Loading AI tools
Bajkał
jezioro w Rosji Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bajkał (ros. Байкал) – jezioro tektoniczne w azjatyckiej części Rosji, w Buriacji i obwodzie irkuckim[3]. Jest najstarszym i najgłębszym jeziorem na świecie, a pod względem powierzchni drugim jeziorem w Azji i siódmym na świecie[4].
.jpg) Zdjęcie satelitarne | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowości nadbrzeżne |
Irkuck (w pobliżu) |
| Wysokość lustra |
455 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
31 500 km² |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Objętość |
23 000 km³ |
| Hydrologia | |
| Rzeki zasilające |
336 rzek |
| Rzeki wypływające | |
| Rodzaj jeziora |
tektoniczne |
Położenie na mapie Rosji  | |
Położenie na mapie obwodu irkuckiego  | |
 53°30′N 108°12′E | |
 | |
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
przyrodniczy |
| Spełniane kryterium |
VII, VIII, IX, X |
| Numer ref. | |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
1996 |
Leży w rowie tektonicznym, lustro wody znajduje się na wysokości 456 m n.p.m. Rozciąga się na długości 636 km; maksymalna szerokość wynosi 79 km. Wokół jeziora jest wiele pasm górskich powstałych w orogenezie bajkalskiej (tzw. bajkalidy). Na północno-zachodnim brzegu są Góry Bajkalskie o wysokości do 2588 m n.p.m.(Góra Czerskiego). Na południowy zachód od nich, wzdłuż zachodniego brzegu ciągną się Góry Przymorskie. Góry Barguzińskie na brzegu północno-wschodnim sięgają 2841 m n.p.m. (Pik Bajkał), od których na południowy zachód ciągnie się pasmo Ułan-Burgasy. Od strony południowo-wschodniej nad jeziorem wznosi się pasmo Chamar-Daban sięgające 2995 m n.p.m. (Bajszynt-Uła).
Pierwsze pomiary głębokości Bajkału prowadzono w XVII w., gdy dotarło tam większe osadnictwo rosyjskie. W latach 1869–1876 głębokość południowej części jeziora mierzyli Polacy Benedykt Dybowski i Wiktor Godlewski. Pomiarów całego Bajkału dokonała dopiero w latach 1896–1902 wyprawa Rosyjskiego Urzędu Hydrograficznego. Z początkiem lat 30. XX w. założona przez Gleba J. Wiereszczagina Bajkalska Stacja Limnologiczna otrzymała do dyspozycji pierwsze echosondy, przy pomocy których przeprowadzono w latach 1931–1934 pierwsze kompleksowe pomiary głębokości jeziora. Pozwoliły one sporządzić mapę rzeźby dna Bajkału i ustalić jego największą głębokość wynoszącą 1741 m[5]. Przy pomocy echosond nowej generacji otrzymanych w 1957 przeprowadzono badania środkowej części jeziora. Największa znaleziona głębia znajduje się w środkowej części akwenu, w odległości 8–12 km od wyspy Olchon. Maksymalna stwierdzona głębokość została oceniona na nieco ponad 1600 m, a głębokości zbliżonej do 1741 m w ogóle nie stwierdzono[6]. Kontrolne pomiary z lodu, przeprowadzone w marcu 1960 r. dały wynik 1620 m[5] (czasami 1619 m), który utrzymywał się na mapach przez wiele lat.
Ważnymi badaczami Bajkału byli polscy zesłańcy:
Oprócz tego znaczne zasługi w badaniach jeziora położyli rosyjscy i sowieccy uczeni: F.K. Driżenko (hydrologia), G.J. Wierieszczagin, P.P. Szerstjankin.
Według nowych danych maksymalna głębokość jeziora jest równa 1642 m[7][6]. Jego dno znajduje się na głębokości 1186,5 m p.p.m., co oznacza, że Bajkał jest największą światową kryptodepresją. Głębokość średnia wynosi 730 m. W 2008 dwie rosyjskie załogowe łodzie podwodne Mir-1 i Mir-2 dotarły do dna jeziora osiągając zanurzenie według różnych źródeł 1580 m[8] i 1592 m[9]. W sierpniu 2009 Mir-1 osiągnął głębokość 1640 m[10]. Zasoby wodne jeziora wynoszą 23 tys. km³[6][11], co stanowi 1/5 światowych zasobów powierzchniowej wody słodkiej.
