तांबे

तांबे हा निसर्गात आढळणारा विद्युतसुवाहक धातू आहे. तांबे धातू मृदू, तन्यक्षम आणि विद्युत व उष्णतेचा सुवाहक आहे. तांब्याचा उपयोग विद्युतवाहिन्यांमधे, उष्णतावाहकांमधे, आभूषण व अलंकारांमधे आणि घरगुती भांड्यांसाठी होतो.

तांबे,  _२९Cu

तांबे मूळस्वरूपात
सामान्य गुणधर्म
दृश्यरूप	लालसर
साधारण अणुभार (Ar, standard)	६३.५४६ ग्रॅ/मोल
तांबे - आवर्तसारणीमधे
हायड्रोजन हेलियम लिथियम बेरिलियम बोरॉन कार्बन नत्रवायू प्राणवायू फ्लोरीन निऑन सोडियम मॅग्नेशियम ॲल्युमिनियम सिलिकॉन स्फुरद गंधक क्लोरिन आरगॉन पोटॅशियम कॅल्शियम स्कॅन्डियम टायटॅनियम व्हेनेडियम क्रोमियम मँगेनीज लोखंड कोबाल्ट निकेल तांबे जस्त गॅलियम जर्मेनियम आर्सेनिक सेलेनियम ब्रोमिन क्रिप्टॉन रुबिडियम स्ट्रॉन्शियम यिट्रियम झिर्कोनियम नायोबियम मॉलिब्डेनम टेक्नेटियम रुथेनियम ऱ्होडियम पॅलॅडियम चांदी कॅडमियम इंडियम कथील अँटिमनी टेलरियम आयोडिन झेनॉन Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium नियोडायमियम Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum सोने पारा Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon फ्रान्सियम रेडियम ॲक्टिनियम थोरियम प्रोटॅक्टिनियम युरेनियम नेप्चूनियम प्लुटोनियम अमेरिसियम क्युरियम बर्किलियम कॅलिफोर्नियम आइन्स्टाइनियम फर्मियम मेंडेलेव्हियम नोबेलियम लॉरेन्सियम रुदरफोर्डियम डब्नियम सीबोर्जियम बोह्रियम हासियम मैटनेरियम Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson ↑ Cu ↓ निकेल ← तांबे → जस्त
अणुक्रमांक (Z)	२९
गण	अज्ञात गण
श्रेणी	संक्रामक (धातू)
विजाणूंची रचना	२, ८, १८, १
भौतिक गुणधर्म
स्थिती at STP	घन
विलयबिंदू	१३५७.७७ °K ​(१०८४.६२ °C, ​१९८४.३२ °F)
घनता (at STP)	८.९६ ग्रॅ/लि
आण्विक गुणधर्म
इतर माहिती
संदर्भ | तांबे विकिडेटामधे

तांबे निसर्गतः मुक्त स्वरूपात आढळत असलेल्या मोजक्या धातूंपैकी एक आहे. त्यामुळे मनुष्याकडून तांब्याचा वापर खूप पूर्वीपासून (इ.स.पू. ८०००पासून) होत आहे.

तांबे थेट वापरण्यायोग्य धातूच्या स्वरूपात (मूळ धातू) निसर्गात उद्भवू शकणाऱ्या काही धातुंपैकी एक आहे. यामुळे इ.स.पू. ८००० पासून कित्येक प्रदेशात मानवाने ह्या धातूचा वापर करण्यास प्रारंभ केला. हजारो वर्षांनंतर, सल्फाइड खानिजापासून विलगित केलेला तांबे हा पहिला धातू होता. इ.स.पू. ५००० ला, साचाच्या आकारात बनवलेला पहिला धातू होता. तांबे हेतुपुरस्सर कथील धातूत मिसळून कांस्य सारखा संमिश्र धातू तयार करण्यासाठी वापरला. आहारातील खनिज म्हणून सर्व सजीवांना तांबे आवश्यक आहे. मानवांमध्ये तांबे प्रामुख्याने यकृत, स्नायू आणि हाडांमध्ये आढळतात. प्रौढ शरीरात प्रति किलोग्राम वजनाच्या १.४ ते २.१ मिलीग्राम तांबे असते.^[१]

तांब्रधातू हा उत्तम विद्युत व ऊर्जा वाहक (चांदीनंतर दुसऱ्या क्रमांकाचा) धातू आहे. शुद्ध तांबे नारंगी-लाल रंगाचे असते आणि हवेच्या संपर्कात येताच त्याला लालसर रंग प्राप्त होतो. इतर धातूंप्रमाणेच, तांबे जर दुसऱ्या धातूच्या संपर्कात असेल तर गॅल्व्हॅनिक गंज उद्भवेल.^[२]

तांबे पाण्यावर प्रतिक्रिया देत नाही, परंतु तपकिरी-काळ्या तांबे ऑक्साईडचा एक थर तयार करण्यासाठी तो वायुमंडलीय ऑक्सिजनवर हळूहळू प्रतिक्रिया देतो. स्टॅच्यू ऑफ लिबर्टीसारख्या जुन्या तांबे रचनांवर फॅजिग्रिस (तांबे कार्बोनेट)ची हिरवा थर बऱ्याचदा पाहिला जाऊ शकतो.

समस्थानिका

तांबेच्या २९ समस्थानिका आहेत. C६३ आणि C६५ स्थिर आहेत, ज्यामध्ये C६३ नैसर्गिकरित्या उद्भवणाऱ्या तांबेपैकी ६९% आहे; इतर समस्थानिका किरणोत्सर्गी आहेत, ज्यामध्ये ६१.८३ तासांच्या अर्ध्या-आयुष्यासह सर्वात स्थिर Cu६७ आहे.

उत्पादन

२००५ च्या ब्रिटिश भूगर्भीय सर्वेक्षणानुसार, चिली हा अव्वल तांबे उत्पादक देश आहे. जिथे जगातील एक तृतीयांश साठा आहे. त्यानंतर अमेरिका, इंडोनेशिया आणि पेरू यांचा क्रमांक लागतो. होता. कॉपर इन-सीटू लीच प्रक्रियेद्वारे देखील प्राप्त केला जाऊ शकतो. दिवसेंदिवस वापरात असलेल्या तांबेची मात्रा वाढत आहे. आधुनिक जगात पुनर्वापर हाच तांबेचा एक प्रमुख स्रोत आहे. अल्युमिनियम प्रमाणेच, तांबेही कोणत्याही गुणवत्तेची हानी न करता पुनर्वापरयोग्य होते. लोखंड आणि अ‍ॅल्युमिनियम नंतर तांबे तिसऱ्या क्रमांकाचे पुनरुत्पादित केलेला धातू आहे. अंदाजे ८०% उत्थखणीत तांबे आजही वापरात आहे.