ordinal skala som måler ripefastleiken til ulike mineral From Wikipedia, the free encyclopedia
Mohs hardleiksskala er eit mål for kor harde eller ripefaste ulike mineral er. Skalaen gjekk opphavleg frå 1 til 10, der 10 er mest ripefast. Eit materiale med hardleik på 7 etter Mohs skala kan laga riper i eit materiale med same hardleik og mindre, men ikkje i eit materiale med høgare verdi.[1]
Metoden vart utvikla slik at ein kan nytte godt kjente mineral eller lett tilgjengelege material, for å finne kor ripefaste andre er. Skalaen er derfor ikkje lineær og hardleiken mellom nivåa på skalaen kan variere.
Skalaen vart skapt i 1812 av den tyske mineralogen Friedrich Mohs og er ein av fleire definisjonar på hardleik i materialvitskap.[2][3]
Metoden er ikkje nøyaktig nok til å nyttast i industrien der ein heller nyttar eit sklerometer for å måle absolutt hardleik til mineral og keram. Ein kan òg nytte Vickers hardleik eller Knoop hardleik for å lage nøyaktige målingar av hardleiken til mineral.[4][5]
Metoden er lite eigna til måle hardleiken på sprø material ved å ripe i dei.
Metoden med å samanlikne hardleik ved å sjå kva mineral kan ripe andre går attende til antikken. Han var først nemnd av Theofrastos i verket Peri teon Litheon Biblion frå ca. 300 f.Kr.[6] Plinius den eldre fortel i ca. år 77 korleis falske diamantar lèt seg ripe av ekte, og korleis nokre mineral lèt seg ripe av ei jernfil, medan andre ikkje i verket Naturalis Historia.[6][7][8]
Mohs hardleiksskala for mineral tar utgangspunkt i eit naturleg materiale si evne til å ripe eit anna. Alle prøver som var nytta av Mohs er minerial. Mineral er reine stoff som ein finn i naturen. Stein er sett saman at eir eller fleire mineral.[9] Sidan diamant var det hardaste naturlege materialet ein kjente då skalaen vart laga står det øvst på skalaen. For å finne kor hardt eit materiale er, finn ein det hardaste materialet eit gitt material kan ripe og/eller det mjukaste materialet som kan ripe det gitte materialet. Til dømes, dersom eit materiale er ripa av apatitt, men ikkje av fluoritt, er hardleiken på Mohs skala mellom 4 og 5.[10]
Mohs skala er ein rein ordningsskala. For eksempel er korund (9) dobbelt så hard som topas (8), men diamant (10) er nesten fire gonger så hard som korund. For å vise skilnaden til Mohs skala viser tabellen nedanfor absolutt hardleik målt med eit sklerometer.[11][12]
Sidan skalaen vart oppfunnen har ein funne material som er hardare enn det høgste mineralet, diamant, på skalaen. Det betyr at Mohs skala kan bli endra ein gong i framtida.[13]
Saman med testing av eigenskapane brot og kløyv, er Mohs skala eit viktig verktøy for å identifisere mineral. Mohs skala er godt eigna for bruk i felten for både geologar og steinsamlarar. Han er konstruert slik ein kan nytte material som er lett tilgjengelege for å fastslå kor hardt eit materiale er. På Mohs skala har blyant-«bly» (grafitt) ein hardleik på 1; ein fingernagl 2,2–2,5; ein koparpenny 3,2–3,5; ein lommekniv 5,1; eit knivblad 5,5; vindaugsglas 5,5; og ei stålfil eller stålnål 6.5.[14] Ei streakplate (uglasert porselen, porselensikring) har ein hardleik på 7,0. Ved å nytte desse vanlege materiala med kjent hardleik kan ein på ein lett måte finne ei tilnærma plass for mineralet på Mohs skala.[2]
Tabellen nedanfor lister andre stoff som fell mellom dei ulike nivå i tabellen over:
| Hardleik | Stoff eller mineral |
|---|---|
| 0,2–0,3 | cesium, rubidium |
| 0,5–0,6 | litium, natrium, kalium |
| 1 | talk, grafitt |
| 1,5 | gallium, strontium, indium, tinn, barium, thallium, bly |
| 2 | heksagonal bornitrid,[15] kalsium, selen, kadmium, svovel, tellur, vismut |
| 2,5 til 3 | magnesium, gull, sølv, aluminium, sink, lantan, cerium |
| 3 | kalsitt, kopar, arsenikk, antimon, thorium, dentin (tannbein) |
| 4 | fluoritt, jern, nikkel |
| 4 til 4,5 | platina, stål |
| 5 | apatitt, kobolt, zirkonium, palladium, tannemalje |
| 5,5 | beryllium, molybden, hafnium |
| 6 | ortoklas, titan, mangan, germanium, niob, rhodium, uran |
| 6 til 7 | glas, kvartsglas, jernpyritt, silisium, ruthenium, iridium, tantal |
| 7 | kvarts, vanadium, osmium, rhenium |
| 7,5 til 8 | herda stål, wolfram, smaragd |
| 8 | topas, kubisk zirconia |
| 8,5 | krysoberyll (gullberyll), krom |
| 9-9,5 | korund, silisiumkarbid (karborundum), wolframkarbid, titankarbid, stishovitt |
| 9,5–10 | rheniumdiborid, tantalkarbid, titandiborid, bor[16][17][18] |
| 10 | diamant |
| >10 | nanokrystallinsk diamant (hyperdiamant, ultrahard fulleritt) |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
