држава во Средна Европа From Wikipedia, the free encyclopedia
Словачка Република (словачки: Slovenská republika), неофицијално Словачка (Slovensko) или многу ретко Словакија[6] — независна држава во Средна Европа.[7][8] Има население од околу пет милиони луѓе, а зафаќа површина од 49.000 км2. Словачка нема излез на море и се граничи со Чешка и Австрија на запад, Полска на север, Украина на исток и Унгарија на југ. Најголем град во државата е нејзината престолнина, Братислава. Втор по големина град е Кошице. Словачка е земја членка на Европската Унија, НАТО, ООН, ОЕСР, Светската трговска организација и други.
| Словачка Република Slovenská republika (словачки)
|
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Химна: "Nad Tatrou sa blýska" „Громови над Татрите“ |
||||||
 Местоположбата на Словачка (зелена) – на Европскиот континент (светлозелена и сива) Местоположбата на Словачка (зелена) – на Европскиот континент (светлозелена и сива) |
||||||
| Главен град (и најголем) | Братислава 48°09′N 17°07′E | |||||
| Службен јазик | словачки | |||||
| Народности (2011[1]) | ||||||
| Демоним | Словак | |||||
| Уредување | Парламентарна република | |||||
| • | Претседател | Зузана Чапутова | ||||
| • | Премиер | Роберт Фицо | ||||
| Независност | ||||||
| • | од Австроунгарија | 28 октомври 1918 | ||||
| • | од Чехословачка | 1 јануари 1993 | ||||
| пристапила во ЕУ | 1 ма] 2004 | |||||
| Површина | ||||||
| • | Вкупна | 49,035 км2 (123) | ||||
| • | Вода (%) | нема податоци | ||||
| Население | ||||||
| • | проценка за 2016 г. | 5,435,343 ▲[2] (116-та) | ||||
| • | Попис 2011 | 5,397,036 | ||||
| • | Густина | 111 жит/км2 (88-ма) | ||||
| БДП (ПКМ) | проценка за 2015 г. | |||||
| • | Вкупен | $158.428 милијарди[3] | ||||
| • | По жител | $29,209[3] (40) | ||||
| БДП (номинален) | проценка за 2015 г. | |||||
| • | Вкупно | $87.528 милијарди[3] | ||||
| • | По жител | $16,138[3] (43) | ||||
| Џиниев коеф. (2019) |  22.8[4]низок |
|||||
| ИЧР (2015) | ▲ 0.845[5] многу висок · 40та |
|||||
| Валута | Евро (€)2 (EUR2) |
|||||
| Часовен појас | CET (UTC+1) | |||||
| • | (ЛСВ) | CEST (UTC+2) | ||||
| Се вози на | десно | |||||
| НДД | .sk3 | |||||
| Повик. бр. | +4214 | |||||
| 1 Чехословачка се подели на Чешка и Словачка. 2Словачка го прифати еврото на 1 јануари 2009- €1 = 30.1260SKK. 3 Исто така се користи .eu. 4 Се споделувал со Чешка 0042 сè до 1997. |
||||||
Словените пристигнале и се населиле на територијата на денешна Словачка во 5 и 6 век за време на големата преселба на народите. За време на историјата, различни делови од денешна Словачка припаѓале на Кралството на Само (првата позната политичка единица на словените), Кнежевството Нитра (како независно, како дел од Голема Моравија и како дел од Кралството Унгарија),[9] Австроунгарија или Хабсбуршкото Царство и Чехословачка. Самостојна Словачка држава кратко постоела и за време на Втората светска војна, во периодот од 1939-1944, со што подоцна Словачка станала независна од нацистичка Германија. Од 1945 година, Словачка повторно станала дел од Чехословачка. Денешната Словачка станала независна на 1 јануари 1993 со мирен распад на Чехословачка.
