Kiernozia

Kiernozia – miasto w Polsce, położone w województwie łódzkim, w powiecie łowickim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Kiernozia^[4]. Położona jest nad rzeką Nidą, około 20 km na północ od Łowicza, przy drodze wojewódzkiej nr 584, na skrzyżowaniu dawnych traktów z Płocka do Łowicza oraz z Kutna do Sochaczewa^[5].

Kiernozia

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Pałac w Kiernozi
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	łowicki
Gmina	Kiernozia
Prawa miejskie	1523–1579, 1784–1870, od 2024
Burmistrz	Arkadiusz Stępień
Powierzchnia	4,5942[1] km²
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	831[2] 180,9 os./km²
Strefa numeracyjna	24
Kod pocztowy	99-412[3]
Tablice rejestracyjne	ELC
Położenie na mapie gminy Kiernozia Kiernozia
Położenie na mapie Polski Kiernozia
Położenie na mapie województwa łódzkiego Kiernozia
Położenie na mapie powiatu łowickiego Kiernozia
52°16′07″N 19°52′12″E
TERC (TERYT)	1005054[4]
SIMC	0566894[4]
Urząd miejski ul. Sobocka 1a 99-412 Kiernozia
Strona internetowa

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kiernozia

Uzyskała lokację miejską w 1523 roku, lecz już w 1579 została zdegradowana do rangi wsi; ponowne nadanie praw miejskich nastąpiło w 1784 roku^[6][7], kiedy to jako prywatne miasto szlacheckie położona była w powiecie gąbińskim ziemi gostynińskiej województwa rawskiego^[8]. Została pozbawiona praw miejskich po raz drugi 13 października 1870 i włączona do gminy Kiernozia w powiecie gostynińskim^[9]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Kiernozia (od 1 marca 1922 w powiecie łowickim^[10]), 1954–1972 gromady Kiernozia^[11], a od 1973 reaktywowanej gminy Kiernozia^[12]. W latach 1975–1998 należała administracyjnie do województwa płockiego. 1 stycznia 2024 po raz trzeci otrzymała status miasta^[1], mimo że tylko 46,2% głosów oddanych w konsultacjch lokalnych poparło ten projekt^[13].

Integralne części miasta Kiernozia^[14][4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0566902	Kiernozia-Parcela	część miasta
0566919	Stanisławów	część miasta

Historia

W 1219 dostojnik Krystyn zapisał katedrze płockiej wieś Brodne sąsiadującą z Kiernozią. W 1303 biskup poznański Andrzej Zaremba poświęcił kościół w osadzie Kiernozia, wydzielonej z obszaru Czerniewa, któremu nadał dziesięcinę ze swego łanu w tej wsi. Również w dokumencie z 1359 stwierdza się, że Kiernozia i Czerniew były w dobrach biskupa poznańskiego. Miejscowości te w tamtych czasach były w rękach Kościoła. Następnym właścicielem byli Kiernoscy herbu Junosza.

Do II połowy XIX wieku Kiernozia miała prawa miejskie. Pierwotne dokumenty lokacyjne nie zachowały się, wiadomo jedynie, że pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1303, kiedy poznański biskup Andrzej poświęcił tu kościół. Cały czas, aż do 1870 r., pozostając w rękach prywatnych (w XV wieku rodziny Sierpskich, potem Piwów, w XVIII Łączyńskich, następnie Lasockich) Kiernozia dwukrotnie uzyskiwała prawa miejskie (po raz pierwszy w 1567, drugi raz przed 1784) i dwukrotnie je traciła (w 1579 i ukazem carskim z 1870); w czasie szwedzkiego „potopu” w 1655 miejscowość w poważnym stopniu ucierpiała, w znacznej części została spalona^[15].

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim i leżała w Królestwie Polskim. W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego wymieniona jest jako osiedle, przedtem miasteczko leżące przy trakcie bitym z Łowicza do Płocka. W 1827 w miejscowości znajdowało się 36 domów i 451 mieszkańców. W 1866 31 domów zamieszkanych przez 352 mieszkańców, a w 1882 32 domostwa zamieszkane przez 534 mieszkańców. W miejscowości znajdowało się wówczas 8. sklepów, olejarnia tłocząca olej na sumę 650 rubli srebrnych rocznie, 11 rzemieślników oraz 2 felczerów. Odnotowane zostały również kościół, synagoga, szkoła początkowa i urząd gminy^[15].

Trakty komunikacyjne zbiegają się na rynku, od którego na południowy wschód znajduje się kościół parafialny (pochowano tu w 1818 szczątki pani Walewskiej, metresy Napoleona), a dalej na wschód – park i pałac w Kiernozi. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Małgorzaty, pierwotnie gotycki, pochodzi z XVI wieku. Znajdują się w nim: chrzcielnica z 1519, kamienne epitafia Sierpeckich, Piwów, Łączyńskich i Lasockich, portret trumienny Anny Piwowej z Zaborowa (ok. 1665), ołtarz z 1803; ciało pani Walewskiej pochowane jest w krypcie kościoła.

Od początku XVIII w. właścicielem Kiernozi był starosta Łączyński – dziadek Marii Walewskiej. Rodzina Łączyńskich wybudowała klasycystyczny, jednopiętrowy dwór kryty czterospadowym dachem, wokół którego urządziła rozległy park. W pobliskim Brodnie, 7 grudnia 1786, urodziła się Maria z Łączyńskich Walewska (kochanka Napoleona Bonapartego – z którym miała nieślubnego syna). Dorastała w rodzinnym dworze w Kiernozi razem z trzema siostrami i dwoma braćmi (Józefem i Teodorem)^[16], późniejszymi oficerami Napoleona. Guwernerem rodzeństwa był Mikołaj Chopin, który mieszkał w Kiernozi przez sześć lat (ok. 1795–1801)^[17].

II wojna światowa

W maju 1940 Niemcy utworzyli w Kiernozi getto dla ludności żydowskiej^[18]. W grudniu 1940 przebywało w nim 650 osób^[18]. W marcu 1941 getto zostało zlikwidowane, a Żydzi wywiezieni do getta warszawskiego^[18].

Legendy

Z Kiernozią łączy się kilka legend.

• Miał tu się zatrzymać król Władysław Jagiełło w drodze na bitwę pod Grunwaldem. W okolicznych lasach miał polować na dziki (kiernozy) – stąd nazwa i herb miejscowości. Wieść niesie, że w pobliskim Osmolinie opalano (osmalano) z nich szczecinę, saniami wieziono je do Sannik, a jedzono (napełniano gęby) w nieodległym Gąbinie.
• Także Mikołaj Kopernik miał odwiedzić Kiernozię, podróżując ze swym wujem Łukaszem, biskupem warmińskim. Legenda głosi, że zgubił na tutejszym rynku swe gęsie pióro. Rynek ten nazywany jest teraz rynkiem Kopernika, a miejscowa drużyna piłkarska także nosi jego imię.
• Miejscowego starostę Łączyńskiego miał odwiedzać Tadeusz Kościuszko, którego imieniem nazwano szkołę, osiedle i kopiec usypany w parku, obok którego umieszczono głaz z wyrytą sentencją: ROZUM – OJCZYŹNIE, SERCE – BLIŹNIEMU, CAŁEGO SIEBIE – KIERNOZI.

Herb

Herb (opracowano w 1847, ustanowiono uchwałą nr XIV/93/04 Rady Gminy w Kiernozi z dnia 21 kwietnia 2004r.) – brązowy biegnący dzik ze srebrnymi szablami (kłami) i srebrnym okiem, w zielonym polu.

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[19] na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół parafialny pw. św. Małgorzaty, XVI w., nr rej.: 100-VI-9 z 16.03.1961 oraz 114 z 15.08.1967
• dzwonnica, XIX w., XX w., nr rej.: 565 z 17.08.1967
• zespół pałacowy, XIX w.:
  • Pałac w Kiernozi, nr rej.: 93-VI-2 z 29.03.1949 oraz 115 z 17.08.1967
  • park, nr rej.: 566 z 17.08.1967

• 
  Kościół pw. św. Małgorzaty
• 
  Trumna Marii Walewskiej w kościele pw. św. Małgorzaty
• 
  Pałac w Kiernozi Łączyńskich
• 
  Pałac w Kiernozi zimą
• 
  Fragment Rynku

Zobacz też

• Stary cmentarz żydowski w Kiernozi
• Nowy cmentarz żydowski w Kiernozi

Przypisy

1. Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 470 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
4. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
5. Obecnie droga nr 584 i lokalne drogi przez Żychlin do Kutna i przez Rybno do Sochaczewa.
6. Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.
7. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
8. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
9. Postanowienie z 28 sierpnia (9 września) 1870, ogłoszone 1 (13) października 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 243, str. 369)
10. Dz.U. z 1922 r. nr 11, poz. 95
11. Uchwała Nr 33/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu łowickiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)
12. Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
13. Wyniki Kiernozia
14. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].brak numeru strony
15. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kiernozia”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 47–48. [dostęp 2019-10-13].
16. Geni DrzewoG.D. Genealogiczne Geni DrzewoG.D., Maciej Łączyński h. Kościesza [online], 6 grudnia 2020.
17. AnnaA. Mieszczanek AnnaA., Przedwojenni., Warszawa: Wyd. Muza, 2020, s. 44.
18. Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 231. ISBN 83-01-00065-1.
19. NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

Linki zewnętrzne

• zdjęcie satelitarne
• Kiernozia – strona gminy
• Kiernozia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 47.
• Kiernozia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 75.