botanista From Wikipedia, the free encyclopedia
Guilielmus Turnerus,[1] vulgo William Turner (Morpitii in Northumbria inter annos 1508 et 1512 natus; die 7 Iulii 1568 mortuus) fuit botanista et rerum theologicarum disputator. E lectura libri A new booke of spirituall physik Ioannes Strype (Cranmeri biographus) Turnerum auctorem Protestantem compendiosius aestimavit: "Vir facundissimus, monita consiliaque sua sub sermone lepido et iucundo introducebat."[2] A recentioribus, operis A New Herbal studentibus, pater artis botanicae Britannicae censetur.
Ioannes Balaeus iuventutem Turneri inter centuria de illustribus Britanniae Maioris scriptoribus descripsit aspectu Protestantium:
Filius coriarii ut videtur, in urbe nativa educatus est ubi linguam Latinam apud Ioannem Lange didicit habitudinesque avium et naturam plantarum observavit quas ab 1538 seriatim conscripserit.[4]
Ab anno 1526 sub patronatu Thomae Wentworth(en) apud aulam Pembrochiae Cantabrigiensem studebat.[5] Baccalaureatus iam anno 1530 erat, quo anno socius aulae Pembrochiae electus est. His annis tres libellos de religionis reformatione Anglice vertit e Latino sermone: primum anno 1534, auctore Ioachimo Vadiano et titulo De veteri et novicio Deo, cui versioni titulum Anglicum dedit A worke entytled Of ye Olde God & the Newe; deinde anno 1537 versionem operis a principio Theodisce scriptum, auctore Urbano Rhegio et titulo Die new leer sambt irer Verlegung, de prioritate textibus Biblicis in re theologica, cui titulum Anglicum A Comparison betwene the Olde Lernynge & the Newe dedit.[6] Cantabrigiae res naturales observavit,[7] itidem per comitatum Cantabrigiensem[8] et Angliam orientalem.[9]
Opusculum primum de plantis eodem anno divulgatum est, titulo Libellus de re herbaria novus: ibi Turnerus herbas 144 Latine descripsit, nominibus Graecis Anglicisque appositis. Hoc opus Thomae Pattinson Northumbriensi dicavit qui eandem aulam frequentabat.
Cantabrigiae etiam morans Nicolao Ridleio contubernalis fit: qui etiamsi decem annis maior natus "collega et in theologicis exercitationibus antagonista" erat, qui "multos annos nobiscum in collegio Pembrochiano vixit", qui "me primus Graecae linguae <pleniori cognitione> instruebat", qui "arcu ... et pila palmaria saepissime se mecum exercuit".[10][11] Sed eisdem annis in re theologica Hugo Latimerus praeter alios Turneri coaevos non paucos ad religionem Protestantium suadebat Turnerumque ipse, qui se Latimeri discipulum fuisse in praefatione opusculi Against the Poison of Pelagius ("contra venenum Pelagianum") anno 1551 confessus est. Ipse invicem Rolandum Taylerum(en) martyrem futurum cognoscens ad Protestantismum suadebat: ad eius usum libellum Latinum satis famosum, cuius titulus est Unio dissidentium, Hermano Bodio attributum, praebuit. Huius opusculi anno 1538 versionem Anglicam edidit et patrono Thomae Wentworth dicavit.[12]
Cum ad diaconatum anno 1536 ordinatus esset et praedicandi licentiam ab aula mox concessam accepisset, a Cantabrigia decedens variis locis praedicavit. Thomam Elyot his annis ut videtur cognovit, iuxta Combe comitatus Oxoniensis visitabat, de nominibus usibusque plantarum disputavit: eaedem enim res in Dictionario ab Elyot, in Herbal a Turnero nonnumquam describuntur.[13] Contra diaconatus regulas Ioannam Alder Cantabrigiensem in matrimonium mense Novembri 1540 duxit.[14]
Balaeus his verbis vitam Turneri iuvenis, tamquam alterius sui ipsius (nam paenultime vitarum omnium a se scriptorum ordinavit, loco ultimo autobiographiae suae reservato) concludit:
Amicis etenim Protestantibus nonnullis incarceratis, sicut interdum ipse, Turnerus mense Iulio 1540 exsilium petivit, quo mense Caleti morans Ferdinandum de Sancto Severino(en) principem incurrit.[16] hortum baronis Cobham(en), procuratoris huius urbis, visitavit plantamque vulvariam observavit.[17] Ad studia medica persequenda, gratia "subsidii" quod Nicolaus Ridleius (eodem anno magister aulae Pembrochiae promotus) "nobis in Germania exulantibus ex Anglia emiserit",[10] Coloniae profectus, ibi cum Gerardo Veltvycko de vero absinthio Pontico et irione disputavit.[18] Per vallem Rhenanam usque ad Italiam anno 1542 penetravit resque naturales in itinere observavit.[19] Venetiis degens apothecas aromatum medicamentorumque admiratus est.[20]
Ferrariae inter Protestantes habitabat Ioannemque Manardum auscultavit.[21] Aut ibi, magistro Antonio Musa Brasavolo,[22] aut Bononiae medicinae doctor factus est. Hic certe artem botanicam imbibit, Lucae Ghinii discipulus,[23] e quo methodum horti sicci didicit.[24] Oryzam in agris paludeis cultam et humulos silvaticos herbasque plures avesque per hos pagos et in valle Padana observavit.[25] Inde per Clavennam, Spelucam, Curiam, Turicum in regiones septentrionales rediit.[26]
Turici Conradum Gesnerum primum cognovit: Gesnerus Turnerum, Turnerus Gesnerum annis insequentibus saepe in operibus suis citabant; Gesnerus Turnero epistulam anno 1562 miserit qua opera sua tam confecta quam conficienda enumeravit verbis "Vale Turnere doctissime, mei subinde memor, cum alias, tum in tuis erga Deum O.M. precibus, sicut ego etiam tui sum" conclusam.[27] Deinde Basileae, Bonnae brevia temporis spatia, Coloniae aliquot menses moravit. Leonhartum Fuchsium et Valerium Cordum (mox in Italia moriturum) hoc tempore ut videtur incurrit.[28] Basileae anno 1543, pseudonymo William Wraghton, librum controversialem The Huntyng and Fyndyng out of the Romyshe Foxe divulgari iussit contra Stephanum Gardiner episcopum cancellariumque quem mox verbatim "ne plus sine causa me haereticum nuncupes" monuerit "sicut olim superbissime in aula tua nuncupasti" (not to call me heretike without a cause, as ye did once in your hall ryght proudly).[29] Anno insequenti librum historiae naturalis Avium praecipuarum ... brevem et succinctam historiam Coloniae edidit et puerulo Eduardo, principi Walliae futuroque regi, dicavit.[30] Etiam per vallem Rhenanam descendens plantas observabat et de medicamentis quaerebat.[31]
Emdae ab anno fere 1543/1544 "ad integrum ... quadrennium" (ut confitetur ipse) habitavit; phocoenas duas emit et dissecuit.[32] Ibi medicus iuxta comitissam(de) comitem(de)que Frisiae Orientalis merebat aliosque plures medebatur. Scorbuticum morbum incolarum se curavisse refert, herbis Veronica beccabunga et Persicaria bistorta (sed hac per errorem!) bono successu utens. Aliis casibus Tanacetum parthenium et Peucedanum ostruthium necnon opium adhibuit.[33] Plantas tam per terram continentem quam per insulis Frisicis quaerebat.[34]
Emdae primum cognovit Ioannem a Lasco reformatorem Polonum, Erasmi amicum, qui Emdae ab anno fere 1541 moraverat.[35] Turnerus anno 1545 suam controversiam pseudonymam prolongavit, libro cuius titulus est The Rescuynge of the Romishe Fox fortasse Bonnae edito (sed urbe editionis falsa Wintonia, sede episcopali Stephani Gardiner, nuntiata). Statim Balaeus, biographus Turneri et sui ipsius supra citatus, libellum contra Gardiner sicut sequelam, titulo Yet a Course at the Romyshe Fox, divulgavit.
Turnerus his annis filium Petrum filiasque Winifredam et Elisabetham genuit.[36][14]
In Anglia anno 1546 proclamatione regia damnatus est ut qui religionem turbavisset, sed rege Henrico mortuo, Eduardo principe ad thronum mense Ianuario 1547 elevato sub tutela Eduardi ducis Somersetensis protectoris, Turnerus statim in patriam revocatus est medicusque meruit ipso protectori, qui germanus erat patroni Thomae Wentworth. Dicitur amicus fuisse Ioannis Cheke et Gulielmi Cecil.[37] Anno 1548 glossarium praesertim Anglicum titulo The Names of Herbes in Greke, Latin, Englishe, Duch and Frenche divulgari curavit, explicationibus brevissimis sed haud inutilibus additis.
Wellis breviter habitabat, titulo decani episcopalis nuper concesso.
Ab 1548 usque in 1553 legatus est parlamento Anglico pro burgo Ludgershall, sed iam anno 1551 ineunte exsilium rursus petiverat, regente Maria Protestantibus inimica. Deinde Coloniae Wormatiaeque morabat atque Weissenburgi in Bavaria ubi artem medicam exercuit.
Anno circiter 1551 Ioannes a Lasco exemplar Erasmianum operum Aristotelis et Theophrasti, quinque voluminibus Venetiis ab Aldo annis 1495-1498 impressum, Turnero aut vendidit aut dono dedit.[35]
Ab anno 1551 magnum opus A New Herball prodiit, tribus voluminibus editum, quorum primum Londinii sed secundum tertiumque Coloniae Agrippinae, annis 1562 et 1568, impressa sunt. Primum volumen duce Somersetensi protectori, secundum volumen Thomae Wentworth iuniori, prisci patroni filius, dicavit.[5] De piscibus et nominibus eorum Anglicis epistula ad Gesnerum anno 1557 misit quod Gesnerus in appendice suis Historiis animalium anno insequenti divulgaverit.[38] Opuscula etiam de balneis (praecipue Bathoniensibus; anno 1562) et de theriacis edidit.
