Kwatera na Łączce

Kwatera na Łączce, także kwatera „Ł”^[1] – miejsce pochówku przy murze cmentarnym cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie pomordowanych przez organy bezpieczeństwa publicznego^[2] w latach 1945–1956, często w więzieniu mokotowskim. Na terenie Łączki znajduje się Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych.

Kwatera na Łączce. W tle Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych (2023)

Pomnik symbolizujący literę V wraz z klepsydrami

Tymczasowe miejsce pamięci w Kwaterze na Łączce (2014)

Miejsca

Miejsce, w którym od połowy 1948^[3] chowane były potajemnie ciała więźniów więzienia mokotowskiego na tzw. „łączce”, znajdowało się na Cmentarzu Cywilnym – Powązki graniczącym wspólnym murem z dawnym Cmentarzem Wojskowym. Na miejscu tym urządzono kompostownię, potem śmietnik, a w 1964 włączono je do sąsiadującego Cmentarza Wojskowego, nadając obu częściom – cywilnej i wojskowej nazwę: Cmentarz Komunalny – Powązki^[4]. Oprócz obecnej kwatery „Ł” dawniej E (plan z 1971, naprzeciw C27) (F, FII, FIII)^[5] miejsca dawnych grobów znajdują się także w dawnej kwaterze, pod obecnymi kwaterami M, MII i ŁII^[6].

Zwłoki pomordowanych, którzy pochowani zostali symbolicznie „Na Łączce” Cmentarza Wojskowego, chowane były jednak także potajemnie w innych częściach Warszawy i okolic^[7][8]:

• Służew: stary cmentarz służewiecki przy ul. Wałbrzyskiej rozszerzony o działkę należącą przedtem do Józefa Bokusa^[9] oraz nieokreślone bliżej miejsca na Służewie nad Dolinką i ogólnie w parafii św. Katarzyny. Do połowy 1948 r. powiązane w workach zwłoki wywoził „na Służew” na potajemne nocne pochówki grabarz Więzienia Mokotowskiego Władysław Turczyński^[10]
• przy murze Wyścigów Konnych na Służewcu
• Cmentarz Bródnowski w nieistniejącej na planach kwaterze 45 N
• przy murze więziennym więzienia mokotowskiego
• teren praskiego Więzienia Karno-Śledczego nr III tzw. „Toledo”^[11] przy ul.11 Listopada^[12]
• cmentarz wojenny w Trojanowie k. Sochaczewa^[9].

Symboliczna wspólna mogiła

Szacunki oparte na zeznaniach Alojzego Grabickiego dla Komisji Kosztirki wskazują na ok. 250 osób pochowanych bezpośrednio w kwaterze Cmentarza Komunalnego. Są to głównie wojskowi, zajmujący niejednokrotnie także po wojnie wysokie stanowiska w Wojsku Polskim mordowani przez tzw. Informację Wojskową głównie w więzieniu mokotowskim.

Osoby pochowane (symbolicznie) uwidocznione na rozebranym (w związku z rozpoczęciem w 2013 roku prac ekshumacyjnych na terenie tej kwatery) pomniku: (Odstępy odpowiadają rzędom na tablicy pomnika)

kpt. Stefan Głogowski „Józef” 1910–1948 kpt. Józef Czerniawski 1896–1946 ppor. Stefan Nowaczek „Wilk” 1919–1946 Bolesław Panek 1923–1946 Edward Grabarz 1925–1946 ppor. Zygmunt Szymanowski „Lis” 1910–1950 ppor. Zygmunt Kęska „Świt” 1917–1946 Tadeusz Przybylski 1920–1951 ks. ppor. Kazimierz Łuszczyński 1922–1946 Edward Długosz „Kronikarz” 1918–1952 Ksawery Grocholski „Leonard” 1903–1947 Wiktor Komorowski 1926–1954 Bolesław Wasiutyński 1898–1951 Andrzej Wlekliński 1922–1948 Tadeusz Kościółek 1932–1953 Eugeniusz Chudowolski 1925–1951 Henryk Żmudzki 1900–1945 Lechosław Roszkowski 1910–1948 Tadeusz Łabędzki 1917–1946 Tadeusz Cieśla „Żbik” 1919–1952 ppor. Jan Lebedowicz „Szeliga” 1897–1951 Tomasz Malczewski 1906–1945 płk Antoni Wereszczyński 1890–1952 Helena Trzcińska 1909–1947 Władysław Borowiec 1916–1948 Stefan Głowacki „Smuga” 1903–1949 Antoni Siwiec 1907–1952 chor. Adolf Kaczmarczyk „Grom” 1905–1947 Stefan Skrzyszowski 1911–1953 Lech Rajchel „Lesław” 1929–1954 Tadeusz Polesiński 1918–1946 Augustyn Kania 1919–1954 Józef Marcinkowski „Wybój” 1900–1952 Zygmunt Urbański 1919–1946 Piotr Bańczyk 1906–1952 Henryk Gosik 1923–1951 Józef Boguszewski 1916–1951 Leszek Śliwiński 1931–1953 kpt. Zygmunt Wolanin 1914–1946 Władysław Dubielak 1924–1955 Julian Łabędzki 1921–1951 Franciszek Krawczykowski 1906–1952 Emil Jabłoński „Salomon” 1895–1949 Leon Knyrewicz 1924–1947 Ryszard Kuzubski 1929–1952 Stefan Majewski 1910–1951 Bolesław Dominik 1918–1946 Wacław Rogala 1925–1946 Wiesław Płoński 1924–1946 Ryszard Widelski 1913–1949 Stanisław Derkus 1925–1951 Jan Bielski 1924–1952 mjr Zygmunt Roguski 1886–1946 mjr Bolesław Lipski „Bartłomiej” 1890–1945 Jan Czeredys 1912–1948 Feliks Stroiński 1899–1948 Wacław Korwel 1914–1952 Józef Wołyniec 1917–1949 Piotr Stachowicz 1923–1951 Bogusław Pietrkiewicz 1930–1953 Stefan Bronarski 1916–1951 Władysław Kwiatkowski 1921–1951 Edmund Zakrzewski 1909–1946 Zygmunt Tutkaj 1922–1945 Edward Dziewa 1925–1951 kpt. Tadeusz Zawadziński „Wojciech” 1918–1948 Roman Jaroszyński 1916–1946 Eugeniusz Smoliński 1905–1949 Tadeusz Głuchowski 1923–1952 Tadeusz Dziońsko 1928–1953 Marian Kaczmarek 1904–1953 Franciszek Michalski 1908–1953 mjr Grzegorz Doliwa Dobrowolski 1898–1952 Dionizy Sosnowski 1929–1953 Zygmunt Jakimiuk 1916–1946 Roman Henryk Pawłowski „Orłow” 1925–1949 Władysław Stępnowski 1904–1950 Aleksander Wzorek 1929–1951 Wiktor Stryjewski 1916–1951 Zbigniew Bernatowicz 1924–1949 Stefan Tomaszewski 1897–1952 Jerzy Wierzbicki 1925–1951 Karol Rakoczy 1928–1950 Witold Bikulicz 1927–1952 Zdzisław Eichler 1908–1948 Jan Kuzko 1929–1953 Edward Bartkowski 1924–1946 Wacław Walicki „Teresa” 1903–1949 Jan Kruk „Tadeusz” 189?–1954 Stanisław Kopik „Zemsta” 1914–1948 Edwin Matecki 1916–1946 Stanisław Karwowski 1918–1946 Wincenty Morawski 1931–1951 ppor. Zygmunt Wilczyński „Żuk” 1910–1950 Tadeusz Bejt 1923–1949 Stanisław Okniński 1923–1952 Franciszek Wyżykiewicz 1923–1946 Paweł Grieger 1918–1952 Telesfor Grewling 1932–1952 Henryk Borkowski 1913–1951 Stanisław Żabicki 1925–1952 Jan Koj 1925–1952 Wincenty Paszuk 1925–1946 Zygmunt Woszczyński 1926–1953 Jerzy Zakulski 1911–1947 Tadeusz Gałka 1920–1950 prof. Władysław Tarnawski 1885–1951 Zygmunt Maciejec 1911–1947 por. Bodgan Olszewski 1917–1946 Paweł Pałys 1896–1953 Wiktor Kuczyński 1903–1950 płk Jerzy Broński 1903–1950 Ryszard Cieślak 1926–1958 Napoleon Idzikowski 1924–1955 Jan Farbotnik 1919–1953 Mikołaj Łutczak 1924–1951 kpt. Aleksander Tomaszewski „Bończa” 1904–1949 Włodzimierz Miączuński 1923–1951 ppłk Edward Pisula „Tama” 1898–1945 gen. bryg. August Emil Fieldorf „Nil” 1895–1953 płk Bernard Adamecki 1897–1952 ppłk Zdzisław Barbasiewicz 1909–1952 ppłk Stanisław Michowski 1900–1952 ppłk Aleksander Kita 1912–1952 płk Marian Orlik 1916–1953 ks. Rudolf Marszałek 1911–1948 Władysław Dybowski 1892–1947 Mieczysław Kawalec „Żbik” 1931–1953 Julian Czerwiakowski 1911–1953 Mirosław Nowicki 1904–1948 mjr Józef Rzepka „Krzysztof” 1913–1951 mjr Karol Jabłoński 1903–1953 Apolinary Rybicki 1903–1947 szer. Tadeusz Mroczkowski 1924–1946

