Pochodził z patriotycznej słowackiej rodziny – był prawnukiem działacza patriotycznego Samuela Jurkoviča (1796–1873), a jego stryjem był działacz narodowy i polityk Jozef Miloslav Hurban (1817–1888).
Postanowieniem Prezydenta Republiki Słowackiej z dnia 1 stycznia 2007, został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Pribiny I Klasy[1].
Do dziesiątego roku życia mieszkał w domu rodzinnym, potem uczęszczał do szkoły w węgierskim miasteczku Šamorín. Następnie zapisał się do niższego gimnazjum w mieście Sopron. Studiował w Wiedniu architekturę – był absolwentem wiedeńskiej Kunstgewerbeschule.
Był budowniczym, działaczem kulturalnym i społecznym. Interesował się sztuką ludową i prowadził samodzielne badania etnograficzne. Podczas krótkiej praktyki w pracowni architektonicznej w Martinie zafascynowało go mistrzostwo miejscowych góralskich cieśli, wykonujących drewniane elementy konstrukcji budowlanych. Kolejne sześć lat przepracował w pracowni architekta Michala Urbanka w morawskim Vsetínie. Dzięki jego poparciu zaprojektował budowle na Wystawę Krajoznawczą we Vsetínie oraz zorganizował chałupę wałaską (czes.Valašská chalupa) na wielką ogólnokrajową Wystawę Krajoznawczą w Pradze w 1895 r., stając się pionierem muzealnictwa skansenowego.
Żywe zainteresowania folklorystyczne odcisnęły wyraźne piętno na twórczości Jurkoviča, obfitującej w przetworzone motywy ludowe. Wysoka ocena jego dokonań w Pradze przyniosła mu zamówienie na projekty zespołu schronisk turystycznych na grzbiecie Pustevny pod Radgoszczem w Beskidzie Morawsko-Śląskim. Zbudowane w latach 1897–1899 obiekty (Libušín i Maměnka) do dziś wyróżniają się oryginalną architekturą i pieczołowicie zachowanym wystrojem wnętrz. Jedną z kolejnych jego realizacji była Droga Krzyżowa na górze Hostyn koło Ołomuńca (1903), której stacje przypominały góralskie kapliczki. Z innych jego prac warto wymienić budowlę Instytutu Pomologicznego w miejscowości Bohunice (1900–1901), dom regionalny w Skalicy (1905), willę „U Rezku”, przypominającą styl zakopiański, oraz stację kolei linowej w Tatrzańskiej Łomnicy (1935–1937). Interesującym przykładem twórczości Jurkoviča jest jego własna willa wzniesiona w Brnie Žabovřeskach (1905–1906), która jest wyjątkowym przykładem syntezy twórczości ludowej z aktualnymi trendami wiedeńskiej moderny i wzorami brytyjskimi. Wiedeński geometryzm widoczny jest również na plakacie z „Wystawy architektury i przemysłu artystycznego”, jaką Jurkovič zorganizował w swej willi z okazji jej ukończenia.
Cmentarz nr 11 w Woli Cieklińskiej
Bardzo ciekawy epizod wiąże Dušana Jurkoviča z Polską i Beskidem Niskim podczas I wojny światowej. Zgłosił się do armii austro-węgierskiej jako jednoroczny ochotnik. W latach 1916–1918 na terenie Beskidu Niskiego został pracownikiem Oddziału Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie przy dowództwie okręgu wojskowego „Galicja Zachodnia” w Krakowie. Mianowano go kierownikiem, projektantem i nadzorcą budowy cmentarzy wojennych w Okręgu Żmigrodzkim (jednym z dziesięciu w Galicji Zachodniej) z siedzibą w Nowym Żmigrodzie, w którym powstało 31 cmentarzy wojennych. Stał się najpopularniejszą i niekonwencjonalną postacią w środowisku artystycznym skupionym w Oddziale Grobownictwa Wojennego. Zachwyt i podziw budziły, powszechnie uznane za najbardziej udane kompozycyjnie i krajoznawczo, jego rozwiązania projektowe cmentarzy wojennych w całej Galicji Zachodniej.
Jurkovič osobiście zaprojektował ok. 35 cmentarzy wojennych. Obok założeń kompozycyjnych i przestrzennych cmentarzy, z upodobaniem projektował również elementy składowe cmentarzy i szczegóły ich wystroju. Zaprojektował m.in. kilkanaście wersji drewnianych krzyży nagrobnych i duże krzyże pomnikowe, pojedyncze oraz w zbiorowe. Jego projekty krzyży były wykorzystane również w innych okręgach cmentarnych krakowskiego Wydziału Grobownictwa Wojennego. Projektował głównie w drewnie, opierając się na rozwiązaniach technicznych stosowanych od wieków przez karpackich cieśli. Zdarzały się również projekty krzyży kamiennych oraz żeliwnych z palmetową dekoracją (można spotkać je na dwóch cmentarzach: w Nowym Żmigrodzie (Cmentarz Wojenny nr 8) i na Cmentarzu Wojennym nr 11 w Woli Cieklińskiej). Jego pięknym dziełem była drewniana, unikatowa gontyna, królująca nad Cmentarzem Wojennym nr 123 z I Wojny Światowej w miejscowości Łużna, położonej w powiecie gorlickim.
Cmentarz nr 60 na Przełęczy MałastowskiejCmentarz nr 60 na Przełęczy MałastowskiejDom zdrojowy w Luhačovicach, 1902
Twórczość Jurkoviča jest oryginalna i nieporównywalna do dzieł innych projektantów zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych. Głównym czynnikiem odróżniającym Jurkoviča były: inspiracja budownictwem regionalnym oraz fantastyczne wyczucie nastroju beskidzkiego krajobrazu.
Poza zachodniogalicyjskimi cmentarzami wojennymi, do najbardziej znanych projektów Jurkoviča należą (obok wspomnianych wyżej):
Do ostatnich lat życia pozostał twórczy i czynny zawodowo. W celu popierania i umocnienia dorobku kultury i sztuki słowackiej, z grupą zapaleńców utworzył 21 czerwca 1921 r. tzw. Artystyczną Biesiadę Słowacką w Bratysławie. Tę ciekawą grupę artystyczną powołano w celu popierania i umocnienia dorobku kultury i sztuki słowackiej.
Archiwum Państwowe w Krakowie (29); Dział: wojsko; Kategoria: sztaby, dowództwa terytorialne; Nr zespołu: 275/1; Karta: A i B; Nazwa główna: „C. i K. Komenda Wojskowa w Krakowie, Oddział Grobów Wojennych (K.u.K. Militärkommando Krakau, Kriegsgräberabtilung)”; daty skrajne: 1914–1914, 1916–1918 (24 j.a., opracowane; inwentarz książkowy), Zawartość:
29\275\1 K.k. Militärkommando Krakau, Kriegsgräberabteilung (C.k. Komenda Wojskowa w Krakowie, Oddział Grobów Wojennych) (1914) 1916–1918, sygn.GW 1-24 (korespondencja, dzienniki podawcze, wykazy zmarłych i zaginionych, mat. dot postępowania spadkowego po zmarłych żołnierzach);
29\275\0 Urząd Opieki nad Grobami Wojennymi Okręgu Generalnego Krakowskiego 1918–1923, sygn. GW 25-34 (korespondencja, dzienniki podawcze, indeksy, rejestry poległych, ekshumacje, składki na groby wojenne), Dokumentacja techniczna i ewidencyjna 1914–1922 (1939) (wykazy poległych i zmarłych oraz jeńców, sprawy gruntowe, plany i mapy cmentarzy);
Bergmann Ivan: Dům Dušana Jurkoviče v Luhačovicích. „Stavební listy, časopis stavebních inženýrů, architektů, techniků a stavitelů. Roč.8, č. 8–9, 2002;
Bořutová Dana, Zýková Anna, Dulla Matúš. Dušan Jurkovič, Súborná výstava architetonického diela. Katalóg výstavy. Bratislava: SAS 1993. ISBN80-900483-5-8.
Bořutová Dana. Cesty hľadania seba. Folklórne inšpirácie u Blažeja Bullu a Dušana Jurkoviča. Sympózium „Slavme slavně slávu Slávov slavných”. Slovanství a česká kultura 19.stolet í. Historický ústav AV ČR, ÚDU AV ČR, ÚDU UK Praha, Plzeň 24. –26.2.2005;
Bořutová Dana. Der Einfluss der ethnographischen Studien Dušan Jurkovičs auf sein architektonischens Werk. W: Moravánszky Ákos. Das entfernte Dorf. Moderne Kunst und ethnischer Artefakt. Boehlau, Wien: 2002;
Bořutová Dana: „Dušan Jurkovič – architekt genia loci. „Architektúra & urbanizmu”. Nr 25, 1991/3;
Bořutová Dana: Dušan Jurkovič – mýtus a kontext. „ARS”, č. 1, 1990/1991,
Bořutová Dana: Kommentár Dušan Jurkovič „Építımővészet egykor és ma” címő cikkének margójára (Commentary in the margins of Dušan Jurkovič´s article „Architecture Yesterday and Today”. In: Haba, P. – Keserü, K. (eds.): A modernizmus kezdetei Közép-Európa építészetében. Lengyel, cseh, szlovák és magyar építészeti irások a 19 – 20. század fordulójáról.). The Beginnings of Modernism in Central European architecture. Polish, Czech, Slovak and Hungarian Architectural Writings at the Turn of the 20th Century. Budapest: Ernst Múzeum, 2005;
Bořutová Dana: Vizie Dušana Jurkoviča. „Projekt. Revue slovenskej architektúry”. Roč.40, č. 3, 1998;
Bořutová-Debnárová Dana. Dušan Samo Jurkovič – osobnosť a dielo. Bratislava: Pallas 1993. ISBN80-7095-017-X.
Broch Rudolf, Hauptmann Hans. Westgalizische Heldengraeber aus den Jahren des Weltkrieges 1914–1915, Wien: 1918; reprint: Zachodniogalicyjskie groby bohaterów z lat wojny światowej 1914–1915, przekład filologiczny Henryk Sznytka, opracowanie, wstęp i przypisy Jerzy J.P. Drogomir, Tarnów: Muzeum Okręgowe w Tarnowie 1996, ISBN83-85988-40-8.
Brodesser Slavomír: Dušan Jurkovič – básník dřeva: k 55. výročí úmrtí československého architekta. „Vlastivědný věstník moravský”. Roč.54, č. 1, 2002;
Drogomir Jerzy. Polegli w Galicji Zachodniej 1914–1915 (1918). Wykazy poległych, zmarłych i pochowanych na 400 cmentarzach wojskowych w Galicji Zachodniej. Tarnów: Muzeum Okręgowe w Tarnowie tom I. Tarnów: 1999. ISBN83-85988-26-2.
Duda Oktawian. Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914–1918. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu 1995. ISBN83-85548-33-5.
Dulla Matúš. (coop. H. Moravcikova). Military Cemeteries of Western Galicia from Dusan Jurkovic. Archit. & Urban. 1996;
Dulla Matúš. Spolupráca: Henrieta H. Moravčíková, Boris Hochel. Vojenské cintoriny v zapadnej Haliči. Dušan Jurkovič 1916/1917. Sprievodca. Bratysława: Vysoká škola výtvarných umení 2002. ISBN80-88675-80-4; Przewodnik w trzech językach słowackim, niemieckim: Kriegerfriedhöfe in Westgalizien. Dušan Jurkovič 1916/1917. Reiseführer i angielskim: Military cemeteries of Western Galicia. Dušan Jurkovič 1916/1917. Guide;
Dulla Matúš: Vojenské cintoríny v západnej Haliči od Dušana Jurkoviča. „Architektúra a urbanizmus”. Roč.30, č. 1–2, 1996;
Dvojjediná bradlianská motyla. Medzi dvoma výročiami Dušana Jurkoviča. „Projekt. Revue slovenskej architektúry. Roč.40, č. 2, 1998;
Dvořáček Bohumil: Dušan Samo Jurkovič (1868–1947). „Panorama. Z přírody, historie a současnosti Orlických hor a podhůří. Sv.10, 2002;
Frodyma Roman. Galicyjskie Cmentarze Wojenne tom I. Pruszków: Rewasz 1995. ISBN83-85557-20-2.
Frodyma Roman. Cmentarz wojenny nr 10 Wola Cieklińska. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2004, nr 5 (47). ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Budowa cmentarzy wojennych. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2003, nr 5(41). ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Cmentarną ścieżką. Warszawa, „Płaj – Almanach Karpacki”, półrocznik Towarzystwa Karpackiego, 2000, nr 20. ISBN83-85258-22-1.
Frodyma Roman: Echa wielkiej wojny. Budowa cmentarzy wojennych. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2003, nr 6(42). ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Karpackim bohaterom. Pamiątki I wojny światowej w krajach Europy Środkowej. „Płaj – Almanach Karpacki”, półrocznik Towarzystwa Karpackiego 2000, nr 20. ISBN83-85258-22-1.
Frodyma Roman: Okręg cmentarny Nr 1 Żmigród. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2003, nr 6(42). ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Opis cmentarzy wojennych Okręgu nr 1 Żmigród – Cmentarz nr 9 Łysa Góra. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2004, nr 5 (47). ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Opis cmentarzy wojennych Okręgu nr 1 Żmigród – Cmentarz nr 11 Wola Cieklińska. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2004, nr 6. ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Opis Cmentarzy wojennych Okręgu Nr 1 Żmigród – Desznica i Nowy Żmigród. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2004, nr 4(46). ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Opis Cmentarzy wojennych Okręgu Nr 1 Żmigród – Grab. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2004, nr 2(44). ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Opis Cmentarzy wojennych Okręgu Nr 1 Żmigród – Krempna. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2004, nr 3(45). ISSN1428-1279.
Frodyma Roman: Opis Cmentarzy wojennych Okręgu Nr 1 Żmigród – Ożenna. „Region Jasielski” – Pismo Społeczno-Kulturalne. Jasło: Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw Kultury w Jaśle 2004, nr 1(43). ISSN1428-1279.
Husáková Jana: Dušan Jurkovič a jeho hřbitovy. Praha: Univerzity Karlovy Praha, Katedra pomocných věd historických a archivního studia;
Jurkovič Dušan, Wirth Zdenek, Irmgard. Výstava životního uměleckého díla národního umělce architekta Dušana Jurkoviče. Praha: 1945;
Jurkovič Dušan: Vojenské hřbitovy válečné. „Styl II (VII)”, Časopis pro architekturu, stavbu měst a umělecký průmysl, Praha: 1921–1922;
Jurkowič Dušan. Pustevne na Radhośti. Brno 1900. Opis zespołu architektoniczno-krajobrazowego Pustelny, do którego nawiązują rozwiązania Jurkovica w okolicach Magury;
Katalog výstavy životného umeleckého diela nádrodného umelca architekta dr h. c. Dušana Jurkowiča. Bratislava: 1947;
Łopata Mirosław: Remonty cmentarzy żołnierskich w Beskidzie Niskim. Próba porównania stanu obecnego z materiałem archiwalnym – na wybranych przykładach,” Magury ’05. Rocznik krajoznawczy poświęcony Beskidowi Niskiemu”, Warszawa 2005
Mościcki Bogdan, Wierzycka Łucja red. Cmentarze z I wojny światowej na Podkarpaciu, Materiały z sesji krajoznawczej: Wysowa 23–25 października 1987, Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich, Warszawa 1989; Zawartość zeszytu: Geneza, organizacja i przebieg sesji – Bogdan Mościcki; Czego tu nie napisano; Dusan Jurkovic a styl zakopiański – Antoni Kroh; I wojna w świadomości historycznej Węgrów – Akos Engelmayer; Istotniejsze głosy w dyskusji;
Partridge Agnieszka. Otwórzcie bramy pamięci. Cmentarze wojenne z lat 1914–1918 w Małopolsce. Kraków: LETTRA-GRAPHIC 2005. ISBN83-89937-10-7, s. 44–69
Piecuch Andrzej: Dušan Jurkovič: 1868–1947. „Magury’01”, Warszawa:, 2001;
Šlachta Štefan: List Dušanovi Jurkovičovi. „Architekt” Roč.43, č. 24, listopad, 1997;
Thurso Igor: Príklad Dušana Jurkoviča. “Box”. Č. 6, 1996;
Ujma Magdalena, Cmentarze wojenne z I Wojny Światowej projektu Dusana Jurkovica w Beskidzie Niskim. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Andrzeja Kazimierza Olszewskiego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Lublin: KUL 1994 r.;
Wirth Zdenek. Umĕlecká díla Dušana Jurkowiče. Praha: 1927;
Žákavec František. Dílo Dušana Jurkovica. W: Kus dějin československé architektury, Praha: 1929;
Zakrzewski Leszek: Dzieła słowackiego architekta Dušana Jurkoviča w Polsce. W 90. rocznicę bitwy pod Gorlicami. „Almanach Muszyny”. Muszyna: 2005 s. 133–141. ISSN1234-6276.
Zatloukal Pavel: Luhačovice. Jurkovič v lázních. „Fórum architektury & stavitelství” Č. 5; 2002.
Artykuł przygotowano na podstawie wielu źródeł. Większość z nich podana jest w dziale „Literatura”. Podstawowe informacje biograficzne pochodzą z pozycji: Duda Oktawian. Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914–1918. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu 1995. ISBN83-85548-33-5; s. 53 oraz ze strony internetowej http://www.jurkovic.cz.
.jpg)
