From Wikipedia, the free encyclopedia
Последиците од глобалното затоплување или ефектите од климатските промени ја опфаќаат физичката средина, екосистемите и човечките општества. Ова ги вклучува и економските и социјалните промени што произлегуваат од живеењето во потопол свет. Климатските промени што се предизвикани од човекот се една од заканите кон одржливоста.[5][6]
Многу физички влијанија на глобалното затоплување се веќе видливи, вклучувајќи екстремни временски неприлики, повлекување на ледниците,[7] промени во времето на сезонски настани (на пример, порано цветање на растенијата),[8] пораст на нивото на морето и опаѓање на мразот на Арктикот степен.[9] Идното влијание на глобалното затоплување зависи од степенот до кој нациите ги спроведуваат напорите за превенција и ги намалуваат емисиите на стакленички гасови. Закиселувањето на океанот не е последица на глобалното затоплување, но наместо тоа ја има истата причина: зголемување на атмосферскиот јаглерод диоксид.
Климатските промени веќе влијаат на екосистемите и на луѓето.[10] Во комбинација со климатската варијабилност, на многу места се влошува несигурноста на храната[11] и се врши притисок врз снабдувањето со свежа вода. Ова во комбинација со прекумерни временски прилики, доведува до негативни ефекти врз здравјето на луѓето. Зголемувањето на температурите го загрозува развојот поради негативните ефекти врз економскиот раст во земјите во развој. Социјалното влијание на климатските промени дополнително ќе влијае на напорите на општеството да се подготви и прилагоди.[12][13] Глобалното затоплување веќе придонесува за миграција во различни делови на светот.[14]
Непосредните политики за климатски промени значително влијаат на долгорочните влијанија на климатските промени.[12][15] Строгите полиси за ублажување можат да го ограничат глобалното затоплување (во 2100 година) на околу 2°C или подолу, во однос на прединдустриските нивоа.[16][17] Без ублажување, зголемената побарувачка на енергија и широката употреба на фосилни горива[18] може да доведат до глобално затоплување од околу 4 °C.[19][20] Со поголеми размери на глобално затоплување, поверојатно е дека општествата и екосистемите ќе наидат на ограничувања за тоа колку можат да се прилагодат.[21] Посилното затоплување го зголемува ризикот од негативни влијанија.[22]
Глобалното затоплување се однесува на долгорочен пораст на просечната температура на климатскиот систем на Земјата. Тоа е главен аспект на климатските промени и е докажано со инструменталниот рекорд на температурата, кој покажува глобално затоплување од околу 1 °C од прединдустрискиот период,[24] иако најголемиот дел од ова (0,9 °C) се случува од 1970 година.[25] Широк спектар на температурни агенти заедно докажува дека 20-от век бил најжешкиот забележан во последните 2000 години. Во споредба со климатската варијабилност во минатото, тековното затоплување е исто така покохерентно на глобално ниво, што влијае на 98% од планетата.[23][26] Влијанието врз животната средина, екосистемите, животинското царство, општеството и човештвото зависи од тоа колку повеќе Земјата се загрева.[27]
Петтиот извештај за проценка на „Меѓувладиниот панел на климатските промени“ (МПКП) заклучи: „Многу е веројатно дека влијанието на луѓето е доминантна причина за забележаното затоплување од средината на 20 век“.[28] Ова е донесено пред сè преку согорувањето на фосилни горива што доведе до значително зголемување на концентрацијата на стакленичките гасови во атмосферата.[29]
Поединечните потрошувачи, носителите на корпоративни одлуки, индустријата за фосилни горива, владините одговори и степенот до кој различни земји се согласуваат да соработуваат, имаат големо влијание врз тоа колку гасови од стаклена градина испушта светот. Како што еволуирале техниките на криза и моделирање, МПКП и други климатски научници испробале бројни различни алатки за проценка на можните емисии на стакленички гасови во иднина.
Претставничките патеки за концентрација (ППК) се засноваат на можни разлики во сончевото зрачење кои ќе се случуваат во следните 100 години, но не вклучуваат социоекономски „наративи“ што одат заедно со нив.[30] Друга група научници за клима, економисти и моделари на енергетски системи зазедоа поинаков пристап познат како Заеднички социоекономски патишта (ЗСП); ова се заснова на тоа како социоекономските фактори како што се населението, економскиот раст, образованието, урбанизацијата и стапката на технолошки развој може да се променат во текот на следниот век. ЗСП опишуваат пет различни траектории кои ги опишуваат идните климактички случувања во отсуство на нови еколошки политики над оние што се во сила денес. Тие исто така ги истражуваат импликациите од различните сценарија за ублажување на климатските промени.[31]
Опсегот на проекции на температурата делумно го одразува изборот на сценариото за емисии и степенот на „чувствителност на климата“.[32] Предвидената големина на затоплување до 2100 година е тесно поврзана со нивото на кумулативни емисии во текот на 21 век (т.е. вкупните емисии помеѓу 2000–2100). Колку се поголеми кумулативните емисии во овој временски период, толку е поголемо нивото на затоплување што се предвидува дека ќе се случи. Чувствителноста на климата ја рефлектира неизвесноста во одговорот на климатскиот систем на минатите и идните емисии на стакленички гасови. Поголемите проценки на климатската чувствителност доведуваат до поголемо проектирано затоплување, додека пониските проценки доведуваат до помалку проектирано затоплување.[33]
Петтиот извештај на MПКП, наведува дека во однос на просекот од 1850 до 1900 година, глобалната промена на температурата на површината до крајот на 21 век веројатно ќе надмине 1,5 °C и може да надмине 2 °C за сите ППК сценарија освен ППК2.6. Најверојатно ќе надмине 2 °C за ППК6.0 и ППК8.5, и поверојатно е да не надмине 2 °C за ППК4.5. Патеката со најголеми емисии на стакленички гасови, ППК8.5, ќе доведе до зголемување на температурата од околу 4,3˚C до 2100 година.[34] Затоплувањето ќе продолжи над 2100 година според сите сценарија на ППК, освен ППК2.6.[35] Дури и ако емисиите беа драстично намалени преку ноќ, процесот на затоплување е неповратен бидејќи CO2 зема стотици години за да се прекине, и глобалните температури ќе останат блиску до највисокото ниво за најмалку во следните 1.000 години.[36][37]
Во моментов воспоставените политики за ублажување ќе резултираат со околу 3,0 °C поголемо затоплување од прединдустриските нивоа. Меѓутоа, ако сегашните планови всушност не бидат спроведени, глобалното затоплување се очекува да достигне 4,1 °C до 4,8 °C до 2100 година. Постои значителна празнина меѓу националните планови и заложби и реалните активности досега преземени од владите низ целиот свет.[38]
Еден од методите што научниците го користат за да ги предвидат ефектите на климатските промени предизвикани од човекот, е да ги испитаат природните промени во климата во минатото.[39] Научниците користеле разни „прокси“ податоци за да ги проценат промените во климатското минато на земјата или палеоклимата.[40] Извори на податоци за прокси вклучуваат историски записи како прстени на дрвја, ледени јадра, корали и седименти на океаните и езерата. Податоците покажуваат дека неодамнешното затоплување надмина сè во последните 2000 години.[41]
До крајот на 21-от век, температурите може да се зголемат на ниво што не е искусено од средината на плиоценот, пред околу 3 милиони години.[42] Во тоа време, просечните глобални температури беа околу 2-4 °C потопли од прединдустриските температури, а глобалното средно ниво на морето беше до 25 метри повисоко од денес.[43]
Широк спектар на докази покажува дека климатскиот систем е загреан.[45] Доказите за глобалното затоплување се прикажани на графиконите (подолу десно) од Националната администрација за океани и атмосфера на САД (НАОА). Некои од графиконите покажуваат позитивен тренд, на пр., зголемена температурата над копното и океанот и покачување на нивото на морето. Другите графикони покажуваат негативен тренд, како што се намалена снежна покривка на Северната полутопка и опаѓање на морскиот мраз во Арктикот, и двата се показател за глобалното затоплување. Доказите за затоплување се видливи и во живите (биолошки) системи, како што се промените во дистрибуцијата на флората и фауната кон половите.[46]
Загревањето предизвикано од човекот може да доведе до големи, нагли и можеби неповратни промени на земјата.[47][48] Пример за ова е топењето на ледените покривки, што придонесува за покачување на нивото на морето и ќе трае илјадници години.[49] Веројатноста затоплувањето да има непредвидени последици се зголемува со стапката, големината и времетраењето на климатските промени.
Главното влијание на глобалното затоплување врз времето е зголемување на екстремните временски прилики како што се топлотни бранови, суши, циклони, снежни бури и дождовни бури. Од дваесетте најскапи климатски и временски непогоди што се случиле во САД од 1980 година, осум се случиле од 2010 година, четири од нив само во 2017 година.[50] Ваквите настани ќе продолжат да се случуваат почесто и со поголем интензитет.[51] Епизодите на интензивни врнежи придонесуваат за поплавите, ерозијата на почвата, одроните и оштетувањето на структурите и посевите.[52]
Повисоките температури доведуваат до зголемено испарување и сушење на површината. Како што се загрева воздухот, така се зголемува и неговиот капацитет за задржување на водата, особено над океаните. Општо, воздухот може да собере околу 7% повеќе влага за секој 1 °C на пораст на температурата.[32] Во тропските предели, има повеќе од 10% зголемување на врнежите за 1 °C зголемување на температурата.[53] Веќе се забележани промени во количината, интензитетот, честотата и видот на врнежите. Распространето зголемување на обилните врнежи се случи дури и на места каде вкупните количини на дожд се намалија.[54]
Проекциите за идните промени на врнежите покажуваат вкупно зголемување на глобалниот просек, но со значителни поместувања во тоа каде и како паѓаат врнежите.[32] Проекциите сугерираат намалување на врнежите во субтропиите и зголемување на врнежите во субполарните географски широчини и некои екваторски региони. Со други зборови, регионите кои се суви во моментов ќе станат уште посуви, а регионите кои се моментално влажни, ќе станат уште повлажни.[55] Иако зголемените врнежи од дожд нема да се појават насекаде, моделите сугерираат дека поголемиот дел од светот ќе има 16-24% зголемување во интензитетот на обилните врнежи до 2100 година.[56]
На повеќето копнени области од 1950-тите, многу е веројатно дека во секое време од годината, и деновите, и ноќите, станале потопли поради човечките активности.[57] Температурите во текот на ноќта се зголемиле побрзо од дневните.[58] Во САД од 1999 година, биле поставени или соборени по два рекорди за топло време за секој рекорд за студено време.[59][60]
Идните климатски промени ќе вклучуваат почести многу топли денови и поретко многу студени денови.[57] Честотата, должината и интензитетот на топлотните бранови, ќе се зголемат во повеќето копнени области. Поголемиот раст на антропогените емисии на стакленички гасови би предизвикал почести и потешки температурни крајности.[61]
Глобалното затоплување ја зголемува веројатноста за екстремни временски настани како што се топлотните бранови[62][63] каде што дневната максимална температура ја надминува просечната максимална температура за 5 °C (9 °F) повеќе од пет последователни дена.[64]
Во последните 30-40 години, топлотните бранови со висока влажност станаа почести и поостри. Екстремно топлите ноќи се дуплираа во честина. Областа во која се забележуваат екстремно топли лета се зголеми за 50-100 пати. Овие промени не се објаснети со природната варијабилност, а од климатските научници се припишуваат на влијанието на антропогените климатски промени. Топлотните бранови со висока влажност претставуваат голем ризик за здравјето на луѓето, додека топлотните бранови со мала влажност доведуваат до суви услови што ги зголемуваат пожарите. Смртноста од екстремни горештини е поголема од смртноста од урагани, молњи, торнада, поплави и земјотреси заедно.[65]
Глобалното затоплување не само што предизвикува промени во тропските циклони, туку може да ги влоши нивните влијанија преку покачување на нивото на морето. Интензитетот на тропските циклони (урагани, тајфуни и сл.) се предвидува да се зголеми на глобално ниво, со зголемување на процентот на тропски циклони од категорија 4 и 5. Понатаму, се проценува дека стапката на врнежи ќе се зголеми, но трендовите во идната честота на глобално ниво сè уште не се јасни.[66][67] Промените во тропските циклони веројатно ќе се разликуваат според регионот.
Потоплиот воздух содржи повеќе водена пареа. Кога ќе се претвори во дожд, има тенденција да доаѓа до силни врнежи од дожд, потенцијално доведувајќи до повеќе поплави. Една студија од 2017 година открива дека врнежите се зголемуваат за 5-10% за секој пораст на Целзиусови степени.[68] Во САД и многу други делови на светот има значително зголемување на интензивните врнежи од дожд што резултира со посериозни поплави.[69] Проценките за бројот на луѓе изложени на ризик од поплавување на крајбрежјето од покачување на нивото на морето управувано од климата варира од 190 милиони[70] до 300 милиони, или дури 640 милиони во најлошото сценарио поврзано со нестабилноста на мразот на Антарктикот.[71][72]
Климатските промени влијаат на повеќе фактори поврзани со сушите, како на пример врнежите од дожд и колку брзо дождот повторно испарува. Претпоставката е дека ќе се зголеми сериозноста и честотата на сушите низ поголемиот дел од светот.[73] Поради ограничувањата за тоа колку податоци се достапни за сушата во минатото, често е невозможно самоуверено да се препишат сушите на климатските промени предизвикани од човекот. Сепак, некои области, како што се Медитеранот и Калифорнија, веќе покажуваат јасен човечки потпис.[74] Нивните влијанија се влошуваат поради зголемената побарувачка на вода, растот на населението, урбаната експанзија и напорите за заштита на животната средина во многу области.[75]
Продолжените периоди на потопли температури обично предизвикуваат почвата и надпочвата да бидат посуви на подолги периоди, зголемувајќи го ризикот од пожари. Жешките и суви услови ја зголемуваат веројатноста пожарите да бидат поинтензивни и да горат подолго откако ќе започнат.[76] Во Калифорнија, летната температура на воздухот е зголемена за над 3,5 °F, така што сезоната на пожари е продолжена за 75 дена во однос на претходните децении. Како резултат, од осумдесеттите години, и големината и жестокоста на пожарите во Калифорнија се зголемени. Од 1970-тите, големината на опожарената површина е зголемена за пет пати.[77]
Во Австралија, годишниот број на топли денови (над 35 °C) и многу топли денови (над 40 °C), значително се зголеми во многу области на земјата од 1950 година. Земјата отсекогаш имала пожари, но во 2019 година, обемот и жестокоста на овие пожари драматично се зголеми.[78] За прв пат беа прогласени катастрофални услови на пожар во Голем Сиднеј. Нов Јужен Велс и Квинсленд прогласија вонредна состојба, но пожарите гореа и во Јужна Австралија и Западна Австралија.[79]
Криосферата е составена од оние делови на планетата што се толку студени што се замрзнати и покриени со снег или мраз. Ова вклучува мраз и снег на копно, како што се континенталните ледени плочи на Гренланд и Антарктикот, како и ледниците и областите на снег и вечен мраз, и мразот пронајден во вода, вклучувајќи замрзнати делови од океанот, како што се водите околу Антарктикот и Арктикот.[80] Криосферата, особено поларните региони, е исклучително чувствителна на промените во глобалната клима.[81]
Арктичкиот морски мраз започна да опаѓа на почетокот на дваесеттиот век, но стапката се забрзува. Од 1979 година, сателитските записи укажуваат дека летниот морски покрив од мраз опаѓа за околу 13% на деценија.[82][83] Дебелината на морскиот мраз, исто така, се намалил за 66% или 2,0 метри во текот на последните шест децении од постојан мраз во сезонска покривка од мраз.[84] Додека летото без мраз се очекува да биде ретко при 1,5 °C степени затоплување, треба се појави најмалку еднаш во секоја деценија со ниво на затоплување од 2,0 °C.[85]
Од почетокот на дваесеттиот век, исто така, широко распространето е повлекувањето на алпските ледници,[86] и снежната покривка на Северната полутопка.[87] Во текот на XXI век се предвидува дека ледниците и снежната покривка ќе продолжат со повлекувањето во скоро сите региони.[88] Топењето на ледените плочи на Гренланд и Западен Антарктик ќе продолжат да придонесуваат за зголемување на нивото на морето во долги временски периоди.[89]
Се предвидува глобалното затоплување да има многубројни ефекти врз океаните. Тековните ефекти вклучуваат покачување на нивото на морето како резултат на топлинско ширење и топење на ледниците и ледените плочи и затоплување на површината на океанот, што доведува до зголемено раслојување на температурата.[90] Другите можни ефекти вклучуваат големи промени во циркулацијата на океанот. Океаните служат и како мијалник за јаглерод диоксид, земајќи многу што инаку би останало во атмосферата, но зголемените нивоа на CO2 доведоа до закиселување на океаните. Понатаму, со зголемувањето на температурата на океаните, тие стануваат помалку способни да го апсорбираат вишокот на CO2. Океаните исто така делуваат како мијалник при апсорпција на дополнителната топлина од атмосферата.[91]:4
Потоплата вода не може да содржи толку кислород како ладната вода, така што се очекува греењето да доведе до помалку кислород во океанот. Други процеси исто така играат улога: стратификацијата може да доведе до зголемување на стапките на дишење на органската материја, дополнително намалувајќи ја содржината на кислородот. Океанот веќе губи кислород низ целата колумна на вода, па така минималните зони на кислород се шират низ целиот свет.[90] Ова има неповолни последици по животот во океаните.[92][93]
Океаните преземаат над 90% од вишокот топлина акумулирана на Земјата поради глобалното затоплување.[94] Стапката на затоплување варира од длабочината: на длабочина од илјада метри затоплувањето се случува со брзина од скоро 0,4 °C на век (податоци од 1981-2019), додека стапката на затоплување на два километри длабочина е само половина од оваа стапка.[95] Зголемувањето на содржината на топлина во океаните е многу поголемо од кое било друго складиште на енергија во топлотниот баланс на Земјата и презема повеќе од 90% од зголемувањето на топлинската содржина на Земјиниот систем, и е забрзано во периодот од 1993-2017 година во споредба со 1969 година -1993 година.[96] Во 2019 година, еден труд објавен во списанието „Наука“ откри дека океаните се загреваат 40% побрзо отколку што предвиделе „МПКП“ само пет години претходно.[97][98]
Освен што има ефект врз екосистемите (на пр. топењето на морскиот мраз кој влијае на алгите што растат на неговата долна страна), затоплувањето ја намалува способноста на океанот да апсорбира CO2.[99] Веројатно е дека океаните се загревале побрзо помеѓу 1993-2017 година во споредба со периодот од 1969 година.[100]
Специјалниот извештај за Океанот и криосферата на МПКП заклучи дека глобалното средно ниво на морето е зголемено за 0,16 метри помеѓу 1901 и 2016 година.[101] Стапката на пораст на нивото на морето од индустриската револуција во XIX век е поголема од стапката во текот на претходните две илјади години.[102]
Глобалното покачување на нивото на морето се забрзува, односно се зголемува за 2,5 пати побрзо меѓу 2006 и 2016 година отколку во текот на целиот XX век.[103][104] Два главни фактори придонесуваат за порастот. Првиот е топлинското ширење : како што се загрева океанската вода, таа се шири. Вториот е топењето на копнениот мраз од ледниците и ледените плочи поради глобалното затоплување.[105] Пред 2007 година, топлинското ширење била најголемата компонента во овие проекции, придонесувајќи со 70-75% од зголемувањето на нивото на морето.[106] Бидејќи влијанието на глобалното затоплување е забрзано, топењето на ледниците и ледените плочи стана главен придонесувач.[107]
Дури и ако емисиите на стакленичките гасови запрат преку ноќ, зголемувањето на нивото на морето ќе продолжи со вековите што доаѓаат.[108] Во 2015 година, во студијата на професорот Џејмс Хансен од Универзитетот Колумбија и 16 други климатски научници се тврди дека зголемувањето на нивото на морето од три метри може да биде реалност до крајот на векот.[109] Друга студија на научници од Кралскиот холандски метеоролошки институт во 2017 година со употреба на ажурирани проекции за губење на масата на Антарктикот и ревидиран статистички метод, исто така заклучи дека, иако има мала веројатност, можен е пораст од три метри.[110] Зголемувањето на нивото на морето ќе доведе до ризик стотици милиони луѓе во крајбрежните области со ниска висина во земји како Кина, Бангладеш, Индија и Виетнам.[111]
Неодамнешното затоплување силно влијаеше на природните биолошки системи.[46] Видовите ширум светот се движат кон постудените области. На копно, видовите се селат на поголеми височини, додека морските видови наоѓаат постудена вода на поголеми длабочини.[113] Од двигателите со најголемо глобално влијание врз природата, климатските промени се најдоа на третото место во текот на петте децении пред 2020 година, со промените на употребата на земјиштето и употребата на морето, со директна експлоатација на организмите кои имаат поголемо влијание.[114]
Влијанијата на климатските промени во природата и придонесите на природата кон луѓето се предвидува да станат поизразени во следните неколку децении.[115] Примери за климатски нарушувања вклучуваат пожар, суша, гнезда на штетници, инвазија на видови, бури и белење на корали. Стресовите предизвикани од климатските промени, додадени на други стресови врз еколошките системи (на пр. Пренамена на земјиштето, деградација на земјиштето, берба и загадување ), се закануваат значителна штета или целосно губење на некои уникатни екосистеми и истребување на некои критично загрозени видови.[116][117] Клучните интеракции помеѓу видовите во рамките на екосистемите честопати се нарушуваат затоа што видовите од една локација не се селат во постудени живеалишта со иста брзина, што доведува до брзи промени во функционирањето на екосистемот.[118]
Проценето е дека климатските промени се главен двигател на загубата на биолошката разновидност во ладните четинарски шуми, савани, средоземни климатски системи, тропски шуми и арктичка тундра.[119] Во другите екосистеми, промената на употребата на земјиштето може да биде посилен двигател на загубата на биоразновидноста, барем на скоророчен план.[119] Преку 2050 година, климатските промени можат да бидат главниот двигател за губење на биоразновидноста на глобално ниво.[119] Климатските промени се поврзуваат со други притисоци како што се модификација на живеалиштата, загадување и инвазивни видови. Во допир со овие притисоци, климатските промени го зголемуваат ризикот од истребување за голем дел од копнените и слатководните видови.[120] Проценето е дека помеѓу 1% и 50% од видовите во различни групи имале значително поголем ризик од истребување како резултат на климатските промени.[121]
Коралните гребени со топла вода се многу чувствителни на глобалното затоплување и закиселувањето на океаните. Коралните гребени обезбедуваат живеалиште за илјадници видови и екосистемски услуги, како што се заштитата на крајбрежјето и храната. Еластичноста на гребените може да се подобри со ограничување на локалното загадување и прекумерниот риболов, но повеќето корални гребени со топла вода ќе исчезнат дури и ако затоплувањето се одржи на 1,5 °C.[122] Коралните гребени не се единствените рамковни организми. Организми кои градат физички структури, кои формираат живеалишта за други морски суштества, кои се погодени од климатските промени се: мангровите и морската трева. Се смета дека се изложени на умерен ризик за пониско ниво на глобално затоплување според литературната проценка во Специјалниот извештај за океанот и криосферата во промена на климата.[123] Морските горештини забележаа зголемена честота и имаат широко распространети влијанија врз животот во океаните, како што се настани со масовно изумирање.[123] Штетните цветања на алгите се зголемија како одговор на затоплувањето на водите, деоксигенацијата на океаните и еутрофикацијата.[124]
Регионалните ефекти од глобалното затоплување се разликуваат по природа. Некои се резултат на генерализирана глобална промена, како што е зголемувањето на температурата, што резултира во локални ефекти како што е топењето на мразот. Во други случаи, промената може да биде поврзана со промената на одредени океански струи или временски систем. Во такви случаи, регионалниот ефект може да биде непропорционален и не мора да го следи глобалниот тренд.
Постојат три главни начини на кои глобалното затоплување ќе направи промени во регионалната клима: топење или формирање мраз, промена на хидролошкиот циклус (испарување и врнежи) и промена на струите во океаните и протоците на воздухот во атмосферата. Исто така, крајбрежјето може да се смета за регион кој ќе претрпи сериозни влијанија од покачувањето на нивото на морето.
Арктикот, Африка, малите острови, азиските мегадели и Блискиот Исток се региони кои веројатно ќе бидат особено погодени од климатските промени.[125][126] Нискоразвиените и помалку развиените региони имаат најголем ризик да доживеат негативни влијанија поради климатските промени.[127] Развиените земји се исто така ранливи на климатските промени. На пример, развиените земји ќе бидат негативно погодени од зголемувањето на сериозноста и честотата на некои екстремни временски настани, како што се топлотните бранови.[128]
Проекциите за климатските промени на регионално ниво не држат толку високо ниво на научна доверба како што се направените проекции на глобално ниво.[129] Како и да е, се очекува при идното затоплување да следи сличен географски модел каков што е веќе виден, со најголемо затоплување над копното и на високите северни географски широчини, а најмалку над Јужниот Океан и делови од Северниот Атлантски Океан.[130] Копнените области се загреваат побрзо од океанот, а оваа одлика е уште посилна при екстремни температури. Во жешките екстреми, регионите со најмногу затоплување ја вклучуваат Централна и Јужна Европа и Западна и Средна Азија.[131]
Ефектите од климатските промени, во комбинација со постојаното зголемување на емисиите на стакленичките гасови, ги натера научниците да го карактеризираат како климатска вонредна состојба.[132][133][134] Некои климатски истражувачи[135][136] и активисти[137] ја нарекоа егзистенцијална закана за цивилизацијата. Некои области може да станат премногу жешки за да можат луѓето да живеат.[138][139]
Ранливоста и изложеноста на луѓето на климатските промени варира од еден до друг економски сектор и ќе има различни влијанија во различни земји. Богатите индустриски развиени земји, кои емитирале најмногу CO2, имаат повеќе ресурси и затоа се најмалку ранливи на глобалното затоплување.[140] Економските сектори кои веројатно ќе бидат засегнати го вклучуваат земјоделството, здравјето на луѓето, риболовот, шумарството, енергијата, осигурувањето, финансиските услуги, туризмот и рекреацијата.[141] Квалитетот и квантитетот на слатката вода најверојатно ќе бидат погодени насекаде. Некои луѓе можат да бидат особено изложени на ризик од климатските промени, како што се сиромашните, малите деца и старите лица.[127][142]
Климатските промени ќе влијаат на земјоделството и производството на храна ширум светот како резултат на ефектите на покачениот CO2 во атмосферата; повисоки температури; променети режими на врнежи и транспирација ; зголемена честота на екстремни настани; и изменет притисок на плевел, штетници и патогени. ☃☃ Климатските промени се предвидуваат негативно да влијаат на сите четири столба на безбедноста на храната: не само колку храна е достапна, туку и колку е лесна пристапот до храната (цени), квалитетот на храната и колку е стабилен системот за храна.[143]
Од 2019 година, забележани се негативни влијанија кај некои култури во ниски географски широчини (пченка и пченица), додека позитивните влијанија на климатските промени се забележани кај некои култури во високи географски широчини (пченка, пченица и шеќерна цвекло).[145]
Користејќи различни методи за проектирање на идните приноси на култури, се појавува конзистентна слика за глобалното намалување на приносот. Пченката и сојата се намалуваат со секое затоплување, додека производството на ориз и пченица може да достигне врв на 3 °C на затоплување.[146]
Во многу области, рибарите веќе осетиле како се намалува нивниот улов поради глобалното затоплување и промените во биохемиските циклуси. Во комбинација со прекумерен риболов, затоплувањето на водата го намалува максималниот потенцијал на улов.[147] Глобалниот потенцијал за улов е предвиден да се намали дополнително во 2050 година за помалку од 4% ако силно се намалат емисиите и за околу 8% ако има многу високи емисии во иднина, со раст во Северноледениот Океан.[148]
Влијанијата врз климатските промени силно зависат од предвидениот иден социјален и економски развој. Од 2019, околу 831 милиони луѓе се неисхранети.[149] Според сценариото со високи емисии (ППК6.0), житариците се предвидува да поскапат за 1-29% во 2050 година во зависност од социоекономскиот пат, особено врз потрошувачите со ниски примања. Во споредба со сценариото за промена на климатските промени, ова ќе доведе до ризик од глад помеѓу 1-181 милиони дополнителни луѓе.
Додека CO2 се очекува да биде добар за продуктивноста на земјоделските култури на пониски температури, тоа ги намалува хранливите вредности на земјоделските култури, со на пример пченицата со помалку белковини и помалку минерали.[150] Тешко е да се проектира влијанието на климатските промени врз употребата (заштита на храна од расипување, доволно здрава за апсорпција на хранливи материи, итн.) И на нестабилноста на цените на храната. Повеќето модели што ја проектираат иднината навистина покажуваат дека цените ќе станат понестабилни.[151]
Сушите резултираат со неуспех на земјоделските култури и губење на пасишта за добиток.[152]
Забележани се голем број трендови поврзани со климата кои влијаат на водните ресурси. Ова вклучува промени во врнежите, криосферата и површинските води (на пр., промените во речните текови).[153] Набљудуваните и проектираните влијанија на климатските промени врз системите за слатководни води и нивното управување главно се должи на промените во температурата, нивото на морето и варијабилноста на врнежите.[154] Промените во температурата се во корелација со варијабилноста на врнежите бидејќи водниот циклус е реактивен на температурата.[155] Температурата ги зголемува моделите на врнежи. Прекумерните врнежи доведуваат до прекумерно таложење на талог, загадување на хранливи материи и концентрација на минерали во водоносни слоеви.
Зголемувањето на глобалната температура ќе предизвика пораст на нивото на морето и ќе ги прошири областите на засолување на подземните води и утоките, што ќе резултира со намалување на достапноста на слатките води за луѓето и екосистемите во крајбрежните области. Зголемувањето на нивото на морето ќе втурне количество на сол во наслагите од слатка вода и на крајот ќе ги загади изворите на слатка вода. Петтиот извештај за проценка на МПКП од 2014 година заклучува дека:
Луѓето се директно изложени на климатските промени преку промена на временските константи (температури, врнежи, покачување на нивото на морето и почести екстремни настани) и индиректно преку промените во квалитетот на водата, воздухот и храната и промените на екосистемите, земјоделството, индустријата, населените места и економијата.[159] Загадувањето на воздухот, пожарите и топлотните бранови предизвикани од глобалното затоплување значително влијаат на здравјето на луѓето,[160] а во 2007 година, Светската здравствена организација проценува дека 150,000 луѓе починале од проблеми поврзани со климатските промени секоја година.[161]
Студија на Светската здравствена организација [162] заклучи дека климатските промени се одговорни за 3% од дијарејата, 3% од маларијата и 3,8% од смртните случаи од денга треска ширум светот во 2004 година. Вкупната смртност е околу 0,2% од смртните случаи во 2004 година; од нив, 85% се смртни случаи на деца. Ефектите од почестите и екстремните бури не се вклучени во оваа студија.
Според извештајот на Програмата на ООН за животната средина и Меѓународниот институт за истражување на добитокот, климатските промени можат да доведат до епидемии на зоонози, т.е. болести кои преминуваат од животни на луѓе. Еден пример за вакви епидемии е Пандемијата на КОВИД-19.[163]
Студија од 2014 година на Светската здравствена организација[164] го процени влијанието на климатските промени врз здравјето на луѓето. Не се вклучени сите ефекти на климатските промени во нивните проценки, на пример, ефектите од почести и екстремни бури. Извештајот понатаму претпоставува постојан напредок и растот во здравството. И покрај тоа, се предвидува дека климатските промени ќе предизвикаат дополнителни 250,000 смртни случаи годишно помеѓу 2030 и 2050 година.[165]
Со голема доверба, авторите на извештајот „МПКП АР4 Синтеза“[166]:48 предложија дека климатските промени ќе донесат некои придобивки во умерените области, како што се помалку смртни случаи од изложеност на студ и некои мешани ефекти, како што се промени во опсегот и преносниот потенцијал на маларијата во Африка. Бенефициите се занемарливи во споредба со негативните здравствени ефекти од зголемувањето на температурите, особено во земјите во развој.
Економскиот развој е важна компонента на можното прилагодување кон климатските промени. Економскиот раст, сам по себе, не е доволен за да се изолира светското население од болести и повреди како резултат на климатските промени.[159] Идната ранливост на климатските промени ќе зависи не само од степенот на социјалните и економските промени, туку и од тоа како се дистрибуираат придобивките и трошоците за промените во општеството.[167] На пример, во XIX век, брзата урбанизација во западна Европа доведе до опаѓање на здравјето. Други фактори важни за утврдување на здравјето на населението го вклучуваат образованието, достапноста на здравствените услуги и јавно-здравствената инфраструктура.
Во 2018 година, „Американското психолошко здружение“ издаде извештај за влијанието на климатските промени врз менталното здравје. Во него се вели дека „постепените, долгорочни промени на климата, можат да доведат до испливување на низа различни емоции, вклучувајќи страв, гнев, чувство на немоќ или исцрпеност“.[168] Општо, ова веројатно ќе има најголемо влијание врз младите. Социјалниот научник од Калифорнија, Рене Лерцман, го спореди стресот поврзан со климата, кој денес ги погодува тинејџерите и оние на нивна возраст од 20-тина години, со стравот од Студената војна што ги опфати младите бебиња, кои поминаа на возраст под закана од јадрено уништување.[169] Студија од 2018 година откри дека невообичаено топлите денови имаат длабоки ефекти врз менталното здравје и дека глобалното затоплување може да придонесе за приближно 26.000 самоубиства во САД до 2050 година.[170] Студија објавена во април 2020 година покажува дека до крајот на 21-от век луѓето би можеле да бидат изложени на одбегнувачко ниво на CO2 во домовите до 1400ппм, што би било тројно повеќе од износот што денес го искусуваат на отворено и, според авторите, може да ја намали човечката „основната способност за донесување одлуки во затворен простор за ~ 25% и сложеното стратешко размислување за ~ 50%.[171][172][173]
Предвидените катастрофи и постепената еколошка ерозија, како што се опустошувањето, намалувањето на плодноста на почвата, ерозијата на крајбрежјето и порастот на нивото на морето, веројатно ќе предизвикаат долгорочна миграција.[174] Миграцијата поврзана со опустошувањето и намалената плодност на почвата веројатно ќе биде претежно од руралните области во земјите во развој кон градовите и градовите.[175]
Отселувањето и миграцијата поврзана со покачувањето на нивото на морето најмногу ќе влијае на оние кои живеат во градовите близу крајбрежјето. Повеќе од 90 американски крајбрежни градови веќе доживуваат хронични поплави и се очекува тој број да се зголеми двојно до 2030 година.[176] Бројни градови во Европа ќе бидат погодени од зголемувањето на нивото на морето; особено Холандија, Шпанија и Италија.[177] Крајбрежните градови во Африка се исто така под закана поради брзата урбанизација и растот на неформалните населби долж крајбрежјето.[178] Ниско лежечките островски држави на Тихиот Океан, вклучувајќи ги Фиџи, Кирибати, Науру, Микронезија, Маршалските Острови, Соломонските Острови, Вануату, Тимор Лесте и Тонга се особено ранливи на издигнувањата на морињата. Во јули 2019 година, тие издадоа декларација со која се „потврдува дека климатските промени претставуваат единствена најголема закана за човековите права и безбедноста на сегашните и идните генерации на народите на островот Тихи Океан“ [179] и изјавија дека нивните земји може да станат непогодни за живот веќе во 2030 година.[180]
Обединетите нации соопштија дека веќе има 64 милиони мигранти во светот кои бегаат од војни, глад, прогонства и ефектите од глобалното затоплување.[181] Во 2018 година, Светска банка процени дека климатските промени ќе предизвикаат внатрешна миграција помеѓу 31 и 143 милиони луѓе, бидејќи тие ќе бегаат од неуспехот од посевите, недостигот на вода и порастот на нивото на морето. Студијата ја вклучува само Потсахарска Африка, Јужна Азија и Латинска Америка.[182][183]
