Abrahama (patriarka)

I Abrahama, araka ny lovantsofina jiosy sy silamo, dia razamben' ny Hebreo (na Israelita) sy ny Ismaelita. Mety teo anelanelan' ny taona 2000 sy 1500 tal. J.K. no nianinany.

Sary hosodoko maneho an' i Abrahama, sary nataon' i Guercino (1657), Pinacoteca di Brera, Milan, Italia.

Atao hoe אַבְרָהָם / Avra'ham izy amin' ny teny hebreo, fa إبراهيم / Ibrahim amin' ny teny arabo, ary አብርሃም / Abraham amin' ny teny geezy. Ao amin' ny Bokin' ny Genesisy na Bokin' ny Jenezy dia Abrama (izay midika hoe "Rain' ny mino") no anarany fa taty aoriana no nanaovana azy hoe Abrahama (izay midika hoe "Rain' ny firenena maro")^[1].

Abrama no anarany tamin' ny voalohany, taty aoriana no vao niantsoana azy hoe Abrahama. Anisan' ny taranak' i Sema izy. Teraka tao amin' ny tanànan' i Ora, any Kaldea. Terà (na Teraha) no anaran-drainy ary i Nahora sy i Haràna no rahalahiny. Nanambady ny anabaviny tsy iray ray/reny aminy atao hoe Saraha izy. I Ismaela no zanany tamin’ i Hagara mpanompony, ary i Isaaka no zanany tamin' i Saraha vadiny. Mbola nanambady an’ i Ketora sy nanana anaka taminy izy taorian' ny nahafatesan' i Saraha. I Anrahama no heverina fa nipoiran' ny fivavahana telo mino Andriamanitra tokana (mônôteista) dia ny fivavahana jiosy sy ny fivavahana kristiana ary ny fivavahana silamo.

I Abrahama araka ny lovantsofina jiosy

Ny Bokin' ny Bereshit, izay boky ao amin' ny soratra masina jiosy, ao amin' ny Tanakh, sy ny Bokin’ ny Genesisy na Jenezy ao amin' ny Baiboly kristiana, no mitantara sy miresaka ny amin' ny fiainan' i Abrahama.

Ny fotoana niainan' i Abrahama

Araka ny filazana ao amin' ny Baiboly dia valopolo sy efajato taona ny manasaraka ny fotoana nivoahan' ny Zanak' i Israely an' i Egipta sy ny najakan' i Sôlômôna na Salômôna (taona 960 tal. J.K.). Ny vanimppotoana niainan' i Abrahama (430 taona talohan' ny fivoahana avy tany Egipta) dia tokony haroso any amin' ny taonjato faha-20 tal. J.K. Ny mpikaroka sasany dia mametraka ny fotoana niainan' ireo patriarka any amin' ny taonjato faha-15 tal. J.K. raha tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-13 ny fivoahana avy any Egipta. Misy ny manampahaizana mihevitra fa ny fametrahana ny fotoana nianinan' i Abrahama hifanandrify amin' ny vanim-potoana nahatongavan' ny Hiksôsy tao Egipta (taonjato faha-18 hatramin' ny faha-17 tal. J.K.) dia tokony ho raisina ihany.

Araka ny Baiboly, noho ny haben' ny finoany no nilazan' Andriamanitra aminy fa hanan-taranaka maro izy sady nampanantenainy tany mahavokatra ho an' ireo taranany ireo, dia ny tany Kanaana. Taranak' i Sema zanak' i Nôa (na Nôe) izy. I Tera no rainy ary i Ismaela sy i Isaaka, izay niteraka an' i Esao sy i Jakôba, sy ny hafa koa no zananilahy. Izy no razamben' ny Ismaelita (taranak' i Ismaela) sy ny Edômita (taranak' i Esao) ary ny Israelita (taranak' i Jakôba). Samy miresaka ny momba azy na ny Baiboly na ny Kor'any na ny boky masina ny fivavahana abrahamika hafa. Nanambady an' i Saraha sy i Ketora izy sady niteraka amin' i Hagara, araka ny Baiboly.

Izy no olona resahina be indrindra ao amin' ny Bokin' ny Genesisy na Bokin' ny Jenezy. Anisan' ny patriarka voalohany ao amin' ny Baiboly izy. Izy no niandohan' ny fivavahana amin' andriamanitra tokana amin' izao fotoana izao, razamben' ny jodaisma sy ny kristianisma ary ny finoana silamo.

Misy andalana roa ao amin' ny Baiboly izay milaza an' i Abrahama ho nalevina ao Hebrôna (Gen 23:16-18^[2]; Gen 25:9-10)^[3] .

Ny fialan' i Abrama an' i Ora sy ny fiainany tany Kanaana

Karavanin' i Abrahama, sary nataon' i James Tissot manodidina ny taona 1900. ao amin' ny Jewish Museum, New York.

Ny rain' i Abrama, atao hoe Terà (taranak' i Sema zanakalahin’ i Nôa, ka avy amin' io ny anarana hoe Semita) izay avy any Ora any Kaldea, tanàna any amin' ny tapany atsimo amin' i Mesôpôtamia.

Taorian’ ny nahafatesan-drainy dia namporisihin' Andriamanitra (Iahveh) i Abrama (75 taona) mba handao ny tanindrazany. Niainga izy mbamin’ i Saray vadiny sy i Lôta zana-drahalahiny, ka nankany Haràna, any Mesôpôtamia Avaratra.

Nankany amin’ ny faritra Kanaana i Abrama. Nandray baiko avy amin’ Andriamanitra izy fa tokony handao an’ i Haràna mba hankany amin’ ny tany Kanaana, izay novakivakiny hatrany atsimo ka hatrany avaratra. Niovaova toerana ilasiana izy ireo hatrany Sikema (na Sekema), ka tao no nanambaràn’ Andriamanitra fa hatolotra ho azy io tany io, dia izy sy ny taranany. Avy eo dia nandeha tany Betela, avy eo tany Hebrôna izy. Avy eo nankao Berisheba na Bersabea. Nanamboarany alitara ho voninanahitr’Andriamanitra ireo tanàna ireo.

Ny nandehanany tany Egipta sy ny niverenany tao Kanaana indray

Nisy mosary anefa ny tao Kanaana ka niala tao i Abrama sy i Saray vadiny mbamin' ny mpanompony hankany Egipta; i Lôta kosa nitoetra tao Sôdôma, ao atsimo-andrefana akaikin' ny Ranomasina Maty.

Voaroaka avy tany Egipta ry Abrama noho izy nanao an’ i Saraha ho anabaviny fa tsy vadiny tamin’ ny mpanjakan’ i Egipta. Niverina nankany Kanaana i Abrahama. Nanafika an' i Sôdôma sy namabo ny fananana sy ny mponina tao Sôdôma, anisan’ izany i Lôta, ny mpanjakan’ i Elama atao hoe Kedôrlaômera (Kôdôrlahômôra). Naheno izany i Abrama ka nanenjika sy niady tamin’ ny fahavalo ary nandresy azy. Afaka ny vahoaka voababo sy i Lôta mbamin' ny fananana rehetra. Nitondra mofo sy divay ho an’ i Abrama avy niady ny mpanjaka sady mpisorona tao Salema (Jerosalema) atao hoe Melkizedeka (anarana midika hoe "Marina ny mpanjakako"). Nitahy an' i Abrama i Melkizedeka. Nankasitraka an’ i Abrama ny mpanjakan’ i Sôdôma nefa tsy naka na kely tamin’ ny fananan’ i Sôdôma i Abrama.

Izao ny fampanantenana nataon’ Andriamanitra tamin’ i Abrama:

"Jereo ange ny lanitra, ka isao ny kintana, raha mahisa azy ianao. Dia hoy Izy taminy: Ho tahaka izany ny taranakao.” (Gen. 15: 5). ... Ary homeko anao sy ny taranakao any aorianao ny tany fivahinianao, dia ny tany Kanaana rehetra, ho fananana mandrakizay; ary ho Andriamaniny Aho.” (Gen. 17: 8, Ny Baiboly).

Ny nahaterahan' i Ismaela

I Ismaela sy i Hagara reniny tany an' efitra, sary nataon' i Navez (1820)

Nanome an' i Abrama ny mpanompo vaviny Hagara mba ho vadiny faharoa i Saraha, izay ela tsy niteraka. Tamin’ izany fanambadiana izany no nahaterahan' i Ismaela (na Ismaely). Enina amby valompolo taona i Abrahama tamin' izany fotoana izany.

Ny nanorenana ny famorana

Nahazo baiko avy amin’ Andriamanitra i Abrahama mba hoforana izy sy ny lehilahy rehetra tao amin' ny ankohonany, na ny taranany na ny mpanompony, mba hanamafisana ny fanekem-pihavanana (na dinam-pihavanana). Ny anaran' i Abrama, izay midika hoe "ray mahery" na "rain' ny mino" dia novana ho Abrahama izay midika hoe "rain’ ny firenena maro". Sivy amby sivifolo taona i Abrahama tamin’ izay.

Nampanantenain’ Andriamanitra i Abrama, tamin' ny famangian' ny lehilahy telo azy, fa hanana zanakalahy amin' i Saraha, sady namerina ny teny fikasana efa nambarany tany aloha no nanamafy izany tamin' ny fanekem-pihavanana.

Ny handravana an' i Sôdôma sy i Gômôra

Taorian’ izany fanambaràna izany dia nisy fanambaràna iray hafa, dia ny amin’ i Sôdôma sy i Gômôra izay nanao heloka mihoa-pampana ny vahoaka ao aminy. Teo no nisehoan’ ny fifamalian-dresaka teo amin’ Andriamanitra sy i Abrahama: Niady varotra tamin’ Andriamanitra i Abrahama mba hanavotra ireo olo-meloka mafy hatoka ireo, tamin' ny alalan' ny fisian' ny olo-marina vitsivitsy monina ao. Tsy nisy anefa ny olona folo tao Sôdôma izay tokony hahafaha-manavotra ny tanàna amin' ny fandringanana. Taty aoriana dia nandatsahan' Andriamanitra afo sy solifara tokoa i Sôdôma sy i Gômôra. I Lôta mianakavy no afa-nandositra avy ao, nefa ny vadiny, izay tafaraka taminy koa, dia lazaina fa lasa vongan-tsira.

Ny nahaterahan' i Isaaka sy ny saika nanaovana sorona azy

Ny fanaovan-tsorona an' i Isaaka, sary nataon' i Domenichino (1627-1628)

Teraka tamin’ ny faha zato taonan’ i Abrahama i Isaaka zanany tamin’ i Saraha vadiny. Izy no zanak' i Abrahama ara-dalàna voalohany. Maro ny sedra nahazo an’ i Abrahama izay afany avokoa, ka ny farany sady mafy indrindra dia ny nandidian' Andriamanitra azy hankany amin' ny tendrombohitra Môrià hanao sorona an' i Isaaka zanany. Tamin’ ny fotoana hamonoany ny zanany indrindra, satria nanaraka an-tsakany sy an-davany ny didin' Andriamanitra izy, no nisy Anjelin’ i Iahveh avy any an-danitra niteny aminy hoe:

"Ry Abrahama, ry Abrahama ô! Aza maninjitra ny tananao amin' ny zazalahy, ary aza maninona azy akory ianao; fa hitako izao fa matahotra an' Andriamanitra ianao, ka tsy narovanao tamiko ny zanakao, dia ny lahitokanao." (Gen. 22:11-12, Ny Baiboly).

I Isaaka no nomen' i Ambarama handova ny fananany rehetra (Gen. 24:5), rehefa avy nanome an' i Ismaela sy ny zanany hafa an' i Ketorà (Gen. 25:6).

Ny fotoana faramparany niainan' i Abrahama

Taorian' ny fahafatesan' i Saraha dia nanambady an' i Ketorà i Abrahama ka niteraka zaza enina taminy. Maty i Abrahama tamin' ny faha 175 taonany, dia nalevina teo kaikin' i Saraha tao amin' ny zohy tao Makpelà (izay atao ankehitriny hoe Hebrôna).

Jereo koa

• Patriarka ao amin' ny Baiboly
• Isaaka - Ismaela - Saraha - Hagara - Ketora - Lôta
• Ora any Kaldea
• Sôdôma sy Gômôra
• Fanekem-pihavanana

• Mpaminanin' ny jodaisma
• Mpaminanin' ny kristianisma
• Mpaminanin' ny silamo

Rohy ivelany

• Ao amin'i Freebase: Archived Jolay 26, 2014 at the Wayback Machine

Loharano sy fanamarihana

1. Ary ny anaranao tsy hatao hoe Abrama intsony, fa hatao hoe Abrahama, satria efa nataoko ho rain' ny firenena maro ianao. (Gen. 17:5, Ny Baiboly)
2. 16 Dia neken' i Abrahama ny tenin' i Efrona, ka nolanjainy ho azy ny vola izay efa voalazany teo anatrehan' ny taranak' i Heta, dia sekely volafotsy efa-jato lanin' ny mpivarotra. 17 Ary ny sahan' i Efrona, ilay teo Makpela, izay tandrifin' i Mamre, dia ny saha sy ny zohy izay teo anatiny mbamin' ny hazo rehetra izay teo anatiny, izay teo amin' ny sisiny rehetra manodidina, dia natao varo-maty 18 tamin' i Abrahama ho fananana, teo imason' ny taranak' i Heta, dia izay rehetra niditra teo am­bavahadin' ny tanànany. (Gen. 23:16-18, Ny Baiboly)
3. 9 Ary nalevin' Isaka sy Isimaela zanany izy tao amin' ny zohy ao Makpela, tao amin' ny sahan' i Efrona, zanak' i Zohara Hetita, izay tandrifin' i Mamre, 10 dia ilay saha izay novinidin' i Abrahama tamin' ny taranak' i Heta; tao no nandevenana an' i Abrahama sy Saraha vadiny. (Gen. 25:9-19, Ny Baiboly)