Grikkland
land í Suðaustur-Evrópu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Grikkland (gríska: Ελληνική Δημοκρατία Ellinikí Ðimokratía, Ελλάδα Ellaða; eldra form: Ἑλλάς Hellas) er land í Suðaustur-Evrópu á suðurenda Balkanskaga. Grikkland á landamæri að Búlgaríu, Norður-Makedóníu og Albaníu í norðri og Tyrklandi í austri. Landið liggur að Jónahafi í vestri og Eyjahafi í austri. Landið skiptist í níu landfræðileg héruð: Makedóníu, Mið-Grikkland, Pelopsskaga, Þessalíu, Epírus, Eyjahafseyjar (þar á meðal Tylftareyjar og Hringeyjar), Þrakíu, Krít og Jónísku eyjarnar. Um 80% landsins er fjalllendi og hæsti tindur þess er Ólympsfjall sem nær 2.917 metra hæð. Grikkland á lengstu strandlengju allra landa við Miðjarðarhafið. Íbúar Grikklands eru rúmlega tíu milljónir. Aþena er höfuðborg og stærsta borg landsins, en þar á eftir koma Þessalóníka og Patras.
Hellenska lýðveldið | |
Ελληνική Δημοκρατία Ellinikí Ðimokratía | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: Ελευθερία ή θάνατος Elefþería í þánatos (