Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
Еуразия аумағында 1922—1991 жылдар аралығында өмір сүрген федералды социалистік мемлекет / From Wikipedia, the free encyclopedia
Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы (Кеңес Одағы, КСРО; орыс. Союз Советских Социалистических Республик, СССР, Советский Союз) — Еуропада және Азияда 1922 жылдан 1991 жылға дейiн болған мемлекет. КСРО — 15 республикалардан құрылған ірі федерация болған, адамзаттың қазіргі тарихындағы ең ықпалды мемлекеттерінің бірі еді.
Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы Союз Советских Социалистических Республик Одақтық мемлекет | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ұраны Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер! | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Әнұраны Интернационал (1922—1944) КСРО Мемлекеттік әнұраны (1944—1991) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1945 жылғы КСРО картасы | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Астанасы | Мәскеу | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ірі қалалары | Алматы, Баку, Горький, Днепропетровск, Донецк, Ереван, Қазан, Киев, Куйбышев, Ленинград, Минск, Мәскеу, Новосибирск, Одесса, Омбы, Пермь, Ростов-на-Дону, Свердловск, Ташкент, Тбилиси, Уфа, Харьков, Челябі[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Тіл(дер)і | орысша (де-факто)[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Діні | зайырлы мемлекет (де-юре) атеизм (де-факто) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ақша бірлігі | Рубл | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Уақыт белдеулері | +2…+12 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Аумағы | 22 402 200 км² (1991) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Халқы | 293 047 571 адам (1989) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Басқару формасы | Бірпартиялық социалистік федерация (1922–1924) Тоталитарлы диктатурадағы Ленинистік бірпартиялық социалистік федерация (1924–1927) Сталинистік тоталитарлы диктатурадағы Марксист-Ленинистік бірпартиялық социалистік федерация (1927–1953) Марксист-Ленинистік бірпартиялық парламенттік социалистік федерация (1953–1990) Аралас федерация (1990–1991) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Басшысы | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1922—1924 | Владимир Ленин | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1924—1953 | Иосиф Сталин | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1953 | Георгий Маленков | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1953—1964 | Никита Хрущёв | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1964—1982 | Леонид Брежнев | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1982—1984 | Юрий Андропов | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1984—1985 | Константин Черненко | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1985—1991 | Михаил Горбачёв | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Тарихы | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 7 қараша 1917 | Қазан төңкерісі | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 31 қаңтар 1924 | Бірінші конституциясы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 5 желтоқсан 1936 | Екінші конституциясы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1941–1945 | Ұлы Отан соғысы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 25 ақпан 1956 | Де-Сталинизация заманы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 9 қазан 1977 | Соңғы конституциясы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 19–22 тамыз 1991 | Тамыз бүлігі | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 8 желтоқсан 1991 | Беловеж келісімі | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 21 желтоқсан 1991 | Алматы декларациясы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 26 желтоқсан 1991 | КСРО ыдырауы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
1917 жылғы Конституцияға сәйкес, КСРО бiртұтас одақ, көп ұлтты және социалистiк мемлекет болып жарияланды.
Ауғанстанмен, Мажарстанмен, Иранмен, Қытаймен, (1948 жылдың 9 қыркүйегiнен) Солтүстік Кореямен, Моңғолиямен, Норвегиямен, Польшамен, Румыниямен, Түркиямен, Финляндиямен, Чехословакиямен және тек қана теңiздегi АҚШ-пен, Швециямен және Жапониямен КСРО-ның Екінші дүниежүзілік соғыстан кейiн жаяу шекарасы болды.
КСРО Ресей КФСР, Украин КСР, Белорус КСР және Күнгей Кавказ СФКР бiрiгуі жолымен 1922 жылдың 30 желтоқсанында құрылды.
Конституциясы бойынша егемендi мемлекет болып табылған (әртүрлi жылдарда 4-пен 16-мен аралығындағы) одақтас республикалардан тұрды; әрбiр одақтас республиканың одақтан еркiн бөлiнiп шығу мүмкіндігі сақталынды.
Одақтас республика шет мемлекеттермен қатынасқа шығып, келiсiм-шарттарымен тұжырымдап , дипломаттық және консулдық өкiлдермен ауысып, халықаралық ұйымдардың қызметiне қатысуға құқығы болды. КСРО-мен қатар Біріккен Ұлттар Ұйымының 50 ел-негiздеушiлерiнiң арасында Белорус КСР және Украин КСР қатар дауыс құқығына ие болды.
Екiншi дүниежүзілік соғысынан кейiн АҚШ-тан кейінгі екінші жоғарғы держава болды. Кеңес одағы социализмнің дүниежүзілік жүйесiнде үстем болды, сонымен бiрге Біріккен Ұлттар Ұйымының қауiпсiздiк кеңесінің тұрақты мүшесі болды.
КСРО-ның ыдырауы орталық одақтық өкiмет және одақтас республикалардың жоғарғы кеңестері, президенттері орындарына жаңа сайланған өкiмет өкiлдерінiң арасындағы өткiр қарсы тұрумен бейнелендi. Республикалық жоғарғы кеңестер 1989—1990 жылдары барлығы бірдей мемлекеттiк егемендiк туралы декларацияларын қабылдап, кейбiреулері - тәуелсiздiк декларациясын жариялады.
КСРО-ның 15 республикасының 9-ында 1991 жылдың 17 наурызында азаматтардың үштен екiсi жаңартылған одақтың сақталуын шешу мақсатында Бүкiлодақтық референдум жүргiзiлдi. Бірақ орталық өкiметке ахуалды тұрақтандырудың сәтi түспедi.
Сәтi түспеген мемлекеттiк төңкерістің нәтижесінде Балтық жағалауы республикаларының тәуелсiздiгiнiң ресми мойындауы болды. Украина тәуелсiздiгi жарияланған Бүкiл Украиналық референдумнан кейiн КСРО-ны сақтау мүмкiн емес болды. Беларусь, Украина және Ресей Федерациясы 1991 жылдың 8 желтоқсан күні қол қойған Тәуелсiз мемлекеттердiң достастығын құру туралы келiсiмде мәлiмдеген.