Денeска Словачка е високо развиена земја со силна економија,[10][11] со една од најрастечките во ЕУ и ОЕСР.[12] Земјата и се приклучи на Европската Унија во 2004 и на Еврозоната на 1 јануари 2009. Словачка заедно со Словенија се единствените поранешни комунистички земји, кои денеска се дел од Европската Унија, Еврозоната, Шенген зоната и НАТО.
Првото споменување во пишаните извори на името Slovakia потекнува од 1586 (германски: In Liptau, bei der Stadt Sankt Nikolaus in der Slovakia).[13] Потекнува од чешкиот збор Slováky; претходните германски форми биле Windischen landen и Windenland (15 век).[13] Месното име Slovensko (1791) потекнува од постарото име на Словаците, Sloven, што може да укажува на неговото потекло уште пред 15 век.[13] Првобитното значење било географско (а не политичко), бидејќи Словачка била дел од мултиетничкото Кралство Унгарија[забелешка 1] и не претставувала посебна административна единица во овој период.
Територијата на денешна Република Словачка била населена уште за време на палеолитот. Во 5 век п.н.е., Словачка ја населиле Келтите, а потоа и Дако-Гетите, Јазигите и Квадите. Германското кралство кое ги обединило Квадите и Маркоманите, но исто така и Осините и Котините под власта на кралот Ваниус постоело од 8 г. п.н.е. до 179 г. Во 1 век доаѓа до продор на Римјаните, кои на реката Дунав создале неколку војни постави од кои најсилни биле Карнунт и Бригетио. Лаугарици (денешен Тренчин) бил зимски камп каде втората римска легија се борела во Маркоманските војни против Германите. Римјаните успеале да ги протераат Гепидите и Готите во 3 век, како и Хуните и Лангобардите во 5 век. Во 6 век Словените се населуваат на територијата на државата и набргу стануваат најголемиот по број етнички корпус и ја одредуваат подоцнежната судбина на словачките простори.
Териториите на денешна Словачка, во 5 век биле населени од страна на словените. Во предсловенското населување, на оваа територија постоело кнежевството Нитра, кое заедно со Моравија ја сочинувале т.н. Велика Моравија. Таа држава во текот на 9 век го достигнал својот Златен век, во времето на Ростислав I.
По распаѓањето на Велика Моравија во 10 век, териториите на денешна Словачка станале дел од Кралство Унгарија. Во текот на владеењето на унгарците, Словачка во првите два века ја зачувала својата автономија како кнежевство Нитра. Денешните територии на Словачка се формирале уште во тоа време.
Во 1241 година, Словачка попаднала под монголско владеење, но во текот на средниот век таа била ослободена и повторно вклучена во составот на Кралство Унгарија. Во времето кога Османлиското Царство навлегува во Унгарија, центарот на кралството преминало во Словачка. Денешната престолнина Братислава (тогаш позната како Pressburg, Pressporek, Posonium, Posony) за краток период станала престолнина на кралството во 1536 година. По повлекувањето на Османлиите од Унгарија, улогата на Словачка во кралството се намалило.
За време на револуцијата од 1848 - 1849 година, словаците застанале на страната на Австрија односно Хабсбуршката династија, надевајќи се за создавање на независна држава, но до тоа не дошло. Во времето на Австроунгарија, од 1868 до 1918 година, Словачка останала во склопот на империјата, соочувајќи се со унгаризација врз нејзините жители.
По војната, Словачка се обединила со чешките земји Бохемија и Моравија и заедно ја формирале Чехословачка. Во 1938 година, со Миненскиот договор, Словачка била разделена од Чешка. Новата држава поседувала само формална независност, бидејќи била под целосна контрола од страна на Нацистичка Германија. Ова доведува до избувнување на востание во 1944 година.
По крајот на војната, Словачка повторно се обединила со Чешка и попаднала под влијание на т.н. Источен блок раководен од страна на СССР. Таа била една од потписничките на Варшавскиот договор.
По Втората светска војна Чехословачка била реконституирана, а Јозеф Тисо погубен во 1947 поради соработка со нацистите. Повеќе од 80,000 Унгарци[14] и 32,000 Германци[15] биле принудени да ја напуштат Словачка, во серија на трансфери на населението иницирани од Сојузниците на Потсдамската конференција.[16] Од околу 130,000 Карпатски Германци во 1938 во Словачка, до 1947 останале само 20,000.[17]
Како резултат на конференцијата во Јалта, Чехословачка потпаднала под влијание, а подоцна и под директна окупација на Советскиот Сојуз и Варшавскиот пакт, после државниот удар во 1948 [се бара извор]. Земјата била окупирана од силите на Варшавскиот пакт (со исклучок на Романија и Албанија) во 1968, со што завршил периодот на либерализација под водство на Александар Дубчек. Во 1969 Чехословачка станала федерација составена од Чешката Социјалистичка Република и Словачката Социјалистичка Република. Чехословачка никогаш на станала дел од Советскиот Сојуз и до одреден степен останала независна.
.jpg)
Крајот на комунистичкото владеење во Чехословачка во 1989, за време на мирната Кадифена револуција, беше проследен со распад на земјата на две земји-наследнички. Зборот „социјалистичка“ беше изоставен од имињата на двете републики, т.е. Словачката Социјалистичка Република беше преименувана во Словачка Република. На 17 јули 1992, Словачка, предводена од премиерот Владимир Мечијар, прогласила суверена држава, што значи дека нејзините закони имаат предност пред оние на сојузната влада. Во текот на есента 1992, Мечијар и чешкиот премиер Вацлав Клаус преговараат за деталите за расформирање на федерацијата. Во ноември федералниот парламент гласаше официјалното расформирање на државата да се случи на 31 декември 1992.
Словачката и Чешка тргнаа по одделни патишта на 1 јануари 1993, настан кој некогаш е нарекуван кадифен развод.[18][19] Словачка и понатаму останала близок партнер на Чешка. Двете земји ја продолжиле соработката со Унгарија и Полска во рамките на Вишеградската група. Словачка станала членка на НАТО на 29 март 2004 и на Европската Унија на 1 мај 2004. На 1 јануари 2009, Словачка го воведе еврото за сопствена валута.
Во словачкиот релјеф доминантни се планинските венци и природа со Карпатите кои се протегаат на северниот дел од државата. Како дел од тие планини е и планината Татра. Во близина на полската граница се наоѓаат Високите Татри кои се популарно одредиште за скијање. На Големите Татри има доста мали езера и тука се наоѓа највисоката точка на Словачка — Герлаховски Штит со висина од 2.655 метри и словачката симболично највисока планина Кривањ.
Поголеми словачки реки се: Дунав, Вах и Хрон. Тиса ја сочинува словачко-унгарската граница за 5 км.
Климата во Словачка се движи помеѓу умерена и континентална, со релативно топли лета и ладни, облчни и влажни зими. Температурните екстреми се -41 до 40.3 °C, иако температури под -30 °C се ретки. Климата на северот каде доминираат планини се разликува од климата на рамничарскиот југ.
Словачка е парламентарна демократска република со повеќепартиски систем на владеење. Последните парламентарни избори биле јуни 2006 година и последните претседателски избори биле во 2004 година.
Претседателот на Словачка се избира на претседателски избори за мандат од пет години. Голем дел од власта е во рацете на премиерот на Словачка и кој најчесто е водач на победничката партија на парламентарните избори.
Највисоко законодавно тело на Словачка е Националниот Совет на Словачката Република со 150 пратенички места. Пратениците се избираат за мандат од четири години. Највисок суд во Словачка е уставниот суд на Словачка.
Словачка од 1996 г. е поделена на осум краеви, кои од 2002 се нарекуваат „самоуправни краеви“ (samosprávne kraje).
|
|
Во 2019 година, БДП по глава на жител на Словачка изнесувал 19 548 долари, со што таа била рангирана на 25. место во однос на Европа и 45. во светот.[20] Во 2018 година, кефициентот Џини во Словачка изнесувал 26,1%.[21] Невработеноста во 1999 година била 19.2%, додека во 2008 година паднала на 7.51%.
Официјална валута во Словачка е еврото, заменувајќи ја словачката круна во 2008.
| Бр. | Крај | Нас. | Бр. | Крај | Нас. | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Братислава .jpg) Кошице |
1 | Братислава | Братислава | 432,801 | 11 | Прјевиѕа | Тренчин | 48,866 |  Прешов .jpg) Жилина |
| 2 | Кошице | Кошице | 240,688 | 12 | Зволен | Банска Бистрица | 43,311 | ||
| 3 | Прешов | Прешов | 91,638 | 13 | Повашка Бистрица | Тренчин | 41,153 | ||
| 4 | Жилина | Жилина | 81,515 | 14 | Михаловце | Кошице | 39,940 | ||
| 5 | Банска Бистрица | Банска Бистрица | 79,775 | 15 | Нове Замки | Нитра | 39,585 | ||
| 6 | Нитра | Нитра | 78,875 | 16 | Спишка Нова Вес | Кошице | 37,948 | ||
| 7 | Трнава | Трнава | 66,219 | 17 | Хумене | Прешов | 34,913 | ||
| 8 | Мартин | Жилина | 57,300 | 18 | Левице | Нитра | 34,649 | ||
| 9 | Тренчин | Тренчин | 55,832 | 19 | Комарно | Нитра | 34,478 | ||
| 10 | Попрад | Прешов | 52,791 | 20 | Бардејов | Прешов | 33,625 | ||
_-_Main_Street_4.jpg)
Поголемиот дел од населението на Словачка се етнички Словаци кои сочинуваат околу 85.8%. Унгарците се најголемо малцинство во Словачка со 9.7%. Покрај нив во Словачка живеат и Роми со 1.7%, Украинци со 1% и 1.8% се неодредени. Неофицијално бројот на Ромите е многу поголем, околу 9% од населението.
Официјален јазик во Словачка е словачкиот, кој спаѓа во семејството на словенски јазици. Унгарскиот јазик се зборува во јужниот дел на земјата, а русинскиот се зборува во североисточните делови. Малцински јазик има статус на ко-официјален во општините каде што малцинството изнесува 15% во два последователни пописи.[22]
Словачка е рангирана меѓу првите земји на ЕУ по познавање на странски јазици. Во 2007, 68% од населението на возраст помеѓу 25 и 64 години зборувало два или повеќе странски јазици, што е второ највисоко место во Европската Унија. Најпознат странски јазик е чешкиот. Извештај на Евростат покажува дека 98.3% од словачките ученици во средно образование знаат два странски јазици, што е високо над европскиот просек од 60.1%.[23] Според истражување на Евробарометар од 2012, 26% од населението има познавање на англиски на разговорно ниво, потоа на германски (22%) и руски (17%).[24]
Словачкиот устав ја гарантира слободата на религијата. Околу 68.9% од населението на Словачка се католици. Голем број од населението на Словачка не се изјаснило за религиското прашање и тие се околу 13% од вкупното население. Околу 6.93% се лутеранци, 2% калвинисти, околу 0.9% православни. Денес има околу 2.300 евреи во Словачка.
Во унгарската историја Словаците се именувани како „планински луѓе“. Првото спомнување на Словаците како нација е во 19 век.
Уметноста на Словачка може да се следи сè до средновековието, кога биле создадени големи дела. Покрај уметноста, Словачка е дом на уште голем број позначајни личности како: Јозеф Мургаш, Јан Бахиљ, Штефан Банич, Аурел Стодола и Џон Допјера.
_-_St._Elizabeth's_Catedral_2.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
