continent From Wikipedia, the free encyclopedia
Antartida ò l’Antartic es lo continent pus meridionau de la Tèrra. Situat a l'entorn dau Pòl Sud, es enviroutat per l'Ocean Antartic e per lei mars de Ross e de Weddell. Son nom es d'origina grèga e significa « opposaut a l'Artic ». Postulada tre l'Antiquitat, son existéncia foguèt pas demostrada avans 1820 en causa dei perilhs fòrça importants de la navegacion dins lei mars australas.
| Superfícia (Totala)
|
14.000.000 km2 280.000 km2 13.720.000 km2 |
|---|---|
| Populacion (permanenta) (non permanenta) |
7na cap ≈1.000 |
| Territòris dependents | Illa Bouvet; Territòris Franceses del Sud; Illas Heard e McDonald; Georgia del Sud |
| Reclamacions territorialas oficialas | Tractat Antartic; Tèrra d'Adelia; Territòri Antartic Chilen; Antartida Argentina; Territòri Antartic Australian; Territòri Antartic Britanic; Tèrra de la rèina Maud; Illa Pèire I|; Dependéncia Ross |
| Reclamacions territorialas non oficialas | Antartida Brasilièra |
| Sens reclamacion territoriala | Antartida centrala, Tèrra de Marie Byrd |
| Se reservan lo dreit de reclamar | Russia ; Estats Units d'America |
| Zona orària | Cap UTC-3 (solament en Tèrra de Graham) |
| Internet domeni de primièr nivèl | .aq |
| Còdi Telefonic | Dependent del país d'origina de cada basa |
Antartida
.svg)
Aquesta mapa utiliza una projeccion azimutala ortografica, gaireben d'aspècte polar. Lo Pòl Sud es aproximadament al centre, ont las linhas longitudinalas convergisson.
A una superficia de 14 milions de quilomètres carrats qu'es quasi totalament cubèrta per un jaç fòrça espés de glaç. Continent pus freg de la planeta, es un desèrt gelat onte lei precipitacions son feblas, especialament dins lei regions interioras. I existís pas de populacions indigènas mai dempuei lo sègle XX, de pichonei populacions umanas permanentas son installadas dins de basas scientificas. La fauna e la flòra son principalament concentradas dins lei regions maritimas e son fòrça despendentas de la mar (aucèus marins, mamifèrs marins, crustacèus... etc.). D'efiech, la vegetacion terrèstra es limitada a de liquens ò de mossas.
Après sa descubèrta en 1820, l'Antartic suscitèt gaire d'interès fins a la fin dau sègle XIX. Puei, venguèt l'objècte de plusors expedicions d'exploracion e de recèrca. Lo Pòl Sud foguèt agantat per lo premier còp en 1911. En 1959, lei principalei poissanças mondialas e lei país vesins dau continent austrau signèron lo Tractat d'Antartida que donèt un estatut particular a la region. Completat en 1991, aqueu tractat enebís leis activitats militaras e l'esplecha dei ressorsas minieras, gela lei revendicacions territòrialas e donan la prioritat ais activitats de recèrca scientifica. En 2016, 53 estats l'avián signat e ratificat.
Antartida a una superficia d'aperaquí 14,1 milions de quilomètres carrats e es lo quatren continent pus grand. 98% de sa superficia es cubèrt de glaç permanent. Son relèu pus important es la Cadena Transantartica que va de la Mar de Ross a la Mar de Weddell. Dessepara doas regions que son dichas Antartic Occidentau e Antartic Orientau.
La màger part dei tèrras es cubèrta per un jaç de glaç d'una espessor mejana de 1,6 km. Dich Indlandsis d'Antartida, aqueu jaç gropa aperaquí 90% dei resèrvas d'aiga terrèstras (e 70% dei resèrvas d'aiga doça). Dins lei regions maritimas, aquel indlandsis s'estend tanben en mar. I prèn la forma d'un jaç espés flotant de 100 a 1 000 m d'espessor. Aquò es a l'origina de barrieras de glaç que pòdon agantar de talha fòrça importanta. Ansin, per exemple, la Barriera de Ross aviá en 2016 una superficia de mai de 420 000 km², siá mai que lo doble de la superficia d'Occitània.
