Mir (osiedle typu miejskiego)

Mir (biał. Мір, Mir) – osiedle typu miejskiego na Białorusi, położone w obwodzie grodzieńskim, w rejonie korelickim, ok. 85 km na południowy zachód od Mińska; 2,4 tys. mieszkańców (2010).

Mir

Zamek w Mirze
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	korelicki
Sielsowiet	Mir
Prawa miejskie	1579
Populacja (2010) • liczba ludności	2 400[1]
Nr kierunkowy	1596
Kod pocztowy	231444
Położenie na mapie Białorusi Mir
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Mir
53°27′N 26°28′E

Siedziba dwóch parafii prawosławnych (w dekanacie korelickim) – pw. Świętej Trójcy i pw. św. Jerzego Zwycięzcy^[2], a także parafii rzymskokatolickiej pw. św. Mikołaja.

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie nowogródzkim województwa nowogródzkiego^[3]. Prawa miejskie na wzór prawa magdeburskiego nadał Mikołaj Krzysztof Radziwiłł w 1579 roku^[4].

Członkowie koła Towarzystwa Szkoły Białoruskiej w miasteczku Mir (lata 1930-e). Stoi skrajna z prawa Elena Demidovicz; pośrodku skrajna z lewa siedzi Nadieżda Jermakovicz, z prawa od niej Anna Iwanowna Staszewska; na dole skrajni z lewa siedzi Iwan Szulicki, skrajni z prawa Leonid Iwanowicz Staszewski (z kolekcji Galjasza Czarniauskiego)

Historia

Wioska Mir została założona przed 1345. Jej historia łączy się ściśle z zamkiem, wybudowanym na przełomie XV/XVI wieku przez starostę brzeskiego i kowieńskiego Jerzego Illinicza herbu Korczak. Po bezpotomnej śmierci jego wnuka Jerzego Illnicza dobra poprzez spadek objął Mikołaj Krzysztof Radziwiłł. Miejscowość w tym czasie była otoczona wałem i posiadała cztery bramy: Mińską, Wileńską, Słonimską, Zamkową. W 1579 miejscowość otrzymała prawa miejskie magdeburskie. W 1589 roku Mir stał się częścią należącej do Radziwiłłów Ordynacji nieświeskiej. W 1605 roku konsekrowano kościół katolicki. W 1677 w Mirze znajdowało się 109 sklepów. W 1700 roku zbudowano unicką cerkiew bazylianów. W 1706 miasteczko ucierpiało od wojsk szwedzkich Karola XII. W 1785 roku przez miasteczko przejeżdżał król Stanisław August Poniatowski.

11 czerwca 1792 roku podczas wojny polsko-rosyjskiej 1792 pod miastem wojska Wielkiego księstwa litewskiego zostały pokonane przez wojska rosyjskie. W efekcie III Rozbioru Polski w 1795 roku Mir znalazł się na terytorium Imperium Rosyjskiego. Po śmierci Dominika Radziwiłła Mir odłączono z ordynacji i przekazano jego córce Stefanii, która wyszła za Ludwika Adolfa Wittgensteina.

10 lipca 1812 r. wojska polskie pod dowództwem gen. Aleksandra Rożnieckiego stoczyły pod Mirem przegraną bitwę z wojskami rosyjskimi^[5].

Miasto zyskało sławę pośród Żydów dzięki założonej Mir Jesziwa, która działała od 1815 do 1939, zlikwidowanej przez bolszewików, stanowiąc renomowane międzynarodowe centrum judaizmu. W trakcie I wojny światowej miasteczko zostało zajęte przez wojska niemieckie. Po wycofaniu się Niemców w grudniu 1918 roku miejscowość została zajęta bez walki przez bolszewików^[6].

W czasach II Rzeczypospolitej Polskiej leżał w województwie nowogródzkim^[a]. Był siedzibą wiejskiej gminy Mir^[7]. W 1921 miasto liczyło 3741 mieszkańców, zamieszkałych w 592 budynkach, w tym 1903 Żydów, 1421 Białorusinów, 400 Polaków, 12 Tatarów i 5 Rosjan. 2074 mieszkańców było wyznania mojżeszowego, 1378 prawosławnego, 218 rzymskokatolickiego i 71 muzułmańskiego^[7]. W 1939 roku Mir liczył około 5500 mieszkańców z czego połowę stawiła ludność żydowska.

We wrześniu 1939 roku na mocy umowy Ribbentrop-Mołotow Mir został zajęty przez Armię Czerwoną. Miejscowość weszła w skład Białoruskiej SRR, jako siedziba władz rejonu mirskiego. Wkrótce zaczęto wprowadzać kolektywizację. Wielu miejscowych Polaków wywieziono do łagrów. W 1940 roku studenci z mirskiej jesziwy i ich nauczyciele religijni skorzystali z podarowanych wiz holenderskich i uciekli do jeszcze niepodbitej Republiki Litewskiej, następnie do Chin, Mandatu Palestyny i USA, gdzie założyli jesziwy noszące nazwę „mirskie”.

