Loading AI tools
norweski pisarz, noblista Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jon Fosse (ur. 29 września 1959 w Haugesund) – norweski pisarz i dramaturg, uznawany za jednego z najwybitniejszych współczesnych dramatopisarzy norweskich[1]. Pisze w języku nynorsk. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (2023)[2].
Jon Fosse (2020) | |
Data i miejsce urodzenia |
29 września 1959 |
---|---|
Narodowość |
norweska |
Dziedzina sztuki | |
Odznaczenia | |
Nagrody | |
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (2023) |
Dorastał w Strandebarm w regionie Hordaland. Zadebiutował w 1983 powieścią Raudt, svart (Czerwone, czarne). Jego pierwsza sztuka teatralna Og aldri skal vi skiljast (I nigdy się nie rozłączymy) wystawiona została w 1994.
Jest autorem powieści, poezji, książek dla dzieci, esejów i sztuk teatralnych. Jego twórczość zalicza się do norweskiego postmodernizmu. Książki Fossego przetłumaczono na ponad 50 języków, w tym polski, a dramaty wystawiono na wielu scenach świata. O jego znaczeniu niemiecki tygodnik „Die Woche ” napisał: Na początku był Henryk Ibsen, następnie nie było nic, a teraz mamy Jona Fossego.
W 2012 przeszedł na katolicyzm[3][4].
Pisarz wychował się i mieszka na zachodnim wybrzeżu Norwegii (Vestlandet), dlatego też akcję swoich utworów umieszcza często w tych właśnie realiach. Fosse mówi o sobie, że nie był zdolnym uczniem. W wieku siedmiu lat przeżył poważny wypadek, w wyniku którego był blisko śmierci – według Fossego to doświadczenie miało duży wpływ na jego twórczość literacką[5]. Jako dwudziestolatek zdał maturę i przeprowadził się do Bergen, by rozpocząć studia.
Jego debiut powieściowy (Raudt, svart) ukazał się w 1983 roku, niedługo potem pisarz wydał książkę Stengd gitar (Zamknięta gitara) (1985) i tomik poezji Engel med vatn i augene (Anioł z wodą w oczach) (1986). W 1989 roku wraz z Alf-Kåre Bergiem napisał książkę dla dzieci Uendelig seint (Nieskończenie późno), za którą otrzymał Nagrodę Literacką dla Literatury Dziecięcej w Języku Nynorsk (Den Nynorske barnelitteraturprisen). Była to pierwsza z wielu nagród, którymi uhonorowano Jona Fossego.
Fosse nie tylko pisze książki, ale także tłumaczy je na nynorsk (m.in. utwory Federico Garcíi Lorki), jest autorem "tłumaczenia" na nynorsk napisanego przez Henryka Ibsena w bokmålu poematu dramatycznego Peer Gynt. Od 1994 wraz z innym norweskim pisarzem Janem Kjærstadem redaguje czasopismo "Bøk" („Książka”). Piastuje także ważne funkcje w norweskich stowarzyszeniach pisarzy.
W 1994 Fosse zadebiutował na deskach Sceny Narodowej w Bergen (Den Nationale Scene) sztuką Og aldri skal vi skiljast (I nigdy się nie rozłączymy). Od tamtej pory napisał ponad 30 sztuk teatralnych[6]. Jego najbardziej znane dramaty to Namnet (Imię) (1995) i Barnet (Dziecko) (1997). Fosse jest jednym z najczęściej wystawianych współczesnych dramaturgów, a jego twórczość jest zaliczana do tzw. teatru postdramatycznego[7].
Składająca się z siedmiu części Septologia jest nazywana opus magnum Fossego[8][9].
Pierwszym utworem prozatorskim Jona Fossego, jaki ukazał się w języku polskim była książka Drugie imię. Septologia I-II (2023)[10]. W 2024 roku w języku polskim ukazała się jego powieść Białość[11]. Niektóre dramaty Fossego (Matka i dziecko, Syn, Noc śpiewa piosenki, Letni dzień, Odwiedziny) ukazały się w poświęconym jego twórczości tomie Sztuki teatralne (2005)[12], część sztuk (Dziecko, Imię, Ładny letni dzień, Sen o jesieni, Sen) została opublikowana na łamach czasopisma Dialog[13], a dwie (Suzannah, Dziewczyna na kanapie) w antologiach wydawnictwa Panga Pank.
Uczniem Fossego był Karl Ove Knausgard[14].
Sam Fosse swoją technikę pisania powieści określa angielskim słowem «writing», gdzie dla autora najważniejszy jest rytm pisania. Rytm opowieści odzwierciedla się w sposobie postrzegania świata przez bohaterów. Opowieść nie jest snuta przez narratora wszechwiedzącego, to raczej dialogi i czyny bohaterów pokazują ich uczucia i myśli.
Fosse jest minimalistą słowa – jego postacie mówią oszczędnie, często powtarzają swoje kwestie. Słownictwo dramaturga jest bardzo skromne. Akcja w jego utworach rozwija się wolno – to napięcie między postaciami jest tu najważniejsze, a nie wydarzenia. Jona Fossego fascynuje zwyczajność i samotność. Jego bohaterowie borykają się z emocjonalnym chłodem, nieumiejętnością tworzenia więzi międzyludzkich. Ta "zwyczajność" problemów podejmowanych przez pisarza sprawia, że jego utwory cieszą się tak dużym uznaniem.
Twórczość Fossego ponadto słynie z introspektywnej narracji, jego utwory są napisane prostym, choć filozoficznym językiem[25]. Poruszają również często tematykę egzystencjalną i metafizyczną[26]. Fosse stosuje technikę strumienia świadomości. Treść Septologii autorstwa Fossego mającej w angielskim przekładzie około siedmiuset stron stanowi jedno, długie zdanie[27][28]. Septologia opowiada historię Aslego – owdowiałego nawróconego na katolicyzm malarza, jego sąsiada Asleika oraz jego imiennika, również Aslego, który jest uzależnionym od alkoholu malarzem. Jej akcja rozgrywa się w czasie kilku dni w okresie Adwentu i świąt Bożego Narodzenia[29].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.