Lei regions non cubèrtas d'un biais permanent per de glaç se troban principalament dins la Peninsula Antartica. Situada en Antartic Occidentau, es una lònga peninsula que remonta vèrs lo nòrd e que sòrt dau Ceucle Antartic. Es un endrech montanhós qu'es probablament la continuacion deis Andes.
La Cadena Transantartica es una cordilhèra que s'estend sensa interrupcion dau Cap Adare a la Tèrra de Coats. A una longor d'aperaquí 3 500 km e una espessor mejana de 300 km. Es la cadena montanhosa pus anciana dau contient. Es d'origina volcanica e sa formacion acomencèt i a 65 milions d'annadas. Plusors cimas i passan 4 000 m d'altitud coma lo Mont Kirkpatrick (4 528 m), lo Mont Markham (4 351 m), lo Mont Kaplan (4 230 m) ò lo Mont Minto (4 165 m).
L’Antartic Occidentau es una region relativament bassa que son sòcle rocassós es en partida situat en dessota dau nivèu de l'ocean. Dins aquò, maugrat aquela altitud generala febla, l'Antartic Occidentau assosta la montanha pus auta dau continent (Massís Vinson, 4 892 m) que se situa dins lei Monts Ellsworth. Cubèrt per una calòta polara fòrça importanta, es un país de banquisa que retratz ai regions articas. En causa dau rescaufament climatic mondiau, conoís de transformacions importantas amb una fonda rapida de la calòta polara qu'entraïna de dislocacions au sen dei banquisas e dei glaciers.
L’Antartic Orientau es una region fòrça freja que retratz a un platèu format de glaç. Lo sòcle rocassós i es tanben esquichat per lo pes de la calòta polara e passa rarament lei 1 000 mètres d'altitud. En revènge, lo jaç de glaç i es fòrça espés e pòu agantar mai de 4 quilomètres dins certanei regions. Aquò dona una autor relativament importanta ai regions centralas de l'Antartic Orientau e l'altitud pòu i passar lei 4 000 mètres.
L'Antartic a una idrografia complèxa qu'es liada au movement de glaciers e de rius ò de lacs subglaciaris. Lei glaciers se forman a partir de la calòta polara que cuerb la superficia. Localament deformada per lei relèus dau sòcle continentau, se devesís per formar de glaciers de tipe aupenc. Lo glaç se forma lentament a partir dei jaçs de nèu superficiaus. Compactada per lei depaus successius, la nèu se transforma en nevier puei en glaç quauquei desenaus de mètres en dessota de la superficia. La temperatura dau glaç demenís per agantar un minimom vèrs 800 mètres de prefondor (-28°C). Puei, sa temperatura aumenta lentament. De foratges an trobat mai d'un còp d'aiga liquida au nivèu dau sòcle rocassós que se forma benlèu en causa de l'importanta pression mesurada dins lei regions prefondas de l'indlandsis.
La preséncia d'aiga liquida dins lei jaç bas de la calòta polara es a l'origina d'un ret de rius e de lacs subglaciaris. Descubèrt en 1970, aqueu sistèma idrografic es encara mau conegut e lo recensament dei lacs subglaciaris es totjorn en cors (145 identificats en 2005, mai de 400 quatre ans pus tard). Lo pus grand, lo Lac Vostok, a una superficia de 15 690 km² e se situa en dessota de 4 000 mètres de glaç. Lo foncionament d'aquelei lacs es desconegut e mai d'una ipotèsi existís per lo descriure. Certanei imaginan dei lacs isolats dau mitan exterior dempuei de milions d'annadas e d'autrei supausan de comunicacions periòdicas entre lei diferents bacins.
L'Antartic es la region pus freja dau glòbe terrèstre e son clima es de tipe polar. Lo recòrd de la temperatura pus freja enregistrada sus la Tèrra (-89,2 °C) i foguèt mesurat lo 21 de julhet de 1983 sus la basa sovietica Vostok. Lo 10 d'aost de 2010, d'observacions satellitas dau Dòma Argus an notat una temperatura de -93,2 °C.