Jezioro ma powierzchnię 31,5 tys. km², w tym 27 wysp. Największą z nich jest Olchon o powierzchni 742 km².
Bajkał ma 336 dopływów, z czego najważniejsze to Selenga, Barguzin czy Górna Angara. Ujścia rzek są deltowate. Wypływa z niego jedna rzeka – Angara, prawy dopływ Jeniseju. Powierzchnia zlewiska jeziora wynosi 557 tys. km².
Jezioro znajduje się w ryfcie bajkalskim. Jego powstanie wiąże się z odsuwaniem się płyty amurskiej od płyty euroazjatyckiej wywołanym kolizją płyty indyjskiej z Azją, rozszerzeniem pacyficznych stref subdukcji i ciepłem płaszcza ziemskiego[12]. Ocenia się, że wiek Bajkału może być większy niż 25 mln lat. W tym czasie na dnie gromadził się materiał osadowy przynoszony przez rzeki. Grubość osadów dennych ocenia się na ponad 7 km[13].
Miąższość lodu na powierzchni jeziora różnicuje się od 0,4 do 1,2 m w okresie od grudnia do maja[14]. Wodę cechuje niskie stężenie substancji rozpuszczonych i zawiesin, z czym jest związana wysoka przezroczystość dochodząca do 40 m[15]. Również lód jest tak przezroczysty, że nawet w odległości kilkudziesięciu metrów od brzegu widać dno.
Można wyróżnić dwa podstawowe typy wiatrów w pobliżu Bajkału[15]:
Rozkład dominujących wiatrów jest zdeterminowany przez masywy górskie, głęboko wcinające się doliny rzek uchodzących do jeziora oraz północno-zachodnią cyrkulacją mas powietrza. Wody są bardzo intensywne mieszane, co skutkuje dobrym natlenieniem głębin.
Jezioro to cechuje się wyjątkowo zrównoważonym ekosystemem, wykształconym przez trwające miliony lat procesy regulacyjne.[potrzebny przypis]
Bajkał charakteryzuje wielkie bogactwo flory i fauny. Ocenia się, że występuje w nim ok. 2630 gatunków roślin i zwierząt, w tym wiele (60%) gatunków endemicznych, np. foka bajkalska (Pusa sibirica, wcześniej Phoca sibirica), omul bajkalski (Coregonus migratorius Georgi)[16], gołomianka (Comephorus baicalensis)[17] czy cyraneczka bajkalska (Anas formosa).
W rejonie Bajkału jest pięć głównych obszarów chronionej przyrody (trzy ścisłe rezerwaty – zapowiedniki, w tym Rezerwat Barguziński oraz dwa parki narodowe) o łącznej powierzchni ponad 17 tysięcy km²[18]. Występuje także dziesięć rezerwatów przyrody – zakazników o łącznej powierzchni przekraczającej 5 tysięcy km² oraz ponad 100 pomników przyrody[15], choć istnieją też inne dane nt. liczebności dwóch ostatnich kategorii[19]. W 1996 Bajkał wraz z przyległymi terenami (Nadbajkalski Park Narodowy, Zabajkalski Park Narodowy, Barguziński Rezerwat Biosfery, Rezerwat Bajkalsko-Leński, Bajkalski Rezerwat Biosfery) został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[20].
Jezioro ma duże znaczenie dla żeglugi i rybołówstwa. Dwa największe porty nad Bajkałem to Ust´-Barguzin i Siewierobajkalsk. Na przełomie lat 80/90. XX w. połowy ryb wynosiły 20 tys. cetnarów (2 tys. ton, 1 cetnar w Rosji = 100 kg) ryby rocznie, z tego 70% stanowi omul bajkalski[21]. Przed 1941 r. roczne połowy były kilkukrotnie większe[21]. W okolicach Bajkału przebiega Kolej Transsyberyjska i Kolej Bajkalsko-Amurska.
We wrześniu 2013 Kombinat Celulozowo-Papierniczy[22] został zamknięty[23]. Po ponad 50 latach działalności pozostało 6,5 mln ton toksycznego szlamu, zawierającego m.in. siarkę i związki chloru[24].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
