Celestynów (gmina)

Celestynów – gmina wiejska w województwie mazowieckim, w powiecie otwockim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie warszawskim.

Celestynów

gmina wiejska
Oficjalny Urząd Gminy w Celestynowie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	otwocki
TERC	1417032
Siedziba	Celestynów
Wójt	Witold Kwiatkowski (2014)
Powierzchnia	88,92 km²
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności	11 701[1]
• gęstość	130,8 os./km²
Nr kierunkowy	22
Tablice rejestracyjne	WOT
Adres urzędu: ul. Regucka 3 05-430 Celestynów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 15 Liczba miejscowości 17
Położenie na mapie powiatu
52°03′35″N 21°23′03″E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Siedzibą gminy jest Celestynów.

Według danych z 31 grudnia 2012^[2] gminę zamieszkiwało 11 547 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2020 roku gminę zamieszkiwało 11 701 osób.

Jednostki pomocnicze gminy

Gmina Celestynów zostało podzielona na 15 jednostek pomocniczych gminy – 15 sołectw^[3].

Sołectwa:

Celestynów Dąbrówka Dyzin Glina Jatne

Lasek Ostrowik Ostrów Podbiel Pogorzel

Ponurzyca Regut Stara Wieś Tabor Zabieżki

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[4] gmina Celestynów ma obszar 88,92 km², w tym:

• użytki rolne: 36%
• użytki leśne: 53%

Gmina stanowi 14,46% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2012^[2]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	11 547	100	5925	51,3	5622	48,7
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	129,9		66,6		63,3

• Piramida wieku mieszkańców gminy Celestynów w 2014 roku^[5].

Historia

Tablica upamiętniająca odbicie więźniów

Obelisk upamiętniający akcję oddziału „Kedywu Kolegium” z 12 grudnia 1943 r.

Obelisk upamiętniający ofiary II wojny światowej (Celestynów pl. św. Kazimierza

Pierwsze wzmianki historyczne o Celestynowie i okolicznych wsiach pochodzą z 1827, natomiast Gmina Celestynów jako twór administracyjny powstała w 1952. Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od imienia miejscowego karczmarza Celestyna, bądź też córki ówczesnego właściciela majątku Radzin – Celestyny Polakiewiczówny. Lasy wokół Celestynowa były w czasie II wojny światowej miejscem działań zbrojnych zorganizowanego ruchu oporu i lokalnej ludności. Organizowano akcje dywersyjne, wykolejano pociągi. Jedną z najbardziej znanych była akcja „Celestynów”. 20 maja 1943 roku oddział dyspozycyjny Kedywu komendy Głównej AK, złożony głównie z Grup Szturmowych Szarych Szeregów, pod dowództwem T. Zawadzkiego ps. „Zośka”, odbił na stacji kolejowej 49 więźniów przewożonych z Lublina do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Wydarzenie to zostało upamiętnione w książce Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec. Uczczono je również tablicą pamiątkową obok budynku stacyjnego.

W Lasku powstała placówka naukowo badawcza – Zakład Wysokich Ciśnień PAN.

Historia administracyjna

Gmina Celestynów powstała – de iure – 1 lipca 1952 w powiecie warszawskim w woj. warszawskim z następujących obszarów^[6]:

• gromad Celestynów, Dąbrówka, Glina, Lasek, Pogorzel i Tabor z gminy Karczew powiatu warszawskiego (przekształconej równocześnie w dzielnicę Karczew)^[6];
• gromad Ponurzyca, Podbiel i Regut z gminy Osieck powiatu garwolińskiego^[7];
• gromad Bocian, Człekówka, Dyzin, Jatne, Ostrowik i Ostrów oraz części gromad Chrosna, Gózd, Karpiska, Sępochów i Skorupy z gminy Kołbiel powiatu mińskiego^[7];
• części gromad Kruszowiec i Siwianka z gminy Glinianka powiatu mińskiego^[7].

