ფრანგული ენა

ფრანგული ენა — ფრანგების, ვალონების, ფრანკო-კანადელების, ფრანკო-შვეიცარიელების ენა. მიეკუთვნება ინდოევროპული ენების ოჯახის რომანულ ჯგუფს. ფრანგულ ენაზე ლაპარაკობს აფრიკის მრავალი ქვეყანა, ჰაიტი, საფრანგეთის გვიანა და სხვა^[1]. ფრანგულმა ენამ სხვა ენებზე ადრე მოიპოვა საერთაშორისო ენის სტატუსი^[2]. ფრანგული ენის საფუძველზე შეიქმნა კრეოლური ენები.

ფრანგული ენა français
გავრცელებულია	საფრანგეთი, მონაკო, ბელგია (ვალონია), შვეიცარია (რომანდია), კანადა (კვებეკი) იხილეთ სრულად
მოლაპარაკეთა რაოდენობა	80 მლნ. (როგორც მშობლიური) სულ 270 მლნ.
ოფიციალური სტატუსი	29 ქვეყანა  ბელგია  ბენინი  ბურკინა-ფასო  ბურუნდი  კამერუნი  კანადა  ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა  ჩადი  კომორის კუნძულების კავშირი  კოტ-დ’ივუარი  კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა  ჯიბუტი  ეკვატორული გვინეა  საფრანგეთი  გაბონი  გვინეა  ჰაიტი  ლუქსემბურგი  მადაგასკარი  მალი  მონაკო  ნიგერი  კონგო  რუანდა  სენეგალი  სეიშელი  შვეიცარია  ტოგო  ვანუატუ 17 დამოკიდებული ტერიტორია  ვალე-დ'აოსტა ( იტალია)  საფრანგეთის გვიანა  საფრანგეთის პოლინეზია  გვადელუპა  გერნზი  ჯერზი  ლუიზიანა ( აშშ)  მარტინიკა  მაიოტა  ახალი კალედონია პონდიშერი  სენ-ბართელმი  სენ-მარტენი  სენ-პიერი და მიკელონი  უოლისი და ფუტუნა ადმინისტრაციული/კულტურული  ალჟირი  კამბოჯა  ლაოსი  ლიბანი  მაროკო  მავრიკი  მავრიტანია  ტუნისი  ვიეტნამი
ლინგვისტური კლასიფიკაცია	ინდოევროპული ენები რომანული ენები გალო-რომანული ენები
დამწერლობის სისტემა	ლათინური (ფრანგული ვარიანტი)
ენის კოდები	ISO 639-1: fr ISO 639-2: fre (B); fra (T) ISO 639-3: fra
რუკა
ფრანგული ენის გავრცელების არეალი მსოფლიოში ფრანგული ენის გავრცელების არეალი მსოფლიოში
ვიკისივრცე
ენის თარგი	{{Lang-fr}}
ვიკისივრცეში არის ვიკიპედია — ფრანგული ენა

ისტორია

ფრანგული ენა განვითარდა ხალხური ლათინური ენიდან გალიის ტერიტორიაზე რომაელთა გალების დაპყრობის შემდეგ^[1]. გალების ენიდან შემორჩენილია ზოგიერთი სიტყვა. უფრო მნიშვნელოვანი ლექსიკური ერთეულები შემორჩა გერმანული ტომის - ფრანკების ენიდან, რომლებმაც დაიპყრეს გალია ახ. წ. V საუკუნეში და შეერივნენ ახალ მოსახლეობას^[1]. გალური სუბსტრატისა და გერმანული სუპერსტრატის გავლენით აიხსნება ენის ფონეტიკური და გრამატიკული თავისებურება.
ფრანგული ენის ისტორია შემდეგ პერიოდებად დაიყოფა:

• გალურ-რომანული პერიოდი - (V-VII ს.ს.),
• ძველი ფრანგული პერიოდი - (IX-XII ს.ს.),
• საშუალო ფრანგული პერიოდი - (XIV-XV ს.ს.),
• ადრინდელი ახალი ფრანგული პერიოდი - (XVI ს.),
• ახალი ფრანგული-კლასიკური პერიოდი - (XVII-XVIII ს.ს.) და
• თანამედროვე ფრანგული პერიოდი - (XIX საუკუნიდან).

