Remove ads
I Iahveh na Yahweh na Iahve dia andriamanitra notompoina tany Ampiposahana (any Atsinanana Akaiky) fahiny, ary andriamanitry ny Fanjaka' i Israely sy ny Fanjakan' i Jodà. Nanompoa azy ny Zanak' i Israely. Na dia tsy misy marimaritra iraisana momba ny niandohan' ilay andriamanitra aza, dia milaza ny manam-pahaizana amin' ny ankapobeny fa i Yahweh dia niseho ho "andriamanitra mpiady" nampifandraisina amin' i Seira, amin' i Edôma, amin' i Paràna ary amin' i Temàna, ary tatỳ aoriana tamin' i Kanaana. Ny niandohan' ny fanompoam-pivavahana taminy dia fara faharatsiny tamin' ny fiandohan' ny Andron' ny Vy, ary azo inoana fa hatramin' ny Andron' ny Alimo, raha tsy aloha kokoa noho izany.
Ao amin' ny literatiora ara-baiboly tranainy indrindra, i Yahweh dia manana toetra ifanahafany manokana amin' ny andriamanitry ny toetrandro sy ny ady, izay mampahavokatra ny tany ary mitarika ny tafiky ny lanitra hiady amin' ny fahavalon' i Israely. Ny Israelita voalohany dia mpivavaka amin' andriamanitra maro (pôliteista) ary nanompo an' i Yahweh sy ny andriamanitra ary andriamanibavy kananita isan-karazany, anisan' izany i El sy Asherah ary i Baal. Tany amin' ireo taonjato tatỳ aoriana dia nifamatotra i El sy i Yahweh ary ny toetra mifandray amin' i El, toy ny hoe El Shaddai, dia nanjary nampiharina tamin' i Yahweh irery, ary ny andriamanitra sy andriamanibavy hafa toa an' i Baal sy Asherah dia natelin' ny fivavahana iahvista.
Tamin' ny fiafaran' ny fahababoana tany Babilôna dia nolavin' ny jodaisma ny fisian' ny andriamanitra hafa, ary i Yahweh dia nambara ho andriamanitra mpamorona sy hany andriamanitra tokony hivavahana. Nandritra ny vanimpotoan' ny Tempoly Faharoa dia nanjary noheverina ho fady ny fanononana ny anaran' i Yahweh ampahibemaso, ary ny Jiosy kosa dia nanomboka nanolo izany amin' ny teny hafa, indrindra fa amin' ny hoe Adonai (hebreo: אֲדֹנָי / "Tompoko"). Tamin' ny Vanimpotoana Rômana, taorian' ny nanaovana fahirano an' i Jerosalema sy ny fandravana ny tempoliny tamin' ny taona 70 taor. J.K., dia hadino tanteraka ny fanononana ny anaran' ilay andriamanitra tany am-boalohany.
Antsoina koa i Yahweh ao amin' ny Papyrus Amherst 63, sy ao amin' ny soratra jiosy na niharan' ny lahatsoratra majika grika-ejipsianina tamin' ny taonjato voalohany ka hatramin' ny faha-5 taor. J.K.
Remove ads
Ao amin' ny jodaisma
Ny fanononana ny teny asehon' ny renisoratra hebreo יהוה ao amin' ny Baiboly hebreo (na Tanakh) izay soratana amin' ny litera latina hoe IHVH dia tsy fantatra mazava, hoy ny mpino ào amin' ny jodaisma sy ny mpikaroka momba ny Baiboly sy momba ny teny hebreo maro. Tao amin' ny tempoly jiosy dia lasa fanao ny tsy manonona ny anaran' Andriamanitra mba ho fanajana azy. Nanomboka tokony tamin' ny vanimpotoan' ny fahababoana izany. Matetika dia nosoloana ny teny hoe Adonay, izay midika hoe "Tompo", ilay anarana rehefa mamaky teny na miresaka ny amin' Andriamanitra ny Jiosy.
Ny hoe Iahveh na Yahweh[1] dia fanoratana nifanarahana avy ao amin' ireo Baiboly amin' ny fiteny hafa natonta taty aoriana ka ampiasain' ireo mpikaroka momba ny Baiboly. Tsy fantatra anefa ny tena zanapeo tokony hiaraka amin' ireo litera efatra ireo amin' ny teny hebreo. Ny zanapeo a sy o ary e dia tsy avy amin' ny teny hoe Adonay fa nifanarahana fotsiny taty aoriana sady ivelan' ny fivavahana jiosy mba hahafaha-manonona an' ilay anarana. Mba hampahatsiahivana ny mpamaky ny fanoloana ny יהוה Ihvh amin' ny hoe Adonay dia nasisika ny marika manambara ny zanapeo ao amin' io teny io ka nahazoana ny hoe Iahovah (Yahowah) na Iehovah (Yehowah).
Ny Jiosy, izay milaza ho tsy mahafantatra ny tena fanononana ilay anarana, dia tsy manonona azy. Araka ny hevitr' izy ireo dia fanajana ihany koa ny didy mifehy ny fampiasana ny anaran' Andriamanitra izay tsy azo tononina izany, dia ny didy milaza hoe: "Aza manonona foana ny anaran' i IHVH Andriamanitrao". Amin' ny Jiosy dia fanononam-poana ny anaran' Andriamanitra ny fanononana io anarana io, na inona antony, na aiza toerana anaovana izany.
Ao amin' ny kristianisma
Avy amin' ny hoe Iehovah na Yehowah izay natao ho fampahatsiahivana ny hoe Adonay ny hoe Jehovah hita ao amin' ny fandikana ny Baiboly sasany toy ny Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy. Ny Kristiana maro dia nanonona ary mbola misy manonona azy amin' ny endrika samihafa toy ny hoe Iahvé, Jehovah, sns. ary ireo asasoratra fikarohana dia mampiasa ny hoe Yahweh.
Efa tany amin' ny taonjato faha-19 no nanomboka ny tsy fampiasan' ny mpandika teny maro ny hoe Jehovah taorian' ny fikarohana momba ny teny hebreo nataon' ilay manam-pahaizana alemàna atao hoe Wilhelm Gesenius. Taty aoriana dia maro ny Baiboly kristiana tsy ahitana intsony na ny hoe Iahve na ny hoe Jehovah fa nanolo azy amin' ny hoe Tompo.
Ny Kristiana maro dia nanonona ary mbola misy manonona azy amin' ny endrika samihafa toy ny hoe Iahvé, Jehovah, sns. ary ireo asasoratra fikarohana dia mampiasa ny hoe Yahweh. Taty aoriana dia maro ny Baiboly kristiana tsy ahitana intsony na ny hoe Iahve na ny hoe Jehovah fa nanolo azy amin' ny hoe Tompo.
Ny ankamaroan' ny Baiboly prôtestanta amin' ny teny frantsay dia nampiasa hatry ela ny hoe l'Eternel ("ny Mandrakizay"). Ny mpandika tenin' ny Baibolin' ny Vavolombelon' i Jehovah (Ny Soratra Masina - Fandikan-Tenin' ny Tontolo Vaovao) dia nitazona ny anarana hoe Jehovah.
Nanomboka tamin' ny naha papa an' i Benoa XVI (taona 2005) dia tsy nanoratra intsony ny hoe Iahve ny Eglizy Katôlika mba ho fanajana ny Jiosy izay tsy manonona io anarana io.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads