Беларусь

Беларусь (белар. Беларусь  bʲɛlaˈrusʲ), ресми аталуы — Беларусь Республикасы (белар. Рэспубліка Беларусь , аббревиатурасы — БР) — Шығыс Еуропадағы мемлекет. Жерінің көлемі — 207,6 мың км². Халқы — 9 миллион 451 мың адам. Негізгі халқы — беларустар (80%), бұған қоса орыстар (13,6%), поляктар (4,1%) тұрады. Астанасы — Минск (1,6 млн.). Ірі қалалары Брест, Витебск, Гомель. Әкімшілік басқарылуы тұрғысынан жағынан 6 облысқа бөлінеді. Мемлекеттік тілдері — беларус тілі және орыс тілі. Діні — православие (70%). Ақшасы — беларусь рублі. Ұлттық мейрамы — 3 шілдедегі Республика күні. Мемлекет басшысы — президент. Жоғарғы заң шығарушы органы — екі палаталы парламент (Ұлттық жиналыс). Ол төменгі (өкілдер кеңесі) және жоғарғы (Республика Кеңесі) палаталарынан тұрады.

Беларусь Республикасы белар. Рэспубліка Беларусь
Байрақ Елтаңба
Әнұран: «Мы, беларусы» — «біз, беларустар» (тыңдау )
Тарихы
Тәуелсіздік күні	25 тамыз 1991 жыл (КСРО-дан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілдері	беларус тілі, орыс тілі
Елорда	Минск
Ірі қалалары	Минск, Гомель, Могилёв, Витебск, Гродно, Брест
Үкімет түрі	Президенттік республика
Президенті Премьер-министрі	Александр Лукашенко Роман Головченко
Географиясы
Жер аумағы • Барлығы • % су беті	Әлем бойынша 84- орын 207 595 км² 1,4
Жұрты • Сарап (2018) • Тығыздығы	▼ 9 491 800[1] адам (93-) 45,8 адам/км² (142-)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды (2019)  • Жан басына шаққанда	195 млрд.[2] $ (60-) 20,820[2] $
ЖІӨ (номинал)  • Қорытынды (2019)  • Жан басына шаққанда	60 млрд.[2] $ 6,477[2] $
АДИ (2017)	▲ 0,808[3] (өте жоғары) (53-)
Валютасы	Беларусь рублі (BYN)
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.by
ISO коды	BLR
ХОК коды	BLR
Телефон коды	+375
Уақыт белдеулері	UTC+3:00 және Europe/Minsk

Әкімшілік бөлінісі

Әкімшілік аумағы

Беларусь Республикасының облыстары

Облыс	Пошта индексі	Құрылған күні	Халқы	Әкімшілік орталығы
Брест облысы	224000	189007034 желтоқсан 1939	01 401 000	Брест
Витебск облысы	210000	1846122815 қаңтар 1938	01 231 000	Витебск
Гомель облысы	246000	1819121415 қаңтар 1938	01 464 500	Гомель
Гродно облысы	230000	1959010320 қыркүйек 1944	00 1 072 000	Гродно
Могилёв облысы	212000	1912021415 қаңтар 1938	01 095 000	Могилев
Минск облысы	220000	1836061515 қаңтар 1938	01 422 000	Минск

Тарихы

Қазіргі Беларусь жеріне адамдар қола дәуірінен бастап қоныстанған.

