powszechne stają się pomniki papieskie, przede wszystkim w Państwie Kościelnym i podległych mu miastach. Odradzają się memoratywne kolumny, niekiedy z posągiem na szczycie (np. Kolumna Zygmunta III Wazy). Stopniowo, w epoce baroku, pomniki uzyskują rozbudowane formy, zwłaszcza poprzez wzbogacanie warstwy cokołu o dodatkowe rzeźby, mające najczęściej rozbudowane znaczenia symboliczne. Schemat pomnika składającego się z rzeźby ustawionej na cokole utrwala XIX wiek.
W końcu modernizm zrywa z tą tradycyjną formą, co objawiło się m.in. w redukcji postumentu (patrz np.: pomniki realizowane przez Auguste Rodina). W formie rzeźb i samych pomników odbijały się częściowo kolejne kierunki (kubizm, futuryzm), dużo więcej nowych treści i sposobów interpretacji rzeźby dał konstruktywizm, dzięki któremu możliwe były propozycje kolejnych dekad, w szczególności lat 50. i 60. XX wieku.
Lata powojenne przyniosły zmiany w rozumieniu pomnika, który przekroczył granice bryły, zaczął „wchłaniać” przestrzeń i samego obserwatora (jako ważne można wskazać koncepcję formy otwartej Oskara Hansena i późniejsze doświadczenia pomników upamiętniających wojnę w Wietnamie i Holokaust – w szczególności monumentem takim jest pomnik autorstwa Petera Eisenmana w Berlinie). Ważniejsze rodzime realizacje pomnikowe wpisujące się w te trendy to: Pomnik Powstańców Śląskich Gustawa Zemły w Katowicach, Pomnik Ofiar Majdanka w Lublinie Wiktora Tołkina czy Pomnik Pomordowanych w Treblince Adama Haupta i Franciszka Duszenki. Za sprawą m.in. Władysława Hasiora w pomniki wprzęgnięte zostały żywioły – ogień, wiatr, woda (np. „Ogniste Ptaki” w Szczecinie, „Organy” w Czorsztynie czy „Prometeusz Rozstrzelany” w Zakopanem).
W okresie III Rzeczypospolitej można obserwować kilka charakterystycznych tendencji związanych z pomnikami. Duże grupy tematyczne stanowią pomniki Jana Pawła II, pomniki Armii Krajowej i Żołnierzy Wyklętych oraz pomniki upamiętniające zbrodnię katyńską (coraz częściej w powiązaniu z katastrofą w Smoleńsku). Coraz więcej powstaje pomników związanych z lokalnymi dziejami (np. nieznanymi szerzej osobowościami historycznymi), jak również legendami – nierzadko tworzonymi na potrzeby przemysłu turystycznego (przypadek wrocławskich krasnali).
W historii znane są przypadki spontanicznego i nielegalnego instalowania pomników przeciwko istniejącemu reżimowi totalitarnemu cenzurującemu prawdę historyczną np. montaż społecznego pomnika katyńskiego w Warszawie w komunistycznej Polsce Ludowej w 1981, dotyczącego zbrodni komunistycznej dokonanej w ZSRR[6].
Z uwagi m.in. na zmiany polityczne i społeczne w wielu krajach np. z powodu zmiany ustroju z komunizmu na kapitalizm zdarzają się przypadki likwidowania z przestrzeni publicznej obecnych w niej pomników. Zjawiska takie obserwować można m.in. w Polsce,[7] a także na Ukrainie[8] czy w Stanach Zjednoczonych[9].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