De facto, gmina Celestynów nie powstała, ponieważ w następstwie likwidacji powiatu warszawskiego, przeniesiono ją tego samego dnia do nowo utworzonego powiatu miejsko-uzdrowiskowego Otwock, gdzie została przekształcona w jedną z jego ośmiu jednostek składowych – dzielnicę Celestynów^[6].

Dzielnica Celestynów przetrwała do końca 1957 roku, czyli do chwili zniesienia powiatu miejsko-uzdrowiskowego Otwock, przekształcając go w zwyczajny powiat otwocki^[8]. 1 stycznia 1958, już w nowo utworzonym powiecie otwockim, przekształcono ją w gromadę Celestynów^[9].

Gromada Celestynów przetrwała do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy gminnej^[10]. 1 stycznia 1973 w powiecie otwockim utworzono po raz pierwszy de facto gminę Celestynów^[11].

Flaga i herb

Obecny kształt i kolor flagi oraz herbu Gminy Celestynów obowiązuje od 1998 roku. Herbem Gminy Celestynów są w polu błękitnym dwie skrzyżowane gałązki dębowe z żołędziami barwy złotej oraz krzyżem kawalerskim, także barwy złotej. W swym przedstawieniu herb Gminy Celestynów odwołuje się do miejscowych tradycji i przyrody, a pośrednio także do nazwy gminy. Krzyż kawalerski nawiązuje do słynnej Akcji Celestynów przeprowadzonej 20 maja 1943 roku. Ma on również nawiązywać do herbu rodziny Polakiewiczów, z których Tomasz był uczestnikiem kampanii napoleońskich 1812 i 1813 roku i został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Liście i gałązki dębowe symbolizują najstarsze ziemie pokryte lasem dębowym, od których powstała nazwa Dąbrówka. W heraldyce krzyż może być również uznawany za wizerunek drzewa, zaś dąb jest symbolem siły, potęgi i piękna.

Barwami Gminy Celestynów są kolory żółty – niebieski – żółty na fladze trójstrefowej, w układzie równoległych pasów poziomych jednakowej szerokości. Stosunek wysokości do długości flagi jest jak 5:8. Błękitna barwa pola tarczy herbowej ma odniesienie do nazwy gminy pochodzącej od imienia Celestyna Polakiewicza, który w 1871 roku w drodze spadku objął majątek Radzin po Leopoldzie Radzińskim.

Łaciński wyraz caelestis, od którego utworzono to imię, oznacza: należący do nieba, niebiański. Błękit jest w heraldyce symbolem piękna, wzniosłości, chwały oraz czystości, lojalności, wierności i rzetelności. Barwa złota symbolizuje wiarę, stałość, mądrość i chwałę.

Struktura powierzchni

Lasy w gminie Celestynów w przeważającej część terenu wchodzą w skład Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (MPK).

Przeważają zbiorowiska borowe, takie jak bór sosnowy suchy, bór sosnowy świeży oraz bór mieszany. Znaczący udział w powierzchni lasów mają też bór mieszany wilgotny i bardzo cenny przyrodniczo bór bagienny. Lasy liściaste (grądy) występują w niewielkich ilościach. Ochroną objęto „rezerwat przyrody Celestynowski Grąd” – fragment dobrze zachowanego lasu liściastego – grądu. Do bardzo cennych należą ols porzeczkowy, ols torfowcowy i niewielkie tereny łęgowe. Nie objęte dotąd ochroną zbiorowiska łęgowe znajdują się w dolinie Strugi i Strugi Majdan.

Osobliwością są liczne, a niestety zanikające na terenie kraju, zbiorowiska roślinności bagiennej i torfowiskowej: torfowisko wysokie, przejściowe i niskie. Dotychczas ochroną rezerwatową objęto „rezerwat przyrody Żurawinowe Bagno” – fragment torfowiska wysokiego i przejściowego „rezerwat przyrody Czarci Dół” – torfowisko wysokie z fragmentami otaczających go borów świeżych i bagiennych oraz „rezerwat przyrody Bocianowskie Bagno” – bory świeże, wilgotne i bagienne ze stanowiskami roślinności torfowiskowej i bagiennej. Cenne przyrodniczo torfowiska to dotąd nie objęte ściślejszą ochroną: Reguckie Bagno torfowisko wysokie i Torfianka – jezioro potorofowiskowe (powstałe w miejscu eksploatacji torfu) otoczone łozowiskami.