W 1941 roku, po ataku Niemiec na ZSRR, Mir został zajęty przez Wehrmacht. 9 listopada 1941 roku ponad 1500 wyznawców judaizmu rozstrzelano w piaskowni na końcu parku zamkowego. W tym samym roku Niemcy zabili 700 Żydów przy przemianowanej już pod władzą sowiecką ulicy Oktiabrskiej. Wkrótce w jednej z dzielnic miasta utworzono getto, które w maju 1942 roku przeniesiono do zamku, otaczając go drutem kolczastym i chroniąc karabinami maszynowymi. W lipcu 1942 roku w uroczysku Jabłonowścina Niemcy rozstrzelali 750 osób. W nocy 9 sierpnia 1942 około 200 młodych Żydów uciekło z zamku do lasu. Pozostali zostali zamordowani przez Niemców na terenie zamku 13 sierpnia 1942 roku^[8]. Po rozbiciu Niemców w 1944 roku rejon Miru ponownie znalazł się pod kontrolą władz sowieckich.

W Mirze można odnaleźć wiele miejsc upamiętniających historię społeczności żydowskiej, a także historię ZSRR, nie zostało wiele pamiątek po Polakach.

Zabytki

• Zamek w Mirze
• Kościół katolicki św. Mikołaja, gotycko-renesansowy, zbudowany w latach 1599-1605. Świątynia jest trójnawową bazyliką z półkoliście zamkniętym prezbiterium i dwiema półokrągłymi zakrystiami. Od frontu, na osi nawy głównej, znajduje się czworoboczna wieża, pierwotnie czterokondygnacyjna (zachowały się dwie kondygnacje), o elewacjach ozdobionych profilowanymi gzymsami i głębokimi niszami. Na przedłużeniu niskich naw bocznych znajdowały się niegdyś okrągłe wieżyczki, flankujące centralną wieżę. Pod kościołem znajduje się krypta grobowa.
• Cerkiew unicka bazylianów (obecnie prawosławna) Św. Trójcy, ufundowana ok. 1700 roku przez kanclerza litewskiego ks. Karola Stanisława Radziwiłła jako cerkiew klasztoru bazylianów, po kasacie unii w 1839 roku zamieniona na prawosławną, po pożarze w 1865 r. przebudowana w stylu rosyjsko-bizantyjskim. Czwórdzielna; składa się z trójkondygnacyjnej wieży-dzwonnicy dobudowanej w 2 poł. XIX w., babińca, nawy na planie kwadratu i części ołtarzowej. Wieżę wieńczy spiczasty dach namiotowy z kopułką, nawę – pięć większych kopuł nadbudowanych w 2 poł. XIX w.
• Stary cmentarz katolicki
• Cmentarz żydowski
• Cerkiew prawosławna św. Jerzego z 1910

Galeria

• 
  Kamienice na rynku (ob. Plac 17 września)
• 
  Kaplica rodu Światopełk-Mirskich
• 
  Kościół pw. św. Mikołaja Biskupa
• 
  Cerkiew pw. Świętej Trójcy
• 
  Cerkiew pw. św. Jerzego
• 
  Dawna synagoga główna
• 
  Dawny cheder
• 
  Dawna jesziwa
• 
  Dawna synagoga
• 
  Pomnik i masowy grób poległych w 1944 roku żołnierzy Armii Czerwonej
• 
  Prawosławna kaplica rodziny Zasławskich
• 
  Pomnik upamiętniający 1600 Żydów z Miru zamordowanych w tym miejscu przez Niemców 9 listopada 1941
• 
  Cmentarz żydowski
• 
  Prywatne muzeum lokalnej historii

Urodzeni

• Zalman Szazar – izraelski polityk, przez dwie kadencje był prezydentem Izraela
• Romuald Drobaczyński - polski aktor i reżyser dubbingowy i filmowy

Uwagi

1. Przynależność powiatowa zmieniała się. Miejscowość leżała w powiatach nowogródzkim (do 1919), baranowickim (1919-1920), nieświeskim (1920-1926) i stołpeckim (1926-1945).

Przypisy

1. Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).
2. Кореличское благочиние. eparhia.by. [dostęp 2021-02-22]. (ros.).
3. Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 99.
4. Wanda Rewieńska, Miasta i miasteczka magdeburskie w woj. wileńskim i nowogródzkim, Lida 1938, s. 11.
5. Mała Encyklopedia Wojskowa, wyd. I, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967. Brak numerów stron w książce
6. Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 44. ISBN 978-83-11-11934-5.
7. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VII – Województwo Nowogródzkie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923. Brak numerów stron w książce
8. Mir [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-22].

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia z Miru
• Mir, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 485.
• Краўцэвіч А. К., Якшук Г. М., Стары Мір

Kontrola autorytatywna (urban settlement in Belarus):

• VIAF: 124362809
• LCCN: n82154028
• NKC: ge577283
• J9U: 987007567088505171