• ІІ-V ғасырларда аталған өңірге Днепр бойынан славяндар келе бастайды.
• ІХ ғасырда жергілікті тайпалар соларға сіңісіп кетеді. Осы кездерде славяндардың 3 ірі тайпа бірлестігі қалыптасады: Полесье мен Орталық өңірде дреговичтер, Сож өзені алабына радимичтер, Батыс Двина бойы мен Днепрдің жоғарғы жағына кривичтер қоныстанған. ІХ ғасырда Киев Русінің құрылуына байланысты Беларусь жері бірте-бірте соның құрамына енеді.
• ІХ-ХІ ғасырларда егіншілік кең тарап, мал шаруашылығы дамыды, қолөнер кәсібі өркендеді. Киев Русінің ыдырауы салдарынан бірнеше ұсақ князьдіктер пайда болды. Оларды ХІІІ ғасырдың 2-жартысында Ұлы Литва князьдігі түгелдей қосып алады.
• ХІV ғасырдың аяқ кезінен бастап кейбір қалалар (Брест, Гродно, Минск, Могилев) өзін-өзі билеу құқын алады. Беларусь көпестері Ресей мен Батыс Еуропа арасында зор көлемде делдалдық сауда жүргізе бастады. ХІV ғасырдың аяғында Тевтон ордені шабуылы күшейгендіктен, 1385 жылы Польша мен Литва арасында Крево униясы жасалынды. Орден әскері талқандалғаннан кейін (қара Грюнвальд шайқасы) 1413 жылы поляктар мен литвандар арасында жаңа уния (Городельск) жасалынады. Бұл келісім бойынша Ұлы Литва князьдігінің дербестігі сақталады, бірақ поляк королі оның үстінен қарайтын болады. Литва князьдігінің Ливон соғысында (1558-1583) Ресейден соққы алуы оны Польшамен бірігуге мәжбүр етті.
• 1569 жылы Люблин униясы бойынша Ұлы Литва князьдігі мен Польша корольдігі бірігіп, Речь Посполитая мемлекетін құрды. Осы кезден мектептер мен шіркеулерде поляк тілі беларусь тілін ығыстырып, котолик діні енгізіле бастады.
• 1648 жылы басталған Украинадағы ұлт-азаттық қозғалыс Беларусьті де қамтыды.
• ХVІІІ ғасырдан бастап поляктарға қарсы ұлт-азаттық қозғалыс онан әрі күшейіп кетеді. Речь Посполитаяны үш рет бөлісудің нәтижесінде (1772, 1793, 1795) Беларусь жерлері Ресейге өтті. ХІХ ғасырдан бастап Беларусьтің экономикалық дамуы тездетілді. Теміржолдар салынып, зауыт, фабрикалар көбейді. І дүниежүзілік соғыс (1914-18) кезінде Беларусь жерінде соғыс қимылдары болып, бүліншілікке ұшырады.
• 1917 жылы Ақпан төңкерісінен кейін 1917 жылы шілдеде құрылған Белорус радасы тәуелсіз мемлекет болу жолында күрес жүргізеді.

Олар 1918 жылы ақпанның 19-ынан 20-сына қараған түні Поляк легиондары корпусымен бірігіп, Минск қаласын басып алады да, Беларусь Халық Республикасын құрады. 1919 жылы қаңтарда бұл үкіметті Қызыл Армия жасақтары құлатты. Оның орнына 1919 жылы 1 қаңтарда Белоруссия Кеңестік Социалистік Республикасы (БКСР) құрылып, 1922 жылы 30 желтоқсанда КСРО құрамына енеді. Молотов — Рибентроп келісімі бойынша 1939 жылы қараша айында БКСР Батыс Белоруссиямен қосылып, аумағы ұлғаяды.

Брест қамалы.

ІІ дүниежүзілік соғыс кезінде Беларусь жері тағы да неміс әскерлерінің қоластында қалып, зор ауыртпалықтарға ұшырады. Соғыстан кейін қираған шаруашылықты қалпына келтіру жұмыстары жүргізіледі, өнеркәсіптің жаңа салалары (автомобиль, кеме, трактор жасау, т.б.) құрылады. Экономикасы дамиды. Ауылшаруашылығы өнімдері де артты. Ағаш өңдейтін, қағаз жасайтын кәсіпорындар ашылды.

• 1990 жылы Беларусь Жоғарғы Кеңесі елдің тәуелсіздігін жариялады.
• 1991 жылы 8 желтоқсандағы Беловеж келісімінен кейін Кеңес Одағы таратылып, Беларусь толық тәуелсіздік алды.
• 1994 жылы 10 шілдеде алғашқы президенті болып А.Г. Лукашенко сайланады. Беларусь Қазақстан тәуелсіздігін 1991 жылы таныды. Екі ел арасында экономикалық, кедендік және мәдени келісімдер жасалынып, достық қарым-қатынас орнаған. Беларусь Кеден одағына, БҰҰ-на, ТМД-ға мүше. Ресей Федерациясымен Беларусь арасында қол қойылған (1999, желтоқсан) шартқа сәйкес жаңа одақтық келісім жасалынды. Беларусьта химия өнеркәсібі, автомобиль және трактор жасау, қорғаныс өнеркәсіп кешендері, электр бұйымдарын шығару, ет-сүт, ауылшаруашылығы және т.б. өндіріс салалары дамыған. Республикада калий, тұз, көмір, мұнай, темір, фосфорит кен орындары бар.
• XX ғасырдың 90-жылдары ел экономикасы дағдарысқа ұшырап, жалпы ішкі өнім 10 жыл ішінде 12%-ке төмендеп кетті. Экономикалық құрылымындағы мемлекеттік емес салалардың үлесі экономикада 34%, (1998), ал шеттен тартылған инвестиция мөлшері 6,5% (1997). Негізінен Кеден одағы елдеріне (Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан) жүк тасушы автомобильдер, тракторлар, тоңазытқыштар, кір жуатын машиналар және т.б. электр бұйымдары, химия және ет-сүт өнімдерін экспортқа шығарады. Елде жылу-электр ресурстары (мұнай, табиғи газ, таскөмір) мүлдем жеткіліксіз болғандықтан, отындық шикізатты шеттен, соның ішінде 60%-дан астамын Ресейден әкелуге мәжбүр. Бұған қоса қара және түсті металлургия, халық тұтынатын тауарлар, ағаш өнімдері, цемент шеттен әкелінеді. Экономикалық байланыстардың үзілуі, жылу-электр ресурстарына бағаның көтерілуі ел экономикасын аса қиын жағдайда қалдырды. Дегенмен ұсақ өндіріс салаларында 900 шетелдік және 2000-нан аса бірлескен кәсіпорындар (негізінен Польша, ГФР, АҚШ фирмалары) жұмыс істейді. Негізгі сауда серіктестері: Ресей, Украина, Польша, Германия елдері.

Географиясы

Витебск облысындағы Струсто өзені

Беларусь Республикасы солтүстік-батысында Литва және Латвия мемлекеттерімен, шығысында Ресеймен, оңтүстігінде Украинамен, ал батысында Польшамен шектеседі. Беларусь Шығыс Еуропа жазығында Днепр, Батыс Двина мен Неман өзендерінің аңғарларын алып жатыр. Жерінің басым бөлігі теңіз деңгейінен 100—200 м ғана биік. Климаты қоңыржай континенттік. Қысы аса суық емес, ылғалды; жазы салқын, жаңбырлы. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 600 — 700 мм. Батпақ жиі кездеседі. Басты өзендері: Днепр (салалары Припять, Сож, Березина), Батыс Двина, Неман (саласы — Вилия). Жерінің 33%-і орман болып келеді. Ормансыз жерлері — шалғын, жайылым. Хайуанаттардан зубр, елік, тиін, түлкі, қоян, т.б. мекендейді. Березина қорығы мен Беловеж нуы сирек кездесетін аңдардың көбеюіне септігін тигізуде.

Саясаты

Толық мақаласы: Беларусь саясаты

Александр Лукашенко Президент	Роман Головченко Премьер-министр

Ресми түрде Беларусь — президенттік республика жүйесіндегі тәуелсіз мемлекет.^[4] 1994 жылдан бергі президенті — Александр Лукашенко^[5] және 2020 жылдан бастап премьер-министрі — Роман Головченко.^[6] Елдің парламенті Беларусь Ұлттық Жиналысы екі палатаға бөлінеді: жоғарғы Республика Кеңесі^[7] және төменгі Өкілдер палатасы^[8]. Парламент палаталарының екеуінде де мандаттарының көпшілігіне ие саяси партия — про-президенттік Белая Русь партиясы.

Лукашенконың авторитарлық әкімішілігі,^[9] жеке басына табынуы,^[10] оппозицияға қысым көрсетуі^[11] себебімен «Еуропаның соңғы диктаторы»^[12][13] атағын алған. Елдегі сайлаулар демократиялық болып саналмайды.^[14][15]

Табиғаты және табиғат ресурстары

Беларусь аумағы Ежелгі Орыс платформасы негізінде қалыптасқан жазықтар алып жатыр. Батпақты сипат алатын ойпаттардың ең ірісі оңтүстікте орналасқан - Беларусь полесьесі. Ел аумағы батыстан шығысқа кесіп өтетін салыстырмалы түрде биік қыраттар мен жалдар жүйесін жалпы атпен Беларусь жалы деп атайды. Ел аумағында ең биік бөлігі болып саналатын Минск қыраты (345м) солтүстіктен батысқа қарай орналасқан. Жер бедерінің тегіс болуы Беларусь аумағын ауыл шаруашылық мақсатта пайдалану мүмкіндігін арттырғанмен, батпақтардың көп болуы қосымша мелиорациялық шаралар жүргізуге қажет етеді. Ежелгі платформа шегінде жатуы минералды шикізат құрамында да әсер еткен. Солигорск маңында калий тұздарының дүние жүзіндегі ең ірі кен орындарының бірі (барланған қоры 42 млрд т.) орналасқан. Мозырь, Давыдов кен орындарында ас тұзының едәуір мол қоры бар. Ел аумағында құрылыс материалдары (cаз балшықтар мен құмдар, қиыршық тастар, құрылыс тастары, цемент және шыны шикізаты) да мол.

Беларусь жеріне қоңыржай континентті климаты тән. Ел аумағында климат көрсеткіштері үлкен айырма жасамайды. Қыс кезінде ауа райының кенеттен құбылуы жиі байқалады. Қаңтардың орташа температурасы -5-тан -8 градусқа дейін өзгеріс жасайды. Жазы қоңыр салқын, жаңбырлы, әдетте, шілденің орташа температурасы +15 градустан жоғары болады. Бұлтты, бұлыңғыр, күндер саны басым, жауын-шашынның жылдық мөлшері 500-700 мм шамасында. Ауыл шаруашылығын жүргізуде ылғал мөлшері жеткілікті болғанымен, кейбір дақылдарды өсіруге жылу жетпейді.

Беларусь арқылы Днепр мен оның салалары: Припять, Березина және Неман, Батыс Двина, Батыс Буг өзендері ағады. Жазықтан ағатындықтан ағысы баяу болатын бұл өзендер сол сулы келеді. Елде жалпы саны 4 мыңнан асатын ірілі-ұсақты көлдер бар. Көлдер әсіресе солтүстікте көп, елдің бұл бөлігін Поозерье деп атайды. Елдегі ең ірі көл Нарочь көлі, оның ауданы 80 км.кв., тереңдігі - 25м. Ішкі сулар, негізінен, елді мекендерді сумен қамтамасыз етеді. Батпақтар Беларусь жерінің 20 пайызын алып жатыр. Елдің солтүстігінде шымды күлгін топырақта шыршалы ормандар, орталық бөлігінде құмды топырағында қарағайлар өседі. Жалпы алғанда, ормандар ел аумағының үштен бір бөлігін алады. Елдің Польшамен шекарасында Беловеж нуы созылып жатыр. Мұнда жасы жүзден асқан алып қарағайлар өседі және орман зонасының көптеген жануарлары мекендейді.

Беларусь жерінің қайталанбас табиғатын сақтап қалу мақсатында Беловеж ұлттық саябағы, Березин, Припять және Полесье қорықтары ұйымдастырылған. Полесье радиациялық-экологиялық қорығы шекаралас Украинаның Чернобыль АЭС-індегі жойқын апаттан кейін, радиоактивті ластанудың табиғи ортаға қалай әсер ететінін арнайы зерттеу мақсатында құрылған. Жалпы Беларусь жеріндегі мыңдаған гектар ауыл шаруашылықты алқаптар радиациялық жағынан қауіпті аудандар табылады.

Сыртқы экономикалық байланыстары

Географиялық орнының ерешеліктеріне байланысты Беларусь Республикасының сыртқы экономикалық байланыстарында Еуропа елдері мен Ресей басты орын алады. Әсіресе соңғы жылдары Ресеймен одақ құруы және кедендік бөгеттердің жойылуы екі ел арасындағы байланыстарды нығайта түсті. Беларусь Ресейден жасанды каучук, мұнай мен газ, көмір элект энергиясын және қара металлургия өнімдерін, өсімдік майын сатып алады. Беларусь экспортында Германия мен Польшаның да үлесі жоғары. Беларусь шетке машина жасау және химия өнеркәсібінің өнімдерін, көлік құрал-жабдықтарын, жеңіл және тамақ өнеркәсіптері өнімдерін сатады. 2008 жылғы сыртқы саудадағы экспорт үлесі 33 млрд, ал импорт үлесі 39,2 млрд АҚШ долларын құрады. Елде 1,5 мыңға жуық бірлескен, 500-дей шетел кәсіпорындары жұмыс істейді. Бұл істе әсіресе Польша, Германия, Италия және АҚШ фирмалары белсенділік танытқан. Беларусь экономикасында дүниежүзінің 66 елінің инвестициялары тартылған, қаржы көлемі жөнінен АҚШ мен Германия жетекші орында. 2012 жылғы Қазақстан мен Беларусь арасындағы тауар айналымы 760 млн АҚШ долларына жетті.

Халқы

2004 жылдың соңына қарай Беларусь халқының саны 9,8 млн адамға жетті. Беларусь Республикасы — ТМД елдері арасында халықының саны өте баяу өсіп келе жатқан елдердің бірі. Табиғи өсу 2000 жылы - 0,5%-ды құрады, яғни ел бойынша туудың орташа көрсеткіші - 9‰, ал өлім 14‰ шамасында болды. Қазіргі кезде ауыл мен қаланың демографиялық көрсеткіші үлкен айырма жасап оыр. Қалада туу 12‰ болса, ауылды жерде бұл көрсеткіш - 8‰. Өлім тиісінше 9‰ және 18‰ болды. Беларусь тұрғындарының өмір сүру ұзақтығы - 68 жас. Халық санының өзгеруіне көші-қон да елеулі түрде әсер етеді. Жалпы алғанда, Беларусь жерінен көшіп кекендер санынан көшіп келгендер саны әлдеқайда артық.

Әдебиеті

Беларусь жазушысы В.И. Дунин-Марцинкевич.

Беларусь жазба әдебиетінің тарихы Киев Русі дәуірінен басталады.

• 14 — 16 ғасырларда Беларусь Ұлы Литва князьдігі құрамында болған кезде беларусь тілі мемлекеттік тіл болды, дипломатиялық қарым-қатынаста, сот және басқару орындарында пайдаланылды, сонымен бірге беларусь тілінде “Литванметрикасы” (Ұлы Литва князьдігінің Статуты) сияқты жазбалар көшірілді.
• 16 ғасырда гуманист, ағартушы Франциск Скорина тұңғыш рет Беларусь жерінде кітап басып шығаруды қолға алды.
• 1696 ж. Польша сеймі мекемелерде, мектептерде беларусь тілін пайдалануға тыйым салды, бұл тілде кітап басып шығару тоқталды. Осыдан кейін Беларусь халқының азаттығын аңсаған авторсыз өлеңдер, интермедиялар, мектеп театрларына арналған драмалар шыға бастады, бірақ оларда халық ауыз әдебиетінің сарыны басым болды.
• 18 ғасырдың аяғында Беларусьтің Ресейге қосылуы жаңа әдебиеттің дамуына қолайлы жағдай жасады.
• 19 ғасырдың 1-жартысында езілген халықтың мұң-шерін жырлаған “Энеида сыры”, “Парнасқа шыққан Тарас” тәрізді шығармалар жарық көрді. Алайда Ресей патшасының отаршылық саясаты Беларусь мәдениетінің өркендеуіне едәуір бөгет жасады. Беларусь тілінде сөйлегендер, шығарма жазғандар қуғынға ұшырады, сондықтан ақын, жазушылар өз туындыларын қолжазба түрінде таратуға мәжбүр болды. Бұлардың көбі жоғалып кетті. Тек П. Багримнің “Ойна, ойна, жас жеткіншек” (1829) атты жалғыз ғана өлеңі сақталған.
• 19 ғасырдың аяқ шенінде сыншыл реализм бағытындағы шығармалар туа бастады. Беларусь әдебиетінің бұл кезеңдердегі дамуына В.И. Дунин-Марцинкевич (1807 — 1884) елеулі үлес қосты. Кейінірек Ф. Богушевичтің (1840 — 1900), Я. Лучинаның (И. Неслуховский, 1851 — 1897), А. Гуриновичтің (1869 — 1894), А. Абуховичтің (1840 — 1905) өлең-жырлары, поэмалары жарық көріп, әдебиетті өркендетуде үлкен рөл атқарды.
• 1905 жылғы демократиялық қозғалыс Беларусь әдебиетінің жаңа қарқынмен дамуына қолайлы жағдай жасады. Халықтың азаттыққа ұмтылуы, ой-сананың өсуі Янка Купала, Якуб Колас, Тетка (А. Пашкевич, 1876 — 1916) шығармаларынан айқын көрінді. Әсіресе, Пашкевичтің “Азаттыққа аттаныс”, “Беларусь скрипкасы” (1906) атты жинақтары — азаттық рухындағы туындылар. Янка Купала мен Колас шын мәніндегі халық ақындары ретінде өздерінің көптеген өлең-жырларында, кітаптарында халықтың мұң-зарын, азаттыққа ұмтылысын суреттеді.

Қазан төңкерісінен кейін Беларусь әдебиеті идеологиялық қысымға қарамастан қарқынды дамыды.

• 1939 ж. елдің батыс және шығыс бөліктерінің қосылуы нәтижесінде М. Танк, Ф. Пестрак, А. Кулешов, П.Панченко, Э. Огнецвет, А.Русак сияқты таланттар ұлттық әдебиеттің ірі өкілдеріне айналды.

Ұлы Отан соғысынан кейінгі дәуірде Беларусь әдебиеті жаңа қарқынмен дамыды. И. Шамякин, И. Мележ, Я. Брыль, В. Быков, Р.Бородулин, т.б. көптеген ақын-жазушылардың романдары мен повестері, өлеңдері мен поэмалары Беларусь әдебиетін жаңа биікке көтерді. Әдебиеттану мен әдеби сын саласынан А. Адамовичтің, С. Александровичтің, В. Борисенконың, т.б. еңбектері танымал болды. Б. жазушылары мен ақындарының шығармалары бұрынғы КСРО халықтарының және шет ел тілдеріне аударылып, дүниежүзілік әдебиет қорынан берік орын алды. Қазақ оқырмандарына Купала, Колас, Бровка, Танк, Шамякин, Мележ, Брыль, Быков сияқты дарынды ақын-жазушылар туындылары жақсы таныс.