ზოგადი ცნობები

უძველესი წერილობითი ძეგლები VIII (რაიხენაუს გლოსები) საუკუნიდან არსებობს. პირველი გაბმული ტექსტი-842 („სტრასსბურგის ფიცი“, წმინდა „ევლალის ცხოვრება“). ახალი სალიტერატურო ენა ჩამოყალიბდა XIV საუკუნეში ილ-დე-ფრანსის დიალექტის საფუძველზე (ცენტრი - პარიზი). XVI საუკუნეში შეიქმნა ეროვნული ფრანგული ენა, რომელმაც ოფიციალური სახელმწიფო საქმის წარმოებიდან განდევნა, როგორც ადგილობრივი დიალექტები, აგრეთვე ლათინური ენა^[1]. შუა საუკუნეების ფართოდ გამოხატული დიალექტური საზღვრები თითქმის იშლება. კარგადაა შემონახული ჩრდილოური დიალექტები - პიკარდიული (ჩრდ. საფრანგეთი) და ვალონური (ბელგია). სხვა რეგიონებში იგი კილოკავებად იქცნენ.

XVII-XVIII საუკუნეებში ფრანგულ ენას საერთაშორისო ენის ფუნქცია დაეკისრა. XVII საუკუნეში დადგინდა სალიტერატურო ნორმა, რომელიც დღემდე ძირითადად უცვლელია.

ლექსიკამ ლიტერატურული ლათინურის ძლიერი გავლენა განიცადა. გვხვდება ბევრი ნასესხები სიტყვა ესპანური, ინგლისური, იტალიური ენებიდან. აგრეთვე ლათინური და ბერძნული სამეცნიერო ტერმინოლოგია. ფრანგული ენა შედგება 15 ხმოვანისა და 20 თანხმოვანი ფონემისაგან. ხმოვნებში განირჩევა ღია და დახურული e და o, ლაბიალიზებული œ, ø, y, ცხვირისმიერი /ɑ̃/, /ɛ̃/, /ɔ̃/ and /œ̃/.

ფრანგულ ენას აფრიკატები არ გააჩნია. ბევრია ასოთშერწყმა, რომელიც ერთ ბგერას გადმოგვცემს (eau-ო, ai-ე).

უმახვილო ხმოვნები რედუქციას არ ექვემდებარება, თანხმოვნები არ ყრუვდება. მახვილი მოდის სიტყვის ბოლო მარცვალზე.

დიალექტები

• ილ-დე-ფრანსი
• პუატუური
• ნორმანდიული
• პიკარდიული
• ვალონური
• ბურგუნდიული
• ლოთარინგიული

გავრცელება

ევროპა  საფრანგეთი  ბელგია  ვალონია ბრიუსელი  შვეიცარია ჟენევის კანტონი ნევშატელის კანტონი ბერნის კანტონი ვოს კანტონი იურის კანტონი ფრიბურის კანტონი ვალეს კანტონი  ლუქსემბურგი  მონაკო  ანდორა  იტალია  ვალე-დ'აოსტა  ჯერსი  გერნსი აზია  ლიბანი  ლაოსი  კამბოჯა  ვიეტნამი

აფრიკა  მაროკო  ალჟირი  ტუნისი  მავრიტანია  ეგვიპტე  ჯიბუტი  ბენინი  ბურკინა-ფასო  ბურუნდი  კამერუნი  ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა  ჩადი  კოტ-დ’ივუარი  კონგოს რესპუბლიკა  კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა  ნიგერი  სენეგალი  რუანდა  ტოგო  ეკვატორული გვინეა  გაბონი  გვინეა  მალი  მადაგასკარი  მავრიკი  სეიშელი  კომორის კუნძულები  მაიოტე  რეიუნიონი

ამერიკა  კანადა  კვებეკი  ნიუ-ბრანსუიკი  ონტარიო  მანიტობა  იუკონი  ჰაიტი  აშშ  ლუიზიანა  მეინი  ნიუ-ჰემფშირი  ვერმონტი  საფრანგეთის გვიანა  გვადალუპე  მარტინიკა  სენ-მარტენი  სენ-ბარტელმი  სენ-პიერი და მიკელონი ოკეანეთი  ვანუატუ  ახალი კალედონია  საფრანგეთის პოლინეზია  უოლისი და ფუტუნა

სტატუსი

ოფიციალური ენა:

• აშშ
  • ლუიზიანა
• ბელგია — ნიდერლანდურთან და გერმანულთან ერთად.
• ბურკინა-ფასო
• ბურუნდი — კირუნდისთან და სუაჰილისთან ერთად.
• გაბონი
• ეკვატორული გვინეა — ესპანურთან ერთად.
• ვანუატუ — ინგლისურთან და ბისლამასთან ერთად.
• იტალია
  • ვალე-დ'აოსტა — იტალიურთან ერთად.
• კამერუნი — ინგლისურთან ერთად.
• კანადა — ინგლისურთან ერთად.
  • კვებეკი
  • ნიუ-ბრანსუიკი
  • ნუნავუტი
• კომორის კუნძულები — არაბულთან და კომორულთან ერთად.
• კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა
• კონგოს რესპუბლიკა
• კოტ-დ’ივუარი
• საფრანგეთი
• მადაგასკარი — მალგაშურთან ერთად.
• მავრიკი — ინგლისურთან ერთად.
• მალი
• მონაკო
• რუანდა — ინგლისურთან და კინიარუანდასთან ერთად.
• სეიშელის კუნძულები — ინგლისურთან ერთად.
• სენეგალი
• ტოგო
• შვეიცარია — გერმანულთან, იტალიურთან და რეტო-რომანულთან ერთად.
• ჩადი — არაბულთან ერთად.
• ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა
• ჯიბუტი — არაბულთან ერთად.
• ჰაიტი — ჰაიტიურთან ერთად.

• გაერო
• ევროპის კავშირი

ანბანი

ანბანი ეფუძნება ლათინურ ანბანს. ხშირად გვხვდება დიაკრიტიკული ნიშნები.

ასო	სახელწოდება	ქართული შესატყვისი		ასო	სახელწოდება	ქართული შესატყვისი
A, a	ɑ	ა		N, n	ɛn	ენ
B, b	be	ბე		O, o	o	ო
C, c	se	სე		P, p	pe	პე
D, d	de	დე		Q, q	ky	კჲუ
E, e	œ	ჲო		R, r	ɛʁ	ერ
F, f	ɛf	ეჶ		S, s	ɛs	ეს
G, g	ʒe	ჟე		T, t	te	ტე
H, h	aʃ	აშ		U, u	y	ჲუ
I, i	i	ი		V, v	ve	ვე
J, j	ʒi	ჟი		W, w	dubləve	დუბლ-ვე
K, k	kɑ	კა		X, x	iks	იქს
L, l	ɛl	ელ		Y, y	igʁɛk	იგრეკ
M, m	ɛm	ემ		Z, z	zɛd	ზედ

გრამატიკა

ფრანგული რომანულ ენებს ემსგავსება. გრამატიკული წყობა ანალიზურია. სიტყვები არ იბრუნვის- ამ ფუნქციას სიტყვათა რიგი და წინდებულები; არსებით და ზედსართავს აქვს ორი რიცხვი, ორი სქესი(მდედრობითი და მამრობითი). ფრანგულში არის სიტყვათა სუბიექტურ-ზმნურ-ობიექტური მიმდევრობა. თუმცა შეიძლება შეიცვალოს.

არტიკლი

ფრანგულ ენას აქვს არტიკლი, რომლის ფორმაცვალებადობაში, ისტორიული თვალსაზრისით, ლათინური ჩვენებითი ნაცვალსახელის გარკვეული განვითარება ჩანს.