kmdr. Stanisław Mieszkowski 1903–1952 kmdr. Jerzy Staniewicz 1903–1952 kmdr. por. Zbigniew Przybyszewski 1907–1952 płk obs. Józef Maksymilian Jungrav 1897–1952 płk pilot August Menczak 1894–1952 płk pilot Władysław Minakowski 1902–1952 ppłk Roman Rypson 1899–1953 płk pilot obs. Szczepan Ścibior 1903–1952 kpt. Franciszek Błażej 1907–1951 ppłk Kazimierz Gąsiorowski „Edyta” 1903–1952 Władysław Lisiecki 1919–1952 Konrad Dybowski 1919–1947 por. Edward Nowicki 1910–1945 mjr Ludwik Świder 1893–1952 kpt. Wacław Alchimowicz 1914–1948 płk Aleksander Rode 1909–1953 płk Zygmunt Bohdan Sokołowski 1908–1953 płk Feliks Michałkowski 1907–1953 mjr Zefiryn Machalla 1915–1952 mjr Benno Zerbst 1923–1953 ppłk Lucjan Szymański „Janczar” 1897–1945 mjr Stanisław Tabisz 1888–1948 ppor. pilot Edward Pytko 1929–1952 Zdzisław Klimpel 1902–1949 kpt. lek. med. Witold Karlicki „Marian II” 1910–1947 por. Arkadiusz Wasilewski „Biały” 1925–1949 prof. Marian Grzybowski 1895–1949 por. Roman Groński „Żbik” 1926–1948 kpt. Stanisław Łukasik „Ryś” 1918–1949 kpt. Józef Batory 1914–1951 gen. bryg. Franciszek Kwiryn Herman 1904–1952 płk Aleksander Krzyżanowski „gen. Wilk” 1898–1951 ppłk Antoni Olechnowicz „Pohorecki” 1905–1951 ppłk Łukasz Ciepliński 1913–1951 mjr Bolesław Kontrym „Żmudzin” 1898–1953 mjr Hieronim Dekutowski „Zapora” 1918–1949 płk Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko” 1910–1951 kpt. Jan Morawiec „Remisz” 1915–1948 por. Konstanty Kociszewski „Górka” 1905–1946 mjr Andrzej Rudolf Czaykowski „Garda” 1912–1953 ppor. Roman Rawicz Karwowski 1908–1946 kpt. Gracjan Fróg „Szczerbiec” 1911–1951 Waldemar Baczak „Arnie” 1922–1947 Lech Neyman 1908–1948 Feliks Antczak 1916–1945 rtm. Witold Pilecki 1901–1948 Włodzimierz Marszewski „Gorczyca” 1891–1948 ppłk Stanisław Kasznica 1908–1948 mjr Adam Lazarowicz 1902–1951 mjr Karol Sęk 1893–1952 kpt. Adam Mirecki 1909–1952 kpt. Bronisław Chajęcki 1902–1952 por. Jan Wyszomirski 1913–1945 ppor. Zbigniew Romer 1917–1952 kpr. Stefan Pietusiński 1929–1953 por. Jan Przybyłowski 1917–1951 por. Mieczysław Sokołowski „Dakowski” 1910–1947 ppor. rez. piech. Stefan Górski „Brzeg” 1922–1948 Jerzy Stolarski 1921–1950 ks. Zygmunt Kaczyński 1894–1953 Jan Rodowicz „Anoda” 1923–1949 płk Mieczysław Oborski 1900–1953 Jerzy Jętkiewicz 1925–1953 Jerzy Miatkowski „Zawada” 1923–1949 por. Edmund Tudruj „Mundek” 1923–1949 por. Karol Chmiel 1911–1951 Adam Gajdek „Olek” 1915–1949 Zygmunt Ojrzyński „J 13” 1903–1953 Józef Krasowski 1901–1946 Bolesław Częścik 1924–1951 por. Edmund Rosochacki 1920–1952 ppor. Zygmunt Lercel 1921–1950 Helena Żurowska 1905–1949 Tadeusz Pelak „Junak” 1922–1949 kpt. Antoni Błaszczyński 1903–1951 Stanisław Stankiewicz 1903–1947 Leon Dziubecki 1904–1948 Stanisław Piwek 1900–1948 Adam Doboszyński 1904–1949 Jan Kaim 1912–1949 Edmund Bukowski 1918–1950 Tadeusz Klukowski 1931–1953 Zbigniew Ejme 1912–1953 Mieczysław Gągorowski 1922–1952 Stanisław Mierzwiński 1922–1949 Lucjan Minkiewicz „Wiktor” 1918–1951 mjr Józef Gumowski „Ziutek” 1916–1952 Tadeusz Leśnikowski 1916–1950 sierż. Józef Bahrycz 1925–1952 Stanisław Mittlener-Dąbrowa 1897–1953 Leopold Rutkowski 1887–1949 Eugeniusz Falkus 1931–1952 Władysław Śliwiński 1921–1951 Edmund Pawliszewski 1912–1949 Marian Szymczak 1920–1955 ppłk Stefan Długołęcki 1906–1948 Władysław Ulanowski 1921–1948 Jan Wardak „Złośnik” 1916–1945 Jerzy Leopold Stiasny 1919–1946 Władysław Żwirek 1911–1946 Kazimierz Wojciechowski 1900–1945 Stanisław Kaczmarczyk 1922–1946 Stanisław Zalewski 1913–1947 Jan Piesiewicz 1902–1952 Stefan Ostrowski „Szczygieł” 1917–1945 Kazimierz Tuszyński „Łoś II” 1924–1950