Өнері

Беларусьтің Киев Русі дәуірінен жеткен сәулет өнерінің ескерткіштері — София соборы, Полоцкідегі Спасс-Евфросиньевская шіркеуі, Витебскідегі Благовещенск және Гроднодағы Коложск шіркеулері. 17 ғасырда Ресейде “беларусь өрнегі” деп аталатын беларусь суретшілерінің әдісі кең тарады. Беларусьтің бейнелеу өнері 18 ғасырға дейін бірыңғай діни сипатта дамыды. Бұл саладағы алғашқы шынайы өмірлік материалды арқау еткен туынды — белгісіз автордың “Слуцкілік князь Олельковичтердің портреті” деген шығармасы (17 ғасырдың соңы мен 18 ғасырдың басы). Ресейге қосылған кезден бастап (18 ғасыр). Беларусь өнері мен мәдениеті жаңа бағытта дамыды. Санкт-Петербург Көркемсурет академиясы мен Мәскеу сурет училищесінен білім алған Беларусь суретшілері И.Т. Хруцкий, С.К. Зарянко, мүсінші А.А. Васютинский, т.б. Беларусь бейнелеу өнерін жаңа биікке көтерді. Қазан төңкерісінен кейін Беларусь мәдениеті мен өнеріне түбегейлі өзгерістер еніп, кәсіби өнер мен халық шығармашылығының қабыса дамуына жол салынды.

Беларусь драма театры.

• 1918 ж. ашылған Витебск көркемсурет мектебі 1923 ж. Көркемсурет техникумы болып қайта құрылды.
• 1925 ж. алғашқы сурет көрмесінен кейін Беларусь суретшілер бірлестігі ұйымдастырылды. 1935 ж. Сәулетшілер одағы,
• 1938 ж. Суретшілер одағы құрылды.
• 1939 ж. Мемлекеттік сурет галереясы ашылды. Портреттік бюст жанры дамыды. Бұл кезеңде суретшілер И.О. Ахремчин, К.М. Космачев, М.А. Керзин, т.б. жемісті еңбек етті. Кеңес Одағы кезінде кескіндеуші В.К.Цвирно, А.П. Суховерхов, А.Д. Шибнев; графиктер С.И. Селиханов, Л.Н. Гумилевский; театр суретшілері Е.Г. Чемодуров, П.В. Маслеников, т.б. есімдері танымал болды. Беларусьтердің дәстүрлі әндері лирикалық әуен де келеді. Халықтың музыкалық фольклорынан төңкерісшіл және партизан әндері кең орын алған. Күлкілі әндері мен би әуездері (“Лявониха”, “Юрогка”, “Бульба”, “Крыжачок”) өткір мысқылымен ерекшеленеді. Халық саз аспаптары: цимбалы, жалейка, бубен, скрипка, дудна, т.б. Қуыршақ театрының ойындары мен халық драмалары музыкалық сүйемелмен қойылған. Беларусьтің кәсіби музыкасы Кеңес одағы тұсында туып, қалыптасты.

1. 1924 ж. Минскіде музыкалық техникум,
2. 1932 ж. консерватория,
3. 1933 ж. Беларусь опера және балет театры,
4. 1937 ж. Беларусь филармониясы ашылды.

• 1940 ж. Г.Р. Ширманың жетекшілігімен Беларусь ән-би ансамблі ұйымдастырылды. Осы ансамбль негізінде 1955 ж. Мемлекеттік хор капелласы құрылды. Ұлттық опера репертуарын жасаушы композиторлар: Н.И. Аладов, Е.К. Тикоцкий, А.В. Богатырев, т.б. Беларусь опера өнерінің дамуына үлкен үлес қосқан әншілер — Л.П. Александровская, Т.Н. Нижниковка, Л.Ф. Алексеевка, т.б. Беларусь халқының ежелгі әдет-ғұрыптары мен ойын-сауықтары халық драмасының өркендеп, өсуіне, театрдың туып қалыптасуына игі әсер еткен.

Минсктегі Купала театры.