არტიკლი სამგვარია:

• განსაზღვრული: le, la (ხმოვნის ან ყრუ h-ს წინ: l'); მრავლობითში les;
• განუსაზღვრელი: un, une; მრავლობითში des;
• ნაწილობრივი: du, de la (ხმოვნის ან ყრუ h-ს წინ: de l'); მრავლობითში des;

ნაცვალსახელი

ნაცვალსახელები ორი ტიპისაა:დამოკიდებული(je) და დამოუკიდებელი(moi).

ზმნა

ფრანგულში არის 3 ტიპის ზმნა. ზმნას აქვს პირის, რიცხვის, დროის, კილოს გვარისა და ზოგჯერ სქესის გრამატიკული კატეგორია.

ლექსიკა

ცალკეული სიტყვები და ფრაზები

გამარჯობა - Bonjour!

Bonjour madame! - მისალმება ქალს.

donner le bonjour à quelqu'un - მიესალმო ვისმე

გამარჯობა (ფამილარული) - Salut!

Salut les copains! გამარჯობა, მეგობრებო!

საღამო მშვიდობისა! - Bonsoir!

ბატონი - Monsieur, Messieurs!

ქალბატონი - Madame, Mesdame!

Madame et messieurs- ქალბატონები და ბატონები

Madame et messieurs! - ქალბატონებო და ბატონებო!

Mademoiselle, Mesdemoiselles! - ქალბატონო! (მიმართვა გაუთხოვარი, ან უქმროდ მცოხვრები ქალისსადმი)

ძვირაფასო!; საყვარელო! - chéri (მამრ.), chérie (მდედრ.)

Mon cher! (მამრისადმი); Ma chère! (მდედრისადმი) - ჩემო ძვირფასო!

მობრძანდით!; კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება! — Bienvenue!

ძალიან სასიამოვნო. ძალიან სასიამოვნოა. (ძალიან) მიხარია! - enchanté

Enchanté de faire votre conaissance - მიხარია (სასიამოვნოა) თქვენი გაცნობა

თანხმობა, დასტურის მისცემა, ან თხოვნა (შენობითი ურთიერთობის ფორმა) - S’il te plaît

თანხმობა, დასტურის მისცემა, ან თხოვნა (თქვენობითი ურთიერთობის, ან მრავლობითი ფორმა) - S’il vous plaît

ხშირად ამ ფორმებს თარგმნიან ფორმით „გეთაყვა“, თუმცა ხსენებული ფორმა დღევანდელ ქართულში არ გამოიყენება. აქედან გამომდინარე, იგი ხშირად გაუგებარია ფრანგული ენის შემსწავლელისთვის და ბევრად ადვილია პარალელის გავლება ინგლისურ „ფლი:ზ“-თან, ან გერმანულ „ბითთე“-სთან, ან თუნდაც რუსულ „პაჟალუისტა“-სთან.

გმადლობ(თ), მადლობა — Merci

დიდად გმადლობ(თ), დიდი მადლობა - Merci beaucoup

კი - Oui

არა - Non

ნახვამდის — Au revoir, À bientot

მშვიდობით! - Adieu!

რიცხვები

• 1 — un, 2 — deux, 3 — trois, 4 — quatre, 5 — cinq, 6 — six, 7 — sept, 8 — huit, 9 — neuf, 10 — dix

ზმნები

• Être — ყოფნა.
• Faire — კეთება.
• Avoir — ქონა,ყოლა.

პირის ნაცვალსახელები

• Je — მე
• Tu — შენ
• Il (elle) — ის
• Nous — ჩვენ
• Vous — თქვენ
• Ils (elles) — ისინი

იხილეთ აგრეთვე

• ფრანგული ანბანი
• რეფორმები ფრანგულ ორთოგრაფიაში

რესურსები ინტერნეტში

• ფრანგულ-ქართული ლექსიკონი
• Fondation Alliance française
• Alliance française Paris Ile-de-France
• French is spreading, especially in Africa

სქოლიო

1. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 389-390.
2. შოთა ძიძიგური, სიტყვის ცხოვრება; 1988

• ვიკიწიგნებში არის სტატია: ფრანგული ენა