Студија од 2020 година, проектира дека регионите населени со третина од човечката популација може да станат жешки како најжешките делови на Сахара во рок од 50 години, без промена во моделот на раст на населението и без миграција, освен ако не се намалат емисиите на стакленички гасови. Проектираната просечна годишна температура над 29 °C за овие региони ќе биде надвор од „нивото на човечки температури“ - предложен опсег за клима биолошки погоден за луѓето врз основа на историски податоци за просечните годишни температури (ПГТ) - и најпогодените региони имаат мал адаптивен капацитет од 2020 година.[184][185] Следната матрица ги покажува нивните проекции за големината на населението надвор од „нишата на човечката температура“ - и затоа потенцијалните емигранти од нивните региони - во различни сценарија за климатски промени и проекции за пораст на населението за 2070 година:[186]
Матрица на сценарија за раст на населението и климатските промени | |||||
---|---|---|---|---|---|
Демографско сценарио ( ССП ) | Раст на светската популација (милијарди) | Светска популација (милијарди) | Климатско сценарио | ||
RCP 2.6 | RCP 4,5 | RCP 8,5 | |||
Средно предвидено глобално покачување на температурата од 1,5 фунти °C | - | Средно предвидено глобално покачување на температурата од 3,2 ~ °C | |||
Надвор од „нишата за човечка клима“ (бн) | Надвор од „нишата за човечка клима“ (бн) | Надвор од „нишата за човечка клима“ (бн) | |||
Нулатен раст | 0,00 | 7.26 | 1,06 ± 0,30 | 1,62 ± 0,42 | 2,37 ± 0,43 |
SSP1 | 0,98 | 8.24 | 1,20 ± 0,34 | 1,84 ± 0,48 | 2,69 ± 0,49 |
SSP2 | 2.20 | 9,46 | 1,38 ± 0,39 | 2,12 ± 0,55 | 3,09 ± 0,56 |
SSP3 | 3,88 | 11.14 | 1,63 ± 0,46 | 2,49 ± 0,65 | 3,64 ± 0,66 |
SSP4 | 2.20 | 9,46 | 1,38 ± 0,39 | 2,12 ± 0,55 | 3,09 ± 0,56 |
SSP5 | 1.21 | 8.47 | 1,24 ± 0,35 | 1,89 ± 0,49 | 2,76 ± 0,50 |
Изненадните природни катастрофи имаат тенденција да создадат масовно отселување, што може да биде само краткорочно. Сепак, ураганот Катрина покажа дека раселувањето може да трае долго. Проценките сугерираат дека една четвртина од милион луѓе,[187] раселени во регионот на крајбрежјето на Заливот од ураганот Катрина, не се вратиле во своите домови 5 години по катастрофата.[188] Мизутори, специјален претставник на генералниот секретар на ООН за намалување на ризикот од катастрофи, вели дека милиони луѓе исто така се раселени од своите домови секоја година како резултат на ненадејни катастрофи, како што се интензивни горештини, бури и поплави. Таа вели дека „катастрофи со климатските кризи“ се случуваат со брзина од една недела.[189]
Студија од 2013 година открива дека значајните климатски промени се поврзани со поголем ризик од конфликт ширум светот и предвидуваат дека „засилената стапка на човечки конфликт може да претставува големо и критично социјално влијание на антропогените климатски промени и во земјите со ниски и високи примања“.[190] Слично на тоа, студија од 2014 година покажува дека повисоките температури се поврзани со поголема веројатност за насилен криминал и предвидува дека глобалното затоплување ќе предизвика милиони вакви злосторства само во САД во текот на 21 век.[191] Климатските промени можат да ги влошат конфликтите со преувеличување на тензиите околу ограничените ресурси како вода за пиење. Климатските промени имаат потенцијал да предизвикаат големи дислокации на населението, што исто така може да доведе до конфликт.[192]
Сепак, студија од 2018 година во списанието „Nature Climate Change“ покажува дека претходните студии за односот помеѓу климатските промени и конфликтите што страдаат од пристрасност на земање примероци и други методолошки проблеми.[193] За други фактори, освен климатските промени, се проценува дека се значително поважни во влијанието врз конфликтот (засновано врз експертиза) Овие фактори вклучуваат меѓугрупна нееднаквост и низок социо-економски развој.[194]
И покрај овие проблеми, воените планери се загрижени дека глобалното затоплување е „мултиплицирачка закана“. „Без разлика дали станува збор за сиромаштија, недостиг на храна и вода, болести, економска нестабилност или закана од природни катастрофи, широкиот опсег на променливите климатски услови може да биде далекусежно. Овие предизвици можат да ја загрозат стабилноста во голем дел од светот“.[195] На пример, почетокот на Арапската пролет во 2010 година беше делумно резултат на скок на цените на пченицата по загубите на посевите од рускиот топлотен бран во 2010 година.[196][197]
Економските предвидувања за влијанието на глобалното затоплување значително се разликуваат. Истражувачите предупредија дека сегашното економско моделирање може сериозно да го потцени влијанието на потенцијалните катастрофални климатски промени, што укажува на потребата од нови модели кои даваат попрецизна слика за потенцијалните штети. Како и да е, една неодамнешна студија открива дека потенцијалните глобални економски придобивки, доколку земјите спроведат стратегии за ублажување за да се усогласат со 2°C, целта поставена на Парискиот договор, е во близина на 17$ трилиони годишно до 2100 година во споредба со сценариото со многу високи емисии.[198]
Глобалните загуби откриваат рапидно растечки трошоци поради екстремните временски настани од 1970-тите.[199] Социо-економските фактори придонесоа за набљудуваниот тренд на глобални загуби, како што се растот на населението и зголеменото богатство.[200] Дел од растот е исто така поврзан со регионалните климатски фактори, на пример, промените во врнежите и поплавените настани. Тешко е да се квантифицира релативниот импакт на социо-економските фактори и климатските промени врз набљудуваниот тренд.[201] Трендот, сепак, сугерира зголемување на ранливоста на социјалните системи кон климатските промени.