L'Antartic es un desèrt glaçat onte lei precipitacions anualas son inferioras a 200 mm. Mai d'una region, compres lo Pòl Sud, ne'n recebon mens de 100 mm. La temperatura i es sovent negativa en causa de l'altitud auta de la calòta polara e dei vents violents que bofan dei regions interioras vèrs lo litorau. Lei regions pus frejas son lei zònas d'altitud dau continent onte lei temperaturas minimalas pòdon demenir fins a -80 °C ò -90 °C. Lei regions pus caudas se troban lòng dau litorau e la temperatura pòu de còps i agantar entre 5 °C e 15 °C. L'Antartic Occidentau es mens freg que l'Antartic Orientau.
Lei vents son relativament importants e frequents. Son d'origina catabatica : lo refrejament dei jaçs d'èr continentaus entraïna una aumentacion de son pes e son desplaçament en direccion dei regions litoralas. L'abséncia de relèus importants a la superficia de la calòta polara permet ai vents d'agantar una velocitat auta, especialament dins lei regions maritimas.
Leis efiechs dau rescaufament climatic sus l'Antartic son mau coneguts en causa de la dificultat per lei scienticas d'i realizar d'observacions e d'i collectar d'informacions[1]. Pasmens, divèrseis estudis realizats dins lo corrent deis annadas 2000 concluson a l'existéncia d'efiechs liats au rescaufament climatic coma una fonda dei glaciers e una aumentacion de la temperatura mejana (+0,5°C entre 1960 e 2010). Aqueleis evolucions semblan subretot concentradas en Antartic Occidentau.
Aquela region sembla tocada per un rescaufament important, especialament dins la Peninsula Antartica. Dins lei regions litoralas, aquò entraïna una fonda relativament rapida dei glaciers e dei barrieras de glaç situats a l'entorn dau continent. En particular, lei glaç sosmarins son victimes dei modificacions dei corrents oceanics que menan dins l'Ocean Antartic dei massas d'aiga cauda. En revènge, l'Antartic Orientau sembla relativament esparnhat. D'efiech, l'empauriment dau jaç d'ozòn i causa una demenicion de la temperatura que s'opausa au rescaufament. Puei, l'aumentacion generala de la temperatura mondiala favoriza la penetracion de massas d'èr pus caudas, e donc pus umidas, dins lei regions continentalas. Aquò es a l'origina de precipitacions pus importantas que permèton de compensar lei pèrdas liadas a la fonda dau glaç.
Cada annada dempuei lo començament dau sègle XX[2], se forma un « trauc » dins lo jaç d'ozòn estratosferic au dessús de l'Antartic. La formacion d'aqueu trauc — en realitat una demenicion de la concentracion d'ozòn atmosferic — es causada per la preséncia de gas CFC e per lei temperaturas frejas dei regions polaras que catalisan la destruccion dei moleculas d'ozòn.
Aquela demenicion dau jaç d'ozòn entraïna un refrejament locau de l'estratosfera car lei moleculas d'ozòn absorbisson normalament una quantitat importanta de la calor eissida dau raionament solar. Aquò aumenta alora l'intensitat de la circulacion dei vents a l'entorn de l'Antartic e limita la difusion dei massas d'èr polar au rèsta de la planeta, çò que permet de limitar — e benlèu d'anullar — leis efiechs dau rescaufament climatic en Antartic Orientau e dins certanei regions interioras de l'Antartic Occidentau. En revènge, entraïna una aumentacion dau raionament ultraviolet qu'aganta la superficia terrèstra, çò que pòu aver de consequéncias negativas per leis organismes vivents de la region.
La màger part de la fauna e de la flòra antarticas viu dins lei regions maritimas car lo continent, cubèrt per un desèrt de glaç, es esteril. La flòra es principalament formada de liquens, de mossas e de fitoplancton (dins lei lacs e lei rius). La fauna es pus rica. Leis insèctes forman lo premier grop d'animaus recensats. Pasmens, existís tanben una fauna marina ben desvolopada ambé d'aucèus (albatròs, gabians, estèrnas, pingoïns... etc.), de mamifèrs marins (fòcas, catecèus... etc.), de crustacèus ò de cefalopòdes (tautenas, porpres... etc.). Lo krill, un ensems de crustacèus e de vegetaus pichons, es la basa de la màger part dei cadenas alimentàrias de la region.
Plusors convencions internacionalas asseguran la proteccion de la fauna e de la flòra de l'Antartic. Son eissidas dau Tractat d'Antartida ò de decisions especificas regardant certaneis espècias. De programas de recensament son en cors per classificar la fauna e la flòra e estimar la talha dei diferentei populacions.
L'existéncia d'un continent austrau foguèt postulada dins lo corrent de l'Antiquitat per lei Grècs a partir de la teoria de « l'equilibri de la Tèrra ». Postulava una Tèrra esferica amb un ponch d'equilibri : un continent simetric d'Artic deviá donc necessariament existir. Aquò foguèt a l'origina de l'apelacion Antartic que vèn dau grèc ancian ἀνταρκτικός (antarktikós) format dei tèrmes ἀντί- (anti-, prefix designant una causa contrària) e άρκτος (arktos, ors en occitan).
Au sègle II ap. JC, l'existéncia de l'Antartic èra largament acceptada per lei sabents pus importants (Ptolemèu... etc.). Se lei premiers viatges d'exploracion europèus (Bartolomeu Dias e Vasco de Gama au sègle XV) trobèron pas de continent austrau, l'expedicion de Ferrand Magellan raportèt d'observacions regardant un espés mantèu nevós situat au sud dau continent american. Per lei geografs europèus, aquò confirmèt l'existéncia d'un continent que foguèt dich « Continent Austrau » sus lei cartas dau periòde.
La descubèrta de l'Antartic foguèt lònga e malaisada en causa dei perilhs liats a la navegacion dins lei latituds australas. En decembre de 1577, una expedicion anglesa dirigida per Francis Drake foguèt cargada d'explorar l'Ocean Pacific. Pasmens, durant son passatge de l'Estrech de Magellan, lei marins anglés trobèron ges de continent. Après aquela revirada, lei missions d'exploracion dei latituds australas foguèron raras.
En 1739, lo Francés Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier descurbiguèt l'Illa Bouvet situada a 1 500 km de l'Antartic[3]. En 1772, una autra expedicion francesa descurbiguèt dos autreis archipèlas austraus (Archipèla dau Prince Edoard e leis Illas Crozet)[4]. Aquò renforcèt l'interès per la recèrca de l'Antartic e lo govèrn anglés ordonèt a James Cook de descubrir lo Pòl Sud. L'explorator anglés passèt lo Ceucle Antartic lo 17 de genier de 1773 mai sei naviris foguèron blocats per la banquisa a 130 km dau litorau. Una segonda temptativa s'acabèt per una revirada novèla lo 30 de genier seguent, totjorn en causa de la banquisa. Pasmens, aqueu viatge permetèt de depintar lei condicions climaticas polaras de la region[5].
Durant la segonda mitat dau sègle XVIII e au començament dau sègle XIX, lei progrès de la navegacion permetèron ai naviris de s'aprochar mai de l'Antartic. En 1820, tres naviris foguèron capables d'observar lo litorau e de confirmar definitivament l'existéncia dau continent austrau. Lo premier, dirigit per lo Rus Fabian Gottlieb von Bellingshausen, lo trobèt lo 27 de genier tres jorns avans l'expedicion britanica comandada per Edward Bransfield. Enfin, en novembre, foguèt lo torn d'un naviri estatsunidenc.
Après sa descubèrta, l'Antartic foguèt regularament frequentat per de caçaires de fòcas. En 1839, una expedicion scientifica d'origina britanic descurbiguèt lei Monts Erebus e Terror. Puei, explorèt la Mar de Ross. Lei premiereis expedicions d'exploracion oficialas destinadas a prendre possession de territòris aguèron luòc en 1840 ambé Jules Dumont d'Urville per França e Charles Wilkes per leis Estats Units d'America.
A partir de 1895, l'exploracion se concentrèt sus l'exploracion dei regions interioras e sus de missions scientificas ambiciosas. Per exemple, de 1897 a 1898, la mission bèlga Belgica, comandada per Adrien de Gerlache de Gomery, realizèt lo premier ivernatge complèt en Antartic. Lo Polonés Henryk Arctowski e lo Romanés Emil Racovita i realizèron lei premierei descripcions detalhadas de la fauna locala[6]. Puei, acomencèt la corsa au Pòl Sud qu'impliquèt principalament lo Norvegian Roald Amundsen e lo Britanic Robert Falcon Scott. Lo premier agantèt lo Pòl lo 14 de decembre de 1911. Lo segond l'agantèt lo 17 de genier de 1912 e moriguèt durant lo trajèct de retorn.
En 1928, l'Australian George Hubert Wilkins e l'Estatsunidenc Carl Ben Eielson realizèron lo premier subrevòl dau continent. Après la Segonda Guèrra Mondiala, divèrsei missions scientificas e militaras d'amplor foguèron organizadas per explorar la region e i realizar de mesuras (sismologia, gravitat... etc.). Pasmens, suscitèron de questions sus l'estatut e l'utilizacion dau continent que menèron a la signatura dau Tractat d'Antartida.
Lo Tractat d'Antartida foguèt signat lo 1èr de decembre de 1959 per lei principalei poissanças mondialas (Estats Units d'America, Union Sovietica[7], França e Reiaume Unit), per leis estats vesins de l'Antartic (Sud-Africa, Argentina, Austràlia, Chile, Nòva Zelanda) e per divèrseis estats interessats per la region (Norvègia, Belgica e Japon). Puei, plusors estats jonhèron aquelei país e lo Tractat es uei ratificat per 52 país.
Completat per divèrsei convencions e protocòls addicionaus regardant la proteccion de la fauna, de la flòra e de l'environament, lo Tractat d'Antartida enebís l'utilizacion militara dau continent, gela provisòriament lei revendicacions territòrialas e autoriza solament leis activitats pacificas. En 2016, aquò aviá pres la forma de 43 basas scientificas permanentas e d'un quarantenau que son unicament ocupadas d'estiu.
.png)
Antartida es regit per un estatut pròpri que foguèt definit en 1959 amb la conclusion dau Tractat d'Antartida. Aqueu tèxte gela lei revendicacions territòrialas formuladas per plusors estats. Lo continent es considerat coma una resèrva naturala onte leis activitats militaras, l'esplecha miniera e l'estocatge de produchs radioactius i son enebits. Un sistèma d'inspeccion permet ai signataris a a d'observators de se gandir dins cada basa antartida per verificar la bòna aplicacion dau Tractat.
En 2016, 53 Estats avián signat e ratificat lo Tractat. Son gropats entre tres categorias principalas que son :
Una reünion gropant lei diferents país signataris an luòc cada annada. Dins lo cas d'una presa de decision, lei partidas non consultativas i an pas lo drech de vòte. Per venir una partida consultativa dau Tractat, un estat dèu demostrar son interès per Antartida e i menar d'activitats substancialas de recèrca scientifica.
Dempuei l'intrada en vigor dau Tractat d'Antartida en 1961, lei revendicacions territòrialas son geladas e cada país pòu liurament installar una basa scientifica dins un sector revendicat. Pasmens, avans la signatura dau Tractat, sèt estats avián formulat de revendicacions sus una partida dau continent austrau e son considerats coma « poissanças possessionadas » per lo tèxte :
Austràlia, França, Norvègia, Nòva Zelanda e lo Reiaume Unit reconoisson mutualament la validitat de sei revendicacions e an signat plusors tractats entre 1938 e 1948 per ne'n definir lei limits. En revènge, i a de tensions entre Argentina, Chile e lo Reiaume Unit que revendican de sectors quasi identics. Ges de país revendica la Tèrra de Marie Byrd.
Leis Estats Units d'America e Russia an pas formulat de revendicacions mai se son reservats lo drech de lo faire. Enfin, d'autreis Estats (Belgica, Brasil, Espanha, Peró e Sud-Africa) an declarat son intencion de revendicar una partida dau continent se lo Tractat d'Antartida èra anullat.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