Anno 1558, Elizabetha regina, Wellas revenit (titulo decani non ante annum 1561 reddito). Hortus plantarum medicinalium ibi creavisse dicitur; herbas silvestres prope Wellas virentes observavit.[39] Londinium magis magisque aegrotans anno 1566 petivit ibique anno 1568 mortem obiit.
Si plus cognoscere vis, vide etiam A New Herbal (Turner)#De fontibus.E scriptis eius admiratio auctorum classicorum, tam Latinorum quam Graecorum, videtur: e quibus veram verborum significationem accuratissime extrahere studebat.[40] Aristotelem Theophrastumque e versione Latina Theodori Gazae (Venetiis, 1503/1513) a principio cognovit, sed, ante divulgationem secundi voluminis Herball, exemplar Erasmianum editionis Graecae ab Aldo editae (Venetiis, 1495/1498) adquisiverat Theophrastique Historiam plantarum in hac editione fortasse perlegerat, si ille fuerit qui in hunc textum sublineationes modestas addidisset. Dioscoridis Materia medica in versione Latina Ruellii (Parisiis, 1516) et editione Graeca Marcelli Vergilii (Coloniae Agrippinae, 1529) cognovit; commentarium Latinum Petri Andreae Matthioli perlegerat. Galeni De alimentorum facultatibus libros crebriter citavit; Aetium medicum Latine legebat in editione (Basileae, 1542) ab Iano Cornario curatam, quem lingua Graeca doctissimum artisque grammaticae Graecae peritissimum censebat.[41]
Theocritum Graece et e Latina Eobani Hessi versione (Francofurti, 1545), Athenaeum e versione Natalis de Comitibus Latina (Venetiis alibique, 1556), Vergilii Georgica et Eclogae Latine citavit. Nicandri Alexipharmaca non ex editione bilingui Parisiensi (1549) cognovit, sed e Graeca anno 1530 et Latina anno 1531 separatim divulgatis, scholiis subiunctis. Omnium saepissime Plinii Naturalem historiam ex illa editione (Basileae, 1525) quam "Plinium meum ab Erasmo correctum, a Frobenio editum" nuncupare solebat (mi Plini corrected by Erasmus and prynted by Frobenius).[42]
Ioannis filii Mesue libros De re medica in versione Latina (Parisiis, 1542; Lugduni, 1548) et Symeonem Sethi ex editione bilingui Gyraldi Ferrariensi (Basileae, 1538) interdum laudavit; Serapionem de simplici medicina Rhazemque et Averroëm nonnumquam citavit. Rarissime Europaeos mediaevales laudavit, inter quos auctores Regiminis Salernitani atque bis Arnaldum de Villa Nova. Recentium se Nicolai Leoniceni, Ioannis Manardi, Antonii Musae Brasavoli, Othonis Brunfelsii, Leonharti Fuchsii, Conradi Gesneri, Hieronymi Tragi, Ioannis Ruellii sectatorem fuisse confessus est, omissis ex ista enumeratione Matthiolo, Remberto (Dodonaeo), Amato Lusitano, Petro Bellonio.
Hos omnes de plantis, sed de avibus insuper Varronem et Columellam,[43] Martialem,[44] Paulum Aeginetam,[45] Giraldum Cambrensem,[46] et coaevum Petrum Gyllium[47] citavit.
Se Cantabrigiae studentem de herbis arboribusque medicamentisque Anglice scripta nulla, Latine perpauca reperire potuisse meminit: ergo Anglice scribere et praeter alias res de rebus naturalibus Angliae quaerere statuisse.[48] Anglos coaevos eruditiores commendavit, sed, ut qui nihil Anglice in re herbaria scripsissent, obiurgavit, videlicet doctores Ioannem Clement(en), Thomam Wendy(en), Georgium Owen(en), Eduardum Wottonum(en), magistrumque Falconerium (contubernalem olim suum Ferrariae in urbe).[49] Nomina plantarum animaliumque Anglica iam scholaris Cantabrigiensis assidue quaerebat ut ad nomina Latina appropinquabat:
Usus medicinales cibariosque et nomina Anglica ex ore populi describebat:
Ipse observator primus nonnumquam habitudines avium pisciumque denotavit aliosque relationem suam augere incitavit:
Exemplar Aristotelis Erasmianum, quod ab Ioanne a Lasco acceperat, ultimis vitae annis Bibliothecae cathedrali Wellensi dono dedit, teste epigrammate quod primo volumine superscripsit:
Ibidem hodie usque servatur.[35] Libellus eius schedarum manu scriptus (commonplace book), bis saeculo XIX venditatus,[53] recenter apud bibliothecam municipalem Bathoniensem repertus est.[54]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