Uczczenie pamięci, dochodzenia

W wymienionych wyżej miejscach rodziny pomordowanych składały potajemnie kwiaty. Po 1956 r. niektórzy funkcjonariusze SB nieformalnie wskazywali miejsca rodzinom ofiar^[13].

W 1956 roku sprawę utajnionych pochówków badał zastępca Prokuratora Generalnego PRL i członek PZPR Kazimierz Kosztirko, stwierdzając w swoim protokole brak jakiejkolwiek dokumentacji więziennej wskazującej, gdzie kogo pochowano. Członkami komisji sporządzającej raport byli także ppłk Marian Frenkiel – ówczesny szef III. Oddziału Naczelnej Prokuratury Wojskowej, któremu zarzuca się udział w mordach, oraz Jan Barczak – wicedyrektor Centralnego Zarządu Więziennictwa. Raport Kosztirki podpisany też został przez grabarza Władysława Turczyńskiego (brata ppor. Kazimierza Turczyńskiego, uczestniczącego m.in. w śledztwie przeciwko zgładzonemu i pochowanemu na „Łączce” komandorowi Mieszkowskiemu^[14]).

Do stanu wojennego rodziny pielęgnowały miejsce na cmentarzu. W czasie stanu wojennego teren wyrównano i przeznaczono na nowe groby głównie wojskowych. Przykładowo grób pochowanego wtedy Jerzego Wenelczyka – dawnego oprawcy komandora Mieszkowskiego – znajduje się niedaleko przypuszczalnego miejsca pogrzebania ciała jego ofiary^[15].

W marcu 1988 roku własne dochodzenie w celu ustalenia rzeczywistych miejsc pochówków podjęła dziennikarka Małgorzata Szejnert^[16]. W październiku 1989 r. Ministerstwo Sprawiedliwości upubliczniło podjętą przy Centralnym Zarządzie Zakładów Karnych pracę nad pełną listą osób straconych w więzieniach PRL w latach 1945–1956 oraz poinformowało o odnalezieniu Raportu Kosztirki^[9]. Zespół opracowujący listę również nie odnalazł żadnej dokumentacji miejsc pochówków^[17].

10 stycznia 1990 roku utworzony został Społeczny Komitet budowy pomnika, któremu przewodniczy żona jednego ze straconych adwokat Maria Romer-Kędzierska^[18]. Wmurowanie kamienia węgielnego pod pomnik odbyło się 1 listopada 1990 r. Autorem projektu jest arch. Dominik Mączyński. Pomnik w kształcie fragmentu ceglanego muru z wyciętą literą „V” powstał w 1991 roku.

Pomnik z literą „V” został rozebrany w związku z rozpoczęciem prac ekshumacyjnych w 2013 roku.

27 września 2015 roku odsłonięto na terenie kwatery „Ł” Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Jana Kukę i architekta Michała Dąbka z Krakowa. W dniu odsłonięcia pochowano w nim szczątki pierwszych 35 ekshumowanych i zidentyfikowanych ofiar.

Ekshumacje IPN

Groby por. Stefana Głowackiego ps. „Smuga” i mjr Bolesława Kontryma ps. „Żmudzin” w dniu pogrzebu w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (27.09.2015)

Instytut Pamięci Narodowej, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i Ministerstwo Sprawiedliwości przy współpracy m.st. Warszawy realizowały w latach 2012–2013 projekt naukowo-badawczy „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944–1956”. Ekshumacje prowadzone pod kierunkiem Krzysztofa Szwagrzyka rozpoczęto 23 lipca 2012, 24 lipca potwierdziły się przypuszczenia o masowych grobach ofiar zbrodni komunistycznych lat 1944–1956^[19]. Podczas prac prowadzonych w lipcu i sierpniu 2012 wydobyto szczątki 117 osób; na kwiecień 2013 zaplanowane są dalsze prace na Powązkach, a na wrzesień 2013 prace na Służewie. Ocenia się, że na Łączce znalazło swój pochówek do 300 osób^[20]. Wydobyte szczątki zostały poddane badaniom DNA z inicjatywy Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie z wykorzystaniem danych genetycznych zgromadzonych w Polskiej Bazie Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów^[21].

6 grudnia 2012 IPN oraz Rada Ochrony Pamięci, Walk i Męczeństwa wraz z Pomorskim Uniwersytetem Medycznym w Szczecinie ogłosiły, że zidentyfikowano tożsamość szczątków trzech pierwszych ofiar: Edmunda Bukowskiego, Stanisława Łukasika i Eugeniusza Smolińskiego^[22]. 20 lutego 2013 podano nazwiska kolejnych ofiar, wśród których znaleźli się: Stanisław Abramowski, Bolesław Budelewski, Stanisław Kasznica i Tadeusz Pelak. 28 lutego 2014 w Belwederze odbyła się uroczystość z udziałem prezydenta Bronisława Komorowskiego, podczas której ogłoszono 12 kolejnych nazwisk zidentyfikowanych ofiar^[23]. 9 czerwca 2016 w Pałacu Prezydenckim w Warszawie, rodzinom wręczono następne karty identyfikacyjne. Wśród zidentyfikowanych byli: Bronisław Chajęcki, Zygmunt Jezierski, Jan Kaim, Czesław Kania, Stanisław Konczyński, Stefan Skrzyszowski oraz Jerzy Staniewicz^[24].

W związku z wydobyciem wszystkich szczątków, które znajdowały się w kwaterze Ł II w lipcu 2017 roku zakończono ekshumacje^[25] Identyfikacja znalezionych w sumie ponad tysiąca kości z szacunkowo trzystu osób wymaga dłuższej pracy.

Osoby których szczątki zidentyfikowano do tej pory z pomocą Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów^[26]:

Nr	Stopień	Nazwisko, imię pseudonim	Data i miejsce urodzenia	Data i miejsce śmierci	Opis
1		Stanisław Abramowski ps. „Bury”[27][28]	1922.02.25, Kałuszyn	1948.07.30, więzienie mokotowskie	żołnierz AK, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, NSZ
2		Władysław Borowiec ps. „Żbik”[29]	1916.03.29, Chicago	1948.09.25, więzienie mokotowskie	żołnierz Armii Krajowej, po wojnie księgowy w Delegaturze Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych
3	por.	Henryk Borowski ps. „Trzmiel”[29]	1913.09.13, Wilno	1951.02.08, więzienie mokotowskie	oficer Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
4		Bolesław Budelewski ps. „Pług”[28]	1910.11.07, Gibałka	1948.07.15, więzienie mokotowskie	żołnierz Armii Krajowej, po wojnie, od 1946 r., walczył w oddz. Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
5	por.	Edmund Bukowski ps. „Edmund”[22]	1918, majątek Pustoszka w powiecie Nowa Wilejka	1950.04.13, więzienie mokotowskie	oficer Armii Krajowej
6	płk	Bronisław Chajęcki ps. „Boryna”, „Maciej Boryna”,	1902.12.15, Warszawa	1948.12.28, więzienie mokotowskie	kapitan Wojska Polskiego, pułkownik Armii Krajowej, komendant Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa na obszar Warszawy
7	mjr	Jan Czeredys	1912.10.15, Turów	1948.12.28, więzienie mokotowskie	major Wojska Polskiego
8	ppor.	Julian Czerwiakowski ps. „Jerzy Tarnowski”[30]	1911.02.12, Żuromin	1953.01.05, więzienie mokotowskie	oficer Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), szef komórki obserwacyjno-wywiadowczej I Okręgu Warszawa NSZ pod pseudonimem „J-13”
9		Bolesław Częścik ps. „Orlik”[30]	1924.06.01, Wola-Józefowo	1951.07.10, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
10	mjr	Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”[29]	1918.09.24, Dzików	1949.03.07, więzienie mokotowskie	cichociemny, oficer Armii Krajowej, Delegatury Sił Zbrojnych i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
11		Adam Gajdek ps. „Agata”, „Antek”, „Olek”	1915, Turów	1949.01.14, więzienie mokotowskie	podoficer Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
12	por.	Stefan Głowacki ps. „Smuga”[30]	1903.03.31, Lublin	1949.06.13, więzienie mokotowskie	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
13	por.	Roman Groński ps. „Żbik”	1926.02.28, Kraśnik	1949.03.07, więzienie mokotowskie	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
14	por.	Zygmunt Jezierski ps. „Jastrząb”, „Orzeł”	1925.07.27, Mrozy	1949.08.27, więzienie mokotowskie	dowódca oddziału NSZ działającego w ramach samodzielnego Rejonu NSZ-Mrozy
15		Marian Kaczmarek ps. „Paweł”	1904.10.07, Koronowo	1953.04.07, więzienie mokotowskie	maszynista kolejowy, kurier emigracyjnego ośrodka wywiadowczego w Barkhausen
16	ppor.	Jan Kaim ps. „Filip”, „Wiktor”	1912.09.19, Starosiedlice	1948.07.18, więzienie mokotowskie	organizator siatki kontaktowej konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego
17	ppor.	Czesław Kania ps. „Nałęcz”, „Witold”, „Wyrwa”, „Waldemar”	1909.03.19, Lipniki	1949.08.12, więzienie mokotowskie	członek Komendy XVI Warszawskiego Okręgu NZW
18	ppłk.	Stanisław Kasznica ps. „Maszkowski”[27][28]	1908.07.25, Lwów	1948.05.12, więzienie mokotowskie	ostatni Komendant Główny Narodowych Sił Zbrojnych
19	płk	Aleksander Kita	1912.12.12, Annopol	1952.12.03, więzienie mokotowskie	pułkownik Wojska Polskiego
20	mjr.	Bolesław Kontrym ps. „Żmudzin”, „Biały”, „Bielski”, „Cichocki”[30]	1898.08.27, Zaturce	1953.01.02, więzienie mokotowskie	oficer Policji Państwowej w II Rzeczypospolitej, major Wojska Polskiego, cichociemny, oficer Armii Krajowej
21		Stanisław Konczyński ps. „Kunda”, „Stary”,	1914.01.06, Księte	1950.03.29, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
22	por.	Józef Kozłowski ps. „Las”, „Vis”, „J. Kawecki”	1910.03.19, Demen lub Samen (obecnie Łotwa)	1949.08.12, więzienie mokotowskie	komendant Okręgu XVI NZW
23		Zygfryd Kuliński ps. „Albin”[29]	1924.01.03, Gralewo	1950.03.29, więzienie mokotowskie	żołnierz Ruchu Oporu Armii Krajowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