Wśród ponad 200 gatunków roślin występujących na terenie gminy Celestynów 30 objętych jest ochroną całkowitą lub częściową. Do roślin całkowicie chronionych należą m.in.: gnidosz królewski, irys syberyjski, kotewka orzech wodny, lilia złotogłów, mącznica lekarska, rosiczka okrągłolistna, storczyk bzowy i widłaki – widłak jałowcowaty, widłak torfowy i wroniec.

Na terenie gminy 35 drzew jest objętych ochroną jako pomniki przyrody. W większości są to dęby szypułkowe i nieliczne egzemplarze lipy drobnolistnej i sosny zwyczajnej.

Transport kolejowy

Przez Gminę Celestynów przebiega dwutorowy odcinek linii kolejowej nr 7 łączącej Warszawę z Dorohuskiem. Stacja kolejowa znajduje się w Celestynowie, a przystanki w Zabieżkach, Pogorzeli i Starej Wsi. Zatrzymują się na nich pociągi osobowe uruchamiane przez Koleje Mazowieckie, pociąg jeździ tu średnio co godzinę (w szczycie porannym do Warszawy z częstotliwością co około 8-30 minut, zaś w popołudniowym w kierunku do Pilawy i Dęblina). Celestynów jest stacją graniczną dla III strefy biletowej Kolei Mazowieckich, na której część pociągów kończy i rozpoczyna bieg. Jest to jednocześnie stacja od której pociągi kategorii osobowy-przyspieszony zatrzymują się w Otwocku, a później dopiero w Warszawie.

Ciekawe budowle i miejsca

Dworek Radzińskich w Celestynowie

Obserwatorium astronomiczne w Ostrowiku

• Centrum Edukacji Leśnej
• Goździkowe Bagno
• Dwór Radzin
• Cmentarz niemiecki w Ostrowie
• Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego w Ostrowiku - jest w nim przechowywany meteoryt, który spadł pod Łowiczem w 1935 r.
• Zabytkowy Dworzec PKP w Celestynowie (zbudowany w 1900 roku)
• Instytut Wysokich Ciśnień PAN w Lasku
• Kamień upamiętniający akcję Kedywu pod Celestynowem
• Jedno z największych w Polsce schronisk dla zwierząt
• Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Celestynowie
• Bagno Całowanie - obszar NATURA 2000
• Rezerwat Celestynowski Grąd

Ciekawostki

• Do 2014 roku w internecie działał portal Gmina Celestynów Online (GCO) stanowiący niezależne medium, a jednocześnie kompendium wiedzy lokalnej.
• Na terenie gminy w latach 2011–2020 działała regionalna telewizja internetowa TVC, która publikowała oraz transmitowała w serwisie YouTube relacje z wydarzeń, a także własne, stałe produkcje.
• W Starej Wsi znajduje się Centralna Składnica Uzbrojenia Wydziału Zaopatrzenia Komendy Stołecznej Policji.
• W Celestynowie znajduje się Wojskowy Ośrodek Farmacji i Techniki Medycznej oraz Centrum Tresury Psów Wojskowych, w którym nagrano materiał do programu popularnonaukowego DeFacto emitowanego w telewizji TTV
• Na dworcu kolejowym w Celestynowie kręcono produkcje filmowe i serialowe, takie jak Skorumpowani oraz Barwy szczęścia^[12].
• Na prawie każdej stacji jednotorowego odcinka linii kolejowej nr 7 znajdował się budynek dworca. Do dnia dzisiejszego budynki przetrwały jedynie w Celestynowie, Otwocku i Pilawie.

Honorowi Obywatele Gminy Celestynów

• Anna Zajączkowska
• Sylwester Porowski
• Hilary Koprowski
• Wojciech Siedlecki

Ochotnicze Straże Pożarne

Budynek OSP w Celestynowie

W gminie funkcjonuje 6 jednostek ochotniczej straży pożarnej. Są to:

OSP w Celestynowie, OSP w Dąbrówce, OSP w Dyzinie, OSP w Podbieli, OSP w Regucie i OSP w Zabieżkach.

Najważniejsze osiągnięcia strażaków z Zabieżek: Mistrzem Polski AD 2004 Strażaków Ochotniczych STIHL Timbersports Series, czyli zawodów w sportowym cięciu drewna został Sławomir Studziński. Udział strażaków w regionalnych III Mistrzostwach Polski Strażaków – Ochotników STIHL Timbersports Series. Udział w mistrzostwach Polski w Rewalu w 2005 r. trzech strażaków – zajęcie 7 miejsca przez Sławomira Studzińskiego. Zajęcie 9 miejsca na Mistrzostwach Europy STIHL Timbersports Series przez strażaka S.Studzińskiego. Udział w zawodach w Niemczech strażaka Sławomira Studzińskiego

Turystyka

Piesze i rowerowe szlaki turystyczne PTTK

• MZ-5070c „Warszawska Obwodnica Turystyczna” o długości 54,6 km
  • Trasa: PKP Warszawa Rembertów - Kamień Piłsudskiego - Barciucha - Warszawa Międzylesie Centrum Zdrowia Dziecka - Zielony Ług - Pod Zagórzem - Biały Ług - MZK Wiązowna - Białek - PKS Mlądz - Meran - Pogorzel Warszawska PKP - Okoły - Biała Góra - Jezioro Czarne - PKS Otwock Wielki - Kępa Nadbrzeska - Góra Kalwaria PKS^[13]

• MZ-5083z „Szlak pejzażowy” o długości 31 km
  • Trasa: Kołbiel PKS – Celestynów PKP – Okoły – Otwock, wiadukt kolejowy – Otwock PKP^[14]

• MZ-5087y „Szlak wiejski” o długości 21 km
  • Trasa: Stara Wieś PKP – Lasek – Regut – Ponurzyca – Czarci Dół – Osieck, Rynek^[15]

• MZ-5088s „Łącznik ponurzycki” o długości 1,7 km
  • Trasa: Ponurzyca-Papizy – Podbiel PKS^[16]

• MZ-5089z „Szlak czartów mazowieckich” o długości 17,5 km
  • Trasa: Zabieżki PKP – Krzyż Leśników – Czarci Dół – Ponurzyca – Las Ponurzycki – Kołbiel PKP^[17]

• MZ-5096n „Ponadregionalny szlak borów nadwiślańskich” o długości 80 km
  • Trasa: Glinianka PKS – Wola Karczewska – Adamówka – Wólka Mlądzka – Rudka – Otwock – Czerwona Droga – Torfy – Jezioro Czarne – Lasek – Celestynów – Regut – Las Ponurzycki – Zabieżki – Kąciki – Osieck, UG – Łucznica – Garwolin PKP^[18]

• PTTK OTWOCK R-1c „Szlak borów nadwiślańskich” o długości 75 km
  • Trasa: Warszawa Radość PKP – Zagórze – Góraszka – Emów – Kamień Leśnika – Dąbrowiecka Góra – Dąbrówka – Celestynów – Regut – Podbiel – Ponurzyca – Czarci Dół – Osieck – Kąciki – Augustówka Ocznia – Jaźwiny – Augustówka – Pilawa^[19]

• „Przez Lasy Celestynowsko-Otwockie” o długości 10 km
  • Trasa: Celestynów PKP – Nadleśnictwo Celestynów – Dąbrówka – Dąbrowiecka Góra – Baza Torfy^[20]

Zielony Punkt Kontrolny

W niedzielę, 17 grudnia zainaugurowano działalność Zielonego Punktu Kontrolnego w Nadleśnictwie Celestynów (Celestynów, Karczew, Otwock). Jest to czwarty co do wielkości tego typu projekt w kraju.^[21] Na wybranych terenach znajdują się punkty treningowe do biegów na orientację. Mapy są dostępne na stronie internetowej projektu.

Władze samorządowe gminy wiejskiej

Urząd Gminy Celestynów

Naczelnicy Celestynowa: Antonina Teresa Gajewska (1970–1975) Władysław Bronisz (1975–1980) Andrzej Mielcuch (1980–1985) Leszek Piasecki (1985–1990) Przewodniczący Rady Gminy: Sylwester Grzywacz (1994–1998) Krzysztof Kawęcki (1998–2002) Artur Kubajek (2002–2006) Bogdan Wójcik (2006–2010) Mirosław Szyda (2010-2012) Romuald Ziętala (od 2012) Wiceprzewodniczący Rady Gminy: Karol Sewerynowicz (1998-2002) Witold Kwiatkowski (2002-2006) Anna Maria Rosłaniec (2006-2010) Romuald Ziętala (2010-2012) Tadeusz Floriańczyk (2012-2014) Damian Krysztofik (od 2014)

Wójtowie Celestynowa: Tomasz Tadeusz Atłowski (1990-2006) Stefan Traczyk (2006-2014) Witold Kwiatkowski (od 2014)

Nowoczesna Hala Widowiskowo-Sportowa w Celestynowie

Sąsiednie gminy

Gminy wiejskie i miejskie sąsiadujące z gminą Celestynowem to:

• Karczew,
• Kołbiel,
• Osieck,
• Otwock,
• Sobienie-Jeziory,
• Wiązowna

Gminy bliźniacze

Gmina Celestynów od ponad 20 lat współpracuje z francuskim Clapiers. Z okazji 65-lecia Gminy Celestynów przy okazji wizyty delegacji francuskiej posadzono dąb przy ulicy Hilarego Koprowskiego na znak przyjaźni polsko-francuskiej^[22].

Zobacz też

• Powiat miejsko-uzdrowiskowy Otwock

Przypisy

1. Statystyka gmin i powiatów województwa mazowieckiego w latach 2010 i 2020. [dostęp 2022-03-09].
2. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
3. Sołectwa Gminy Celestynów. [dostęp 2014-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-02)].
4. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
5. Gmina Celestynów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.
6. Dz.U. z 1952 r. nr 27, poz. 185
7. Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 177
8. Wyłączając z niego jednak Otwock, który stał się powiatem miejskim
9. Uchwała Nr V/23/57 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 15 listopada 1957 r. w sprawie zniesienia i utworzenia niektórych gromad w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 grudnia 1957 r., Nr. 6, Poz. 69)
10. Wykaz miast, osiedli i gromad: stan z dn. 1 I 1971 r., Cz. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny – Biuro Spisów, 1971. Brak numerów stron w książce
11. Uchwała Nr XX/93/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie warszawskim
12. TVC: Barwy Szczęścia w Celestynowie. [dostęp 2018-01-16].
13. Strona PTTK Otwock. [dostęp 2017-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-11)].
14. Strona PTTK Otwock. [dostęp 2017-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-11)].
15. Strona PTTK Otwock. [dostęp 2017-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-11)].
16. Strona PTTK Otwock. [dostęp 2017-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-11)].
17. Strona PTTK Otwock. [dostęp 2017-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-11)].
18. Strona PTTK Otwock. [dostęp 2017-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-11)].
19. Strona PTTK Otwock. [dostęp 2017-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-27)].
20. Strona Park Otwock
21. TVC: Zielony Punkt Kontrolny. [dostęp 2018-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-11)].
22. Dąb przyjaźni Celestynów-Clapiers z okazji 65 lecia Gminy Celestynów. [dostęp 2017-07-19].

Linki zewnętrzne

• Celestynów (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 532.}
• Gmina w Google Maps
• Gmina Celestynów. jedynka.om.pttk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)]. – opis historyczno-geograficzno-przyrodniczy („Rogatka Grochowska” nr 42, str. 16–25)
• Strona Internetowa Parafii w Celestynowie
• Strona internetowa schroniska w Celestynowie
• Celestynka : miesięcznik samorządowy