Kopar

Kopar er eit grunnstoff med kjemisk symbol Cu og atomnummer 29. Det er eit transisjonsmetall og høyrer til dei edle myntmetalla saman med sølv og gull, og dei er alle plassert i gruppe 11 i d-blokka i periodesystemet. Kopar er nødvendig for kroppen, men i store mengder er det giftig. Salt av kopar er oftast blå eller grøne.

For virussjukdommen koppar, sjå koppar.

29 Nikkel ← Kopar → Sink ↑ Cu ↓ Ag Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Kopar, Cu, 29
Kjemisk serie	Transisjonsmetall
Gruppe, periode, blokk	11, 4, d
Tettleik, hardleik	8920 kg/m3, 3,0 (ikkje SI)
Utsjånad	Gyldenbrunt metallisk
Atomeigenskapar
Atommasse	63,546 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	135 (145) pm
Kovalent radius	138 pm
Ioneradius	73 pm (ladning: +2)
van der Waals radius	140 pm
Elektronkonfigurasjon	[Ar]${\displaystyle 3d^{10}4s^{1}}$
Elektron per energinivå	2, 8, 18, 1
Oksidasjonstrinn (oksid)	+1, +2 (svak base)
Krystallstruktur	Kubisk flatesentrert
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	1357,6 K (1084,4°C)
Kokepunkt	2845 K (2572°C)
Molart volum	7,11 cm3/mol
Fordampingsvarme	300,5 kJ/mol
Smeltevarme	13,14 kJ/mol
Damptrykk	0,0505 Pa ved 1358 K
Ljodfart	3570 m/s ved 20 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	1,90 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	385 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	57,9 MS/m
Termisk konduktivitet	401 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	752 kJ/mol 1964 kJ/mol 3560 kJ/mol 5330 kJ/mol 7720 kJ/mol 9900 kJ/mol 13400 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 63Cu 69,17% (stabil) 64Cu (kunstig) 12,7 timar ε β− 1,675 0,579 64Ni 64Zn 65Cu 30,83% (stabil)
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Bruk

Kopar

Kopar er ein god straumleiar og vert brukt i elektriske og elektroniske leidningar.

Den giftige eigenskapen til metallet gjer at ein kan bruka det for å hindra algevekst på skip og i oppdrettsanlegg.

Messing er ei legering av kopar og sink. Bronse er legering av kopar og tinn. Desse legeringane blir mykje brukt som eit vakkert og sterkt materiale i gjenstandar og bygningar. Kopar har òg vore mykje brukt i myntar.

Utvinning

Friheitsgudinna er kledd i norsk kopar frå Vigsnes koparverk^[1]

Kopar er eit vanleg metall i jordskorpa, og har vore nokså lett tilgjengeleg for tidlege menneske, som skapte bronse og bronsealderen. I Noreg finne me kopar i det kaledoniske beltet frå Hardanger til Røros, med nokre spreidde felt lenger nord.

Ein byrja med gruvedrift i Noreg seint på 1400-talet. Det første norske koparverket starta i Sandsvær ved Kongsberg i 1490. Andre kopargruver i Noreg har lege i Kvikne, Røros, Løkken og Visnes. Den siste utvinningsstaden ligg på Karmøy og har gjeve namn til Kopervik.

Det meste av norsk kopar har gått til eksport. Mellom anna kler kopar frå Visnes Friheitsgudinna i New York-hamna.

Forureining

Både kopar og koparsambindingar kan vera svært giftige for biologisk liv, særleg organismar som lever i vatn. Avrenning frå koparprodukt og gamle kopargruver er derfor eit stort problem for det naturlege miljøet rundt.

Folketru

I alkymien meinte ein at kopar hadde samband med Afrodite/Venus på grunn av den vakre glansen, det at ein lenge hadde brukt kopar for å laga speglar, og fordi ein assossierte metallet med Kypros, som var ei heilag øy for gudinna. Symbolet for kopar i alkymien var derfor det same som for gudinna og planeten Venus.

Sjå også

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Kategori:Kopar

• Myntar
• Elektrisitet
• Røyrlegging
• Taktekking
• Periodesystemet
• Grunnstoffliste
• Isotoptabell

Referansar

1. Kunnskapsforlagets papirleksikon: «Vigsnes kobberverk» hjå Store norske leksikon, innhenta 22. mars 2012.

Bakgrunnsstoff

• Webelements - kopar
• Miljødepartementet - Kopar som miljøgift Arkivert 2004-05-03 ved Wayback Machine.
• Bellona - Kopar som miljøgift Arkivert 2004-12-21 ved Wayback Machine.
  Denne kjemiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.