Krakovja
From Wikipedia, the free encyclopedia
Krakovja (bil-Pollakk (pronunzjata: [ˈkrakuf]) u bl-Ingliż: Kraków) hija t-tieni l-ikbar belt u waħda mill-eqdem bliet fil-Polonja. Tinsab fir-reġjun ta' Małopolskie tul ix-xmara Vistula, u tmur lura għas-seklu 7 W.K.[1] Krakovja kienet il-belt kapitali uffiċjali tal-Polonja sal-1596[2] u tradizzjonalment kienet wieħed miċ-ċentri ewlenin tal-ħajja akkademika, ekonomika, kulturali u artistika Pollakka. Spiss tiġi kkwotata bħala waħda mill-isbaħ bliet tal-Ewropa[3], u ċ-Ċentru Storiku tagħha bil-Kastell Irjali ta' Wawel ġie ddikjarat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1978, fost is-siti tal-bidu nett li ngħataw dan l-istatus.[4]
Krakovja | |||
---|---|---|---|
Polonja | |||
| |||
Amministrazzjoni | |||
Stat sovran | Polonja | ||
Vojvodja | Reġjun ta' Małopolskie | ||
Kap tal-Gvern | Jacek Majchrowski | ||
Isem uffiċjali | Kraków | ||
Ismijiet oriġinali | Kraków | ||
Kodiċi postali |
30-001 | ||
Ġeografija | |||
Koordinati | 50.0614°N 19.9372°E / 50.0614; 19.9372 | ||
Superfiċjenti | 327±1 kilometru kwadru | ||
Għoli | 219 m | ||
Fruntieri ma' | Kontea ta' Krakovja, Wieliczka County (en) , Proszowice County (en) , Gmina Zielonki (en) , Gmina Michałowice, Lesser Poland Voivodeship (en) , Gmina Kocmyrzów-Luborzyca (en) , Gmina Koniusza (en) , Gmina Igołomia-Wawrzeńczyce (en) , Gmina Niepołomice (en) , Gmina Wieliczka (en) , Gmina Świątniki Górne (en) , Gmina Mogilany (en) , Gmina Skawina (en) , Gmina Liszki (en) , Gmina Zabierzów (en) u Gmina Wielka Wieś (en) | ||
Demografija | |||
Popolazzjoni | 804,237 abitanti (30 Ġunju 2023) | ||
Informazzjoni oħra | |||
Fondazzjoni | unknown value | ||
Kodiċi tat-telefon |
12 | ||
Żona tal-Ħin | UTC+1u UTC+2 | ||
bliet ġemellati | Vilnius, Edinburgu, Fes, Kiev, Solothurn, Frankfurt, Bordeaux, Bratislava, Budapest, Cambridge, Curitiba, Cusco, Firenze, Göteborg, Grozny, Guadalajara, Innsbruck, La Serena, Leipzig, Leuven, Lviv, Milan, Niš, Nuremberg, Orléans, Pécs, Quito, Rochester, Ruma, San Pietruburgu, San Francisco, Sivilja, Split, Kroazja, Tbilisi, Veliko Tarnovo, Żagreb, Moska, Vibo Valentia, Muniċipalità ta' Veliko Tarnovo, Liègeu Rio de Janeiro | ||
krakow.pl |
Il-belt kibret minn insedjament ta' Żmien il-Ħaġar għat-tieni l-iżjed belt importanti tal-Polonja. Bdiet bħala raħal fuq l-Għolja ta' Wawel u skont ir-rapporti ta' Ibrahim Ibn Yakoub, merkant minn Cordoba, kienet ċentru kummerċjali importanti tal-Ewropa Ċentrali fid-985. Bl-istabbiliment ta' universitajiet ġodda u ta' postijiet kulturali fil-bidu tat-Tieni Repubblika Pollakka fl-1918 u matul is-seklu 20, Krakovja affermat mill-ġdid ir-rwol tagħha bħala ċentru akkademiku u artistiku nazzjonali ewlieni. Mill-2022, il-belt għandha popolazzjoni ta' 800,653 ruħ, b'madwar tmien miljun persuna oħra jgħixu f'raġġ ta' 100 km (62 mil) mill-pjazza prinċipali tagħha.[5]
Wara l-invażjoni tal-Polonja mill-Ġermanja Nażista fil-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija, id-Distrett ta' Krakovja l-ġdid magħruf bħala Distrikt Krakau sar il-kapitali tal-Gvern Ġenerali tal-Ġermanja. Il-popolazzjoni Lhudija tal-belt ġiet ikkonfinata f'żona mdawra bil-ħitan magħrufa bħala l-Getto ta' Krakovja, u minn hemm kienet tintbagħat lejn il-kampijiet ta' sterminju Nażisti bħall-kampijiet ta' konċentrament Nażisti fil-qrib ta' Auschwitz u Płaszów.[6] Madankollu, il-belt ma ġarrbitx wisq bumbardamenti u ma ġietx meqruda.
Fl-1978, Karol Wojtyła, l-arċisqof ta' Krakovja, sar il-Papa Ġwanni Pawlu II —l-ewwel Papa mhux Taljan f'455 sena.[7] Dik is-sena wkoll, l-UNESCO niżżlet iċ-Ċentru Storiku kollu ta' Krakovja u l-Minjiera tal-Melħ ta' Wieliczka bħala l-ewwel Siti ta' Wirt Dinji tal-Polonja.[4][8] Krakovja hija kklassifikata bħala belt globali b'"suffiċjenza għolja" min-Network tar-Riċerka dwar il-Globalizzazzjoni u l-Bliet Dinjin. Il-wirt kulturali estensiv tul l-epoki bl-arkitettura Gotika, Rinaxximentali u Barokka jinkludi l-Katidral u l-Kastell Irjali ta' Wawel max-xtut tax-xmara Vistula, il-Bażilika ta' Santa Marija, il-Knisja ta' San Pietru u San Pawl u l-ikbar pjazza tas-suq Medjevali fl-Ewropa, Rynek Główny.[9] Krakovja tospita wkoll l-Università Jagjellonjana, waħda mill-eqdem universitajiet fid-dinja u tradizzjonalment l-iżjed istituzzjoni rinomata tal-apprendiment avvanzat fil-Polonja. Il-belt tospita wkoll għadd ta' istituzzjonijiet ta' importanza nazzjonali bħall-Mużew Nazzjonali, it-Teatru tal-Opri ta' Krakovja, it-Teatru ta' Juliusz Słowacki, it-Teatru Nazzjonali ta' Stary u l-Librerija Jagjellonjana. Il-belt hija moqdija mill-Ajruport Internazzjonali ta' Ġwanni Pawlu II, it-tieni ajruport tal-pajjiż u l-iżjed ajruport internazzjonali importanti għall-abitanti tax-Xlokk tal-Polonja.
Fis-sena 2000, Krakovja kienet Kapitali Ewropea tal-Kultura. Fl-2013, Krakovja ġiet approvata uffiċjalment bħala Belt tal-Letteratura mill-UNESCO.[10] Il-belt ospitat il-Jum Dinji taż-Żgħażagħ f'Lulju 2016.[11] Fl-2023, saret it-tielet edizzjoni tal-Logħbiet Ewropej f'Krakovja u r-reġjun ta' Małopolskie.[12]