एक धातूरूप मुलद्रव्य From Wikipedia, the free encyclopedia
लोखंड (Fe, अणुक्रमांक २६) हे एक धातुरूप मूलद्रव्य आहे. लोखंड किंवा लोह पृथ्वीवरील सर्वाधिक प्रमाणात आढळणारे धातुस्वरूपातले मूलद्रव्य आहे. लोखंड निसर्गात सहसा मुक्तरूपात आढळत नाही, ते नेहमी लोहसंयुगाच्या रूपात असते.
 लोखंड | ||||||||
| सामान्य गुणधर्म | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| साधारण अणुभार (Ar, standard) | ५५.८४५ ग्रॅ/मोल | |||||||
| लोखंड - आवर्तसारणीमधे | ||||||||
| ||||||||
| अणुक्रमांक (Z) | २६ | |||||||
| गण | अज्ञात गण | |||||||
| श्रेणी | संक्रामक (धातू) | |||||||
| भौतिक गुणधर्म | ||||||||
| स्थिती at STP | घन | |||||||
| विलयबिंदू | १८११ °K (१५३८ °C, २८०० °F) | |||||||
| क्वथनबिंदू (उत्कलनबिंदू) | ३१३४ °K (२८६२ °C, ५१८२ °F) | |||||||
| घनता (at STP) | ७.८५४ ग्रॅ/लि | |||||||
| आण्विक गुणधर्म | ||||||||
| इतर माहिती | ||||||||
 | हा लेख/विभाग स्वत:च्या शब्दात विस्तार करण्यास मदत करा. |
लोहखनिज पासून वापरण्यायोग्य धातू काढण्यासाठी १५०० अंश सेल्सियस (२७३०° फॅ) किंवा त्याहून अधिक तापमानाच्या भट्ट्या आवश्यक आहेत. जे की तांबे काढायला लगण्यापेक्षा सुमारे ५०० अंश सेल्सियस (९००° फॅ) अधिक आहे. इ.स.पू. २००० च्या सुमारास मानवांनी यूरेशियामध्ये ही प्रक्रिया पार पाडण्यास सुरुवात केली. काही भागांत केवळ इ.स.पू. १२०० च्या आसपास लोखंडाची साधने आणि शस्त्रे वापरायला सुरुवात झाली. त्या घटनेला कांस्य युगापासून लोह युगात बदल मानले जाते. आधुनिक जगात यांत्रिक गुणधर्म आणि कमी किंमतीमुळे, लोखंड सर्वात जास्त वापरला जाणारा औद्योगिक धातू आहे. मूळ आणि गुळगुळीत शुद्ध लोखंडी पृष्ठभाग आरशाप्रमाणे असतो. तथापि, लोह ऑक्सिजन आणि पाण्याबरोबर सहज प्रतिक्रिया देते, ज्याला सामान्यतः गंज म्हणून ओळखले जाते. इतर काही धातूंच्या ऑक्साईडच्या विपरीत, ते अक्रियाशील थर बनवतात, गंज धातूपेक्षा अधिक प्रमाणात व्यापतो. एखाद्या प्रौढ माणसाच्या शरीरात साधारणतः 4 ग्रॅम (०.००५% शरीराचे वजन) लोह असते, बहुतेक करून हेमोग्लोबिन आणि मायोग्लोबिन मध्ये असते. हे दोन प्रथिने अनुक्रमे रक्त आणि स्नायूंमध्ये ऑक्सिजन संचय व ऑक्सिजनची वाहतूक करण्यात कशेरुक चयापचयात (vertebrate metabolism) अनिवार्य भूमिका बजावतात. चयापचय क्रिया सुरळीत होण्यासाठी आहारात किमान लोहाची आवश्यकता असते.[1]
लोहाचे चार स्थिर समस्थानिक आहेत: Fe५४ (५.८४५% नैसर्गिक लोह), Fe५६ (९१.७५४%), Fe५७(२.११९%) आणि Fe५८ (०.२८२%). २०-30 कृत्रिम समस्थानिक देखील तयार केले गेले आहेत. या स्थिर समस्थानिकांपैकी केवळ , Fe५७ मध्ये विभक्त स्पिन आहे (- १/२). सर्वात विपुल लोह समस्थानिका Fe५६ अणू वैज्ञानिकांसाठी विशेष रुची आहे कारण ते न्यूक्लियोसिंथेसिसच्या सर्वात सामान्य समाप्तीच्या बिंदूचे प्रतिनिधित्व करते.
सर्व धातूंमध्ये लोह हा सर्वाधिक प्रमाणात वापरला जातो आणि जगभरात धातू उत्पादनात ९०% पेक्षा जास्त उत्पादन होते. त्याची कमी किंमत आणि उच्च सामर्थ्य अनेकदा तणाव सहन करण्यासाठी किंवा शक्तीचे संप्रेषण करण्यासाठी वापर केला जातो. यंत्राची साधने, रेल, कार, जहाज, कंक्रीट बार आणि इमारतींचे भार वाहून नेणारी फ्रेमवर्क यासारख्या वस्तू बनवण्यात लोखंडाचा मोठ्या प्रमाणात वापर होतो. शुद्ध लोह अगदी मऊ असल्याने, पोलाद तयार करण्यासाठी सामान्यत: मिश्र धातु घटकांसह एकत्र केले जाते. लोह आणि त्याचे मिश्र धातुंचे यांत्रिक गुणधर्म त्यांच्या संरचनात्मक अनुप्रयोगांशी अत्यंत संबंधित आहेत. त्या गुणधर्मांचे मूल्यांकन ब्रिनेल टेस्ट (Brinell test), रॉकवेल टेस्ट (Rockwell test) आणि विकर्स कडकपणा टेस्टसह (Vickers hardness test ) विविध प्रकारे केले जाऊ शकते.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