16 ғасырдан бастап халықтық қуыршақ театры — батлейка кең өріс алды. 17 ғасырда діни оқу орындары жанынан мектеп театрлары ұйымдастырылып, ойын-сауықтар көрсетіп отырды. 18 ғасырдың соңына қарай жеке меншік театрлар, 19 ғасырдың орта шенінде әуесқойлар театрлары құрыла бастады. Осындай әуесқойлар театрының бірін Беларусь халқының алғашқы драматургы Дунин-Марцинкевич басқарды.

1905 ж. актер әрі рижессер И.П. Буйницкийдің жетекшілігімен кәсіби көшпелі театр құрылды. Купала мен Коластың драматургиясы Беларусьтің ұлттық театрының қалыптасып, өсуінде үлкен рөл атқарды. Я.Купала атындағы драма театры (1920, Минск), Я. Колас атындындағы драма театры (1926, Витебск), 3-Беларусь драма театры (1932), т.б. театрлар құрылғаннан кейін олардың өнер биігіне көтерілу жолдарында Г.П. Глебов, П.С. Молчанов, т.б. белгілі актерлар мен режиссерлер тарихи тақырып пен ұлттық фольклор негізінде жазылған Е.А. Мирович, Е.С. Романов, т.б-дың пьесаларын қойды. 20 ғасырдың 40—50-жылдарынан бастап олардың сахналарында классикалық туындылар қойылды. Қазіргі Беларусь — кино өнері мен ұлттық теледидары, ғылымы мен оқу-ағарту жүйесі жоғары дәрежеде дамыған мемлекет.^[16]

Дереккөздер

1. Численность населения на 1 января 2018 г. по областям Республики Беларусь.
2. Belarus - Report for Selected Countries and Subjects. International Monetary Fund (April 2019). Тексерілді, 8 шілде 2019.
3. 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
4. Конституция Республики Беларусь  (орыс.). Беларусь президентінің ресми сайты. Тексерілді, 17 мамыр 2023.
5. Біяграфія Прэзідэнта Рэспублiкi Беларусь А.Р. Лукашэнка  (бел.). Беларусь президентінің ресми сайты. Тексерілді, 17 мамыр 2023.
6. Премьер-министр Республики Беларусь  (орыс.). Беларусь Министрлер кеңесінің ресми сайты. Тексерілді, 17 мамыр 2023.
7. Мұхтар Құл-Мұхаммед Беларусь Ұлттық Жиналысы Республика Кеңесінің тұрақты комиссиясының төрағасымен кездесті  (қаз.). DKN World News (6 маусым 2020). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
8. ЖАРЫЛҒАСЫН, Әнел Беларусь мемлекетінде опасыздық жасаған шенеуніктерге өлім жазасы енгізілді  (қаз.). ТҮРКІСТАН (25 наурыз 2023). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
9. GREENALL, Robert Svetlana Tikhanovskaya: Exiled Belarus opposition leader sentenced to 15 years  (ағыл.). BBC News (6 March 2023). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
10. Ці існуе культ асобы Лукашэнкі? Разабраліся на дзесяці канкрэтных прыкладах  (бел.). Зеркало (23 қаңтар 2023). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
11. Belarus opposition told to 'be ready' for democracy push as rumours of leader's ill health swirl  (ағыл.). Reuters (15 May 2023). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
12. ҚЫЗЫРБЕКҰЛЫ, Есдәулет «Еуропаның соңғы диктаторы» президент сайлауына қатысатынын мәлімдеді  (қаз.). Qazaq Times (2 наурыз 2019). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
13. «Еуропадағы соңғы диктатор» неге орнында қалды?  (қаз.). Азаттық радиосы (24 желтоқсан 2010). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
14. Германия жестко раскритиковала власти Беларуси за недемократические выборы  (орыс.). Европейская правда (10 августа 2020). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
15. Explainer: how do we know that Belarusian election was rigged and who won the race?  (ағыл.). Цэнтр новых ідэй (1 August 2020). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
16. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том