Студија за моделирање во 2019 година покажа дека климатските промени придонеле кон глобалната економска нееднаквост. Богатите земји во постудените региони почувствуваа мало економско влијание од климатските промени, а некои евентуално имаа и корист, додека потоплите сиромашни најверојатно пораснаа помалку отколку да не се случеше глобалното затоплување.[202]
Вкупните економски влијанија од климатските промени е потешко да се проценат од зголемувањето на температурни промени.[203] На пример, се проценува дека вкупните штети се 90% помалку ако глобалното затоплување е ограничено на 1,5°C во споредба со 3,66°C, ниво на затоплување избрано да не претставува никакво ублажување.[204] Една студија откри 3,5% намалување на глобалниот БДП(бруто-домашен производ) до крајот на векот, ако затоплувањето е ограничено на 3°C, со исклучок на потенцијалниот ефект на превртените точки. Друга студија забележа дека глобалното економско влијание е потценето со фактор од 2 до 8 кога точките на превртување се исклучуваат од разгледување. ☃☃ Во сценариото за високи емисии во „Оксфорд Економик“, зголемувањето на температурата за 2 степени до 2050 година ќе го намали глобалниот БДП за 2,5% - 7,5%. До 2100 година, во овој случај, температурата би се искачила за 4 степени, што би можело да го намали глобалниот БДП за 30% во најлош случај.[205]
Позитивните повратни информации ги засилуваат и забрзуваат климатските промени.[206] Климатскиот систем покажува дека е на прагот или во точка на пресврт кога овие повратни информации ќе ги доведат некои делови од Земјиниот систем во нова состојба, како што се загубените ледени покривки или уништувањето на премногу шуми.[207][208] Пресвртните точки се изучуваат со употреба на податоци од далечното минато на Земјата и со физичко моделирање.[207] Веќе постои умерен ризик од глобални пресвртни точки на 1°C над прединдустриските температури, а тој ризик станува висок на 2,5°C.[209]
Пресвртните точки се можеби „најопасниот аспект на идните климатски промени“, што доведува до неповратни влијанија врз општеството.[210] Многу пресвртни точки се меѓусебно поврзани, така што активирањето на една може да доведе до каскада од ефекти.[211] Студија од 2018 година наведува дека 45% од еколошките проблеми, вклучително и оние предизвикани од климатските промени се меѓусебно поврзани и го прават ризикот од домино-ефект поголем.[212][213]
Дождот што паѓа врз дождовната шума во Амазон се рециклира кога испарува назад во атмосферата, наместо да истече од прашумата. Оваа вода е неопходна за одржување на дождовната шума. Поради уништувањето на шумите, дождовната шума ја губи оваа способност, влошена од климатските промени кои носат почести суши во областа. Поголемата честота на суши забележани во првите две децении на XXI век, сигнализира дека преодната точка на Амазон од дождовна шума во савана е блиску.[214]
Идното топење на ледениот слој на Западен Антарктик може потенцијално да стане нагло според сценариото со високи емисии, како последица на делумен колапс.[215] Дел од ледената плоча е заземјен на карпите под нивото на морето, што веројатно го прави ранлив на зголемениот процес на нестабилност на водените ледени покривки. Понатамошната хипотеза е дека „нестабилноста на морските карпи од мраз“ исто така би придонела за делумен колапс, но достапни се ограничени докази кон неговата важност.[216] Делумен колапс на ледената плоча би довел до брз пораст на нивото на морето и локално намалување на соленоста на океанот. Ова е неповратен процес во временска рамка од децении до милениуми.
За разлика од мразот на Западен Антарктик, топењето на мразот на Гренланд се предвидува да се одвива постепено во текот на милениумите.[215] Одржливо затоплување помеѓу 1 °C (мала доверба) и 4 °C (средна доверба) би довело до целосно губење на ледениот слој, придонесувајќи 7м на нивото на морето на глобално ниво.[217] Губењето на мразот може да стане неповратно како резултат на натамошно само-подобрување на повратната информација: повратна информација за рамнотежа на масата на површината. Кога мразот се топи на горниот дел од ледената плоча, висината паѓа. Бидејќи температурата на воздухот е поголема на помала надморска височина, ова промовира понатамошно топење.[218]
Атлантската меридијанска циркулација (АМЦ) е важна компонента на климатскиот систем на Земјата, што има северна струја на топла, солена вода во горните слоеви на Атлантикот и јужна струја на постудена вода во длабокиот Атлантик.[220]:5 Потенцијалните влијанија поврзани со промените на АМЦ вклучуваат намалено затоплување или (во случај на ненадејна промена) апсолутно ладење на областите во северната висока географска ширина близу Гренланд и северозападна Европа, зголемено затоплување на големите географски широчини на јужната полутопка, тропско сушење, како и промени во морските екосистеми, копнената вегетација, океанските CO2 навлегувања, концентрации на океански кислород и смени во риболовот.[221]
Според проценката од 2019 година во Специјалниот извештај на МКПК за океанот и криосферата во променлива клима, многу е веројатно (поголемо од 90% веројатност, засновано на експертски проценки) дека силата на АМЦП ќе се намали уште повеќе во текот на 21 век.[222] Загревањето сè уште се очекува да се случи во поголемиот дел од европскиот регион преку Северноатлантската струја како одговор на зголемените стакленички гасови, како и над Северна Америка. Со средна проценка, МКПК изјави дека е малку веројатно (помалку од 10% веројатност) дека АМЦП ќе пропадне во XXI век.[222] Потенцијалните последици од таквиот колапс можат да бидат сериозни.[220] :5
Ако емисиите на CO
2 требаше да бидат нагло запрени и да не се распоредуваат технологии за негативни емисии, климата на Земјата нема да започне да се враќа во својата претходна индустрија Наместо тоа, температурите би останале покачени на исто ниво неколку векови. По околу илјада години, 20% до 30% CO
2 емитирана од човекот ќе останат во атмосферата, не зафатени од океанот или од копното, посветувајќи ја климата на затоплување долго откако ќе престанат емисиите.[223] Патеки што го одржуваат глобалното затоплување под 1,5° често се потпираат на големо отстранување на CO
2, која изводливост е неизвесна и има јасни ризици.[224]
Постојат голем број примери за влијанија врз климатските промени кои можат да бидат неповратни, барем во временската рамка на многу човечки генерации.[225] Тука спаѓаат обемности во големи размери, како топење на ледените плочи на Гренланд и Западен Антарктик и промени во АМЦП. Во биолошките системи, истребувањето на видовите би имало неповратно влијание. Во социјалните системи, уникатните култури може да се изгубат како резултат на климатските промени. На пример, луѓето што живеат на островите на атол се соочуваат со ризици поради покачување на нивото на морето, затоплување на површината на морето и зголемена честота и интензитет на екстремни временски настани.[226]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.