24		Stanisław Kutryb ps. „Ryś”, „Rekin”	1925.05.07, Oborczyska	1949.05.19, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
25	kpt.	Stanisław Łukasik ps. „Ryś”[22]	1918, Lublin	1949.03.07, więzienie mokotowskie	oficer Armii Krajowej, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
26		Józef Łukaszewicz ps. „Walek”, „Kruk”[29]	1929.03.19, Klukowo	1949.01.28, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych
27	por.	Jerzy Miatkowski ps. „Zawada”	1923.06.08, Jabłonna	1949.03.07, więzienie mokotowskie	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w okresie powojennym, adiutant Hieronima Dekutowskiego „Zapory”
28	kmdr	Stanisław Mieszkowski	1903.06.17, Piotrków Trybunalski	1952.12.16, więzienie mokotowskie	komandor Marynarki Wojennej i dowódca Floty
29	ppłk	Antoni Olechnowicz ps. „Meteor”, „Kurkowski”, „Pohorecki”, „Lawicz”, „Krzysztof”, „Roman Wrzeski”, „Kurcewicz”	1905.06.13, Marguciszki, powiat święciański	1951.02.08 więzienie mokotowskie	podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego
30	płk	Marian Orlik	1916.05.09, Szamotuły	1953.02.03, więzienie mokotowskie	pułkownik Wojska Polskiego
31		Roman Henryk Pawłowski ps. „Henryk Orłowski”, „Długi”[29]	1925, Bydgoszcz	1949.02.03, więzienie mokotowskie	żołnierz Armii Krajowej, kurier Rządu RP na Uchodźstwie
32	por.	Tadeusz Pelak ps. „Junak”[27][28]	1922.10.01, Wilkołaz	1949.03.07, więzienie mokotowskie	oficer Armii Krajowej, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
33	kmdr por.	Zbigniew Przybyszewski	1907.09.22, Giżewo	1952.12.16, więzienie mokotowskie	komandor porucznik Marynarki Wojennej
34	ppor	Edward Pytko	1929.09.14, Wiewiórka	1952.08.29, więzienie mokotowskie	pilot instruktor w Oficerskiej Szkole Lotniczej nr 5 w Radomiu
35		Karol Rakoczy ps. „Bystry”	1928.06.05, Raczyny	1950.03.29, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych
36		Stefan Skrzyszowski ps. „Bolek”	1911.12.27, Złoczów	1953.05.15, więzienie mokotowskie	członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość
37		Eugeniusz Smoliński ps. „Kazimierz Staniszewski”[22]	1905, Warszawa	1949.04.09, więzienie mokotowskie	żołnierz Armii Krajowej
38	kpr. pchor	Dionizy Sosnowski ps. „Józef”[30]	1929, Goniądz	1953.05.15, więzienie mokotowskie	absolwent kursu radiotelegrafistów Delegatury Zagranicznej Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
39	kmdr.	Jerzy Staniewicz	1903.08.06, Kuźnieck	1952.12.12, więzienie mokotowskie
40	mjr	Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszka”[29]	1910.03.12, Stryj	1951.02.08, więzienie mokotowskie	oficer WP, dowódca: V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, oddziałów partyzanckich eksterytorialnego Okręgu Wileńskiego AK, Ośrodka Mobilizacyjnego Okręgu Wileńskiego AK
41	por.	Zygmunt Szymanowski ps. „Jezierza”, „Lis”, „Bez”, „Cis”, „61”[30]	1910.08.15, Motule	1950.05.31, więzienie mokotowskie	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
42	mjr	Ludwik Jan Świder ps. „Johann Puk”[30]	1893	1952.12.19, więzienie mokotowskie	oficer zawodowy Wojska Polskiego
43	por.	Aleksander Tomaszewski ps. „Al”, „Bończa”[30]	1904.12.12, Wilno	1949.06.13, więzienie mokotowskie	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
44	por.	Edmund Tudruj ps. „Mundek”	1923.10.22, Stasin	1949.03.07, więzienie mokotowskie	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
45	por.	Wacław Walicki ps. „111”, „Druh Michał”, „Pan Michał”, „Tesarro”[29]	1903.10.11, Mińsk Mazowiecki	1949.01.28, więzienie mokotowskie	oficer Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
46	por.	Arkadiusz Wasilewski ps. „Biały”	1925.01.04, Sterdyń	1949.03.07, więzienie mokotowskie	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
47	por.	Ryszard Widelski ps. „Irydion”, „Wiara”, „Wiesia”, „Władysław”, „Żbik”[29]	1913.08.19, Warszawa	1949.01.28, więzienie mokotowskie	oficer Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

25 marca 2013 film dokumentujący ekshumacje przedstawił reżyser Arkadiusz Gołębiewski, studio „Gołąb”.

Fundacja

Opiekę nad Kwaterą na Łączce sprawuje oraz działalność wspierającą prowadzi Fundacja „Łączka”, założona pod koniec 2013^[31], której prezesem został Tadeusz Płużański^[32][33].

Przypisy

1. Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944–1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012, s. 258. ISBN 978-83-7629-380-6.
2. Organa tzw. Bezpieki i Informacji Wojskowej.
3. Zeznania Dyrektora Więzienia mokotowskiego Alojzego Grabickiego w Raporcie Kosztirki, zob. też M. Szejnert, s. 236.
4. Mylony dlatego ze Starymi Powązkami.
5. Świadectwo Gieni Banasik oraz dane w Zarządzie Cmentarza podaje M. Szejnert, s. 138, 240 jej książki.
6. Tadeusz Swat, „Niewinnie straceni w Warszawie 1945–56”, Warszawa 1991, s. 4.
7. Zob. np. Cmentarz Trojanowo w Sochaczewie.
8. IPN: Wykaz miejsc grzebania ofiar zbrodniczej działalności aparatu terroru w Polsce w latach 1944–1956. Stan na 15 marca 2001 r. [dostęp 2008-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-09)].
9. M.Szejnert.
10. M. Szejnert, zob. źródła.
11. Zob. Nowa Praga.
12. Małgorzata Rutkowska, Nasz Dziennik: W kamienie zaklęci. 2001-10-08.
13. Dane o oprawcach dostępne na bieżącej liście aktów oskarżenia: IPN: Akty oskarżenia Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie.
14. Informacja: W. Mieszkowski oraz K. Szwagrzyk w Biuletyn IPN nr.7(30). lipiec 2003. s. 12. [zarchiwizowane z tego adresu].
15. Z.Lisiecki: informacja z autoryzowanej notatki z rozmowy z Witoldem Mieszkowskim, synem pochowanego „na Łączce” komandora.
16. Zob. jej książka w wydawnictwie ANEKS.
17. Zob. „Niewinnie straceni” powyżej.
18. Członkowie Komitetu budowy pomnika.
19. Ekshumacje na Powązkach. Szukają szczątków generała „Nila” [online], tvnwarszawa.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
20. Wywiad z prof. K.Szwagrzykiem, 1.3.2014 r.
21. Polska Baza Genetyczna Ofiar Totalitaryzmów [online], pbgot.pl [dostęp 2018-09-19] (pol.).strona główna serwisu
22. Pierwsze wyniki identyfikacji ofiar terroru komunistycznego – Warszawa, 6 grudnia 2012. ipn.gov.pl. [dostęp 2013-02-21].
23. IPN ujawnia nazwiska 12 ofiar z „Łączki”. tvn24. [dostęp 2014-02-28].
24. Uroczystość wręczenia not identyfikacyjnych 22 rodzinom ofiar totalitaryzmu sowieckiego i niemieckiego – Warszawa, 9 czerwca 2016. ipn.gov.pl. [dostęp 2016-06-10]. (pol.).
25. „Odnaleźliśmy wszystkich więźniów”. Koniec ekshumacji na Łączce. wp.pl. [dostęp 2017-07-27].
26. Zidentyfikowani [online], pbgot.pl [dostęp 2018-09-19] (pol.).
27. Wojciech Mucha: Czekaliśmy 60 lat. Bohaterowie zidentyfikowani. niezalezna.pl, 2013-02-20.
28. Prezentacja IPN. Gazeta Polska VOD, 2013-02-20.
29. Kolejne wyniki identyfikacji ofiar terroru komunistycznego – Warszawa, 22 sierpnia 2013. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-26)]. ipn.gov.pl. [dostęp 2013-09-01].
30. Ośmiu bohaterów odzyskało nazwiska – Warszawa, 28 września 2014. ipn.gov.pl. [dostęp 2014-10-03].
31. Statut Fundacji Łączka. fundacjalaczka.pl. [dostęp 2014-02-27].
32. Zarząd Fundacji Łączka. fundacjalaczka.pl. [dostęp 2014-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 marca 2014)].
33. Fundacja Łączka (KRS: 0000494532). krs-online.com.pl. [dostęp 2014-02-27].

Bibliografia

• Komisja Mazura, zob.Raport Komisji Mazura.
• Raport Komisji Kosztirki, zob. także Kazimierz Kosztirko
• Małgorzata Szejnert: Śród żywych duchów. ANEKS, Londyn, 1990. Brak numerów stron w książce
• Zbigniew Lisiecki: zdjęcia tablic na pomniku. zbyszek.evot.org, 2008-11-02.
• IPN: Biuletyn Nr.7(30). lipiec 2003.
• Niewinnie Straceni w latach 1945–1956.
• Lista obozów NKWD w Polsce
• Tadeusz Swat: Niewinnie Straceni 1945-56. Wyd. Fundacja Ochrony Zabytków, Warszawa 1991. Brak numerów stron w książce, zob.też Straceni w Więzieniu mokotowskim.
• Biuletyn IPN nr.7(3) lipiec 2003, Rozmowa z Krzysztofem Szwagrzykiem pt. „O Miejscach Pochówków Ofiar Komunizmu w Polsce”.

Linki zewnętrzne

Zobacz multimedia związane z tematem: Kwatera na Łączce

• Lotnicy na Kwaterze Ł
• Fragment powstającego filmu dokumentalnego w reżyserii Rafała Dudkiewicza i Arkadiusza Gołębiewskiego. Gazeta Polska VD, 2012-11-03. [dostęp 2012-11-08].