Dydelf[19] (Didelphis) – rodzaj ssaków z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w obrębie rodziny dydelfowatych (Didelphidae).
Szybkie fakty Domena, Królestwo ...
Dydelf
Didelphis |
Linnaeus, 1758[1] |
|
Dydelf czarnouchy (D. marsupialis) |
Systematyka
|
Domena
|
eukarionty |
Królestwo
|
zwierzęta |
Typ |
strunowce |
Podtyp |
kręgowce |
Gromada |
ssaki |
Podgromada |
żyworodne |
Nadrząd |
torbacze |
Rząd |
dydelfokształtne |
Rodzina |
dydelfowate |
Podrodzina |
dydelfy |
Plemię |
Didelphini |
Rodzaj |
dydelf |
Typ nomenklatoryczny |
Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758 |
Synonimy |
- Didelphys[uwaga 1]: von Schreber, 1778[2]
- Didelphys[uwaga 1]: Olfers, 1818[3]
- Sarigua Muirhead, 1819[4]
- Didelphus[uwaga 1]: I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1831[5]
- Thylacotherium[uwaga 2] Lund, 1839[6]
- Thylacotherium[uwaga 3] Lund, 1839[7]
- Didelphys[uwaga 1]: Waterhouse, 1841[8]
- Didelphys[uwaga 1]: J.A. Wagner, 1842[9]
- Didelphus[uwaga 1]: Lapham, 1853[10]
- Dasyurotherium[uwaga 4] Liais, 1872[11]
- Gambatherium[uwaga 4] Liais, 1872[11]
- Dimerodon Ameghino, 1889[12]
- Mamdidelphisus Herrera, 1899[13]
- Didelphys[uwaga 1]: R.A. Philippi, 1894[14]
- Cladodidelphys Ameghino, 1904[15]
- Leucodidelphis Ihering, 1914[16]
- Leucodidelphys[uwaga 5]: Krumbiegel, 1941[17]
- Leucodelphis[uwaga 5] Cabrera, 1958[18]
|
|
Gatunki |
11 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście |
|
|
|
|
Zamknij
Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce[20][21].
Długość ciała (bez ogona) 30–50,1 cm, długość ogona 29–47 cm; masa ciała 0,5–5,9 kg[22][23].
Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae, publikacji swojego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt[1]. Linneusz wymienił kilka gatunków – Didelphis philander Linnaeus, 1758, Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758, Didelphis Opossum Linnaeus, 1758, Didelphis murina Linnaeus, 1758 i Didelphis dorsigera Linnaeus, 1758 (= Didelphis murina Linnaeus, 1758) – nie wskazując gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1888 roku angielski zoolog Oldfield Thomas na typ nomenklatoryczny wyznaczył Didelphis marsupialis[24].
Etymologia
- Didelphis: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’; δελφύς delphys ‘łono, macica’[25].
- Sarigua: fr. sarigue, od br. Sarigueya, çarigueia lub çarigueira ‘opos’[26]. Gatunek typowy: Muirhead wymienił dziewięć gatunków, nie wskazując gatunku typowego, w tym: Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758, Didelphis cancrivora J.F. Gmelin, 1788 (= Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758) oraz Didelphis virginiana Kerr, 1792.
- Thylacotherium: gr. θυλακος thulakos ‘woreczek, kieszonka’; θηριον thērion ‘dzikie zwierzę’, od θηρ thēr, θηρος thēros ‘zwierzę’[27]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Thylacotherium ferox Lund, 1840.
- Dasyurotherium: gr. δασυς dasus ‘włochaty, kudłaty’; ουρα oura ‘ogon’; θηριον thōrion ‘dzikie zwierzę’, od θηρ thēr, θηρος thēros ‘zwierzę’[28].
- Gambatherium: rdzenna nazwa Gamba ‘przykryte, skryte piersi’; gr. θηριον thōrion ‘dzikie zwierzę’, od θηρ thēr, θηρος thēros ‘zwierzę’[29].
- Dimerodon: gr. διμερής dimeres ‘podwójnie rozdzielony’; οδους odous, οδων odōn ‘ząb’[30]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Dimerodon mutilatus Ameghino, 1889.
- Mamdidelphisus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[31].
- Cladodidelphys: gr. κλαδος klados ‘cienka gałąź, gałązka’[32]; rodzaj Didelphis Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Cladodidelphys crucialis Ameghino, 1904.
- Leucodidelphis: gr. λευκος leukos ‘biały’[33]; rodzaj Didelphis Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Didelphis paraguayensis J.A. Allen, 1902 (= Didelphis albiventris Lund, 1840).
Podział systematyczny
Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[34][20]:
Więcej informacji Grafika, Gatunek ...
Grafika |
Gatunek |
Autor i rok opisu |
Nazwa zwyczajowa[19] |
Podgatunki[22][20][23] |
Rozmieszczenie geograficzne[22][20][23] |
Podstawowe wymiary[22][23] (DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała) |
Status IUCN[35] |
|
Didelphis virginiana |
Kerr, 1792 |
dydelf wirginijski |
4 podgatunki |
Kanada (Kolumbia Brytyjska i południowe Ontario), Stany Zjednoczone (zachodnie wybrzeże, większość wschodniej części), Meksyk do Nikaragui |
DC: 37–50 cm; DO: 29–47 cm; MC: 0,5–5,9 kg |
LC |
|
Didelphis albiventris |
Lund, 1840 |
dydelf białouchy |
monotypowy |
północno-wschodnia, środkowa i południowa Brazylia, południowo-wschodnia Boliwia, Paragwaj, Urugwaj oraz Argentyna (na południe do Buenos Aires na wschodzie, ekoregion Desierto del Monte na zachodzie) |
DC: 30–44 cm; DO: 29–45 cm; MC: 0,5–2,5 kg |
LC |
|
Didelphis imperfecta |
Mondolfi & Pérez-Hernández, 1984 |
dydelf gujański |
monotypowy |
Wenezuela (na południe od rzeki Orinoko), region Gujana i skrajnie północna Brazylia (Amapá i Roraima) |
DC: 32–39 cm; DO: 30–41 cm; MC: 0,6–1,2 kg |
LC |
|
Didelphis pernigra |
J.A. Allen, 1900 |
dydelf andyjski |
monotypowy |
zalesione andyjskie zbocza północno-zachodniej Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Peru i zachodniej Boliwii |
DC: 34–44 cm; DO: 32–41 cm; MC: 0,7–2 kg |
LC |
|
Didelphis aurita |
Wied-Neuwied, 1826 |
dydelf wielkouchy |
monotypowy |
wschodnia Brazylia (Pernambuco) na południe do południowo-wschodniego Paragwaju i północno-wschodniej Argentyny (Misiones) |
DC: 31–39 cm; DO: 31–37 cm; MC: 0,7–1,5 kg |
LC |
|
Didelphis marsupialis |
Linnaeus, 1758 |
dydelf czarnouchy |
monotypowy |
wschodni Meksyk (Tamaulipas) do południowej Amazonii, Trynidad i Tobago oraz (możliwa introdukcja) na północ do Dominiki |
DC: 32–46 cm; DO: 34–46 cm; MC: 0,6–2,4 kg |
LC |
Zamknij
Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski.
Opisano również gatunki wymarłe na obszarze Ameryki Południowej[36]:
Takson o nieokreślonej pozycji systematycznej (nomen dubium)[36]:
- Thylacotherium ferox Lund, 1840
Niepoprawna późniejsza pisownia Didelphis Linnaeus, 1758.
Młodszy homonim Thylacotherium Valenciennes, 1838 (Amphitheriidae).
Nowa nazwa dla Thylacotherium Lund, 1839.
Niepoprawna późniejsza pisownia Leucodidelphis Ihering, 1914.
L. Muirhead: Mazology. W: D. Brewster: The Edinburgh encyclopaedia. Cz. 13. Edinburg: William Blackwood, 1819, s. 429. (ang.).
I. Geoffroy Saint-Hilaire: Mammifères. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 17. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D'Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1831, s. 139. (fr.).
A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 24. (hiszp.).
Á. Cabrera. Catalogo del los mamiferos de America del Sur. I (Metatheria – Unguiculata – Carnivora). „Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales "Bernardino Rivadavia" e Institutio Nacional de Investigación de las Ciencias Naturales”. 4 (1), s. 41, 1958. (hiszp.).
Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 4. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 50. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Didelphis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-20].
Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 36. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.12.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-05-07]. (ang.).
Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-05-07]. (ang.).
G.G. Simpson. Didelphidae from the Chapadmalal Formation in the Museo Municipal de Ciencias Naturales of Mar del Plata. „Publicaciones del Museo Municipal de Ciencias Naturales de Mar del Plata „Lorenzo Scaglia””. 2, s. 10–11, 1972. (ang.).
M.A. Cozzuol, F.J. Goin, M.L. de los Reyes & A. Ranzi. The oldest species of Didelphis (Mammalia, Marsupialia, Didelphidae), from the Late Miocene of Amazonia. „Journal of Mammalogy”. 87 (4), s. 664, 2006. DOI: 10.1644/05-MAMM-A-282R2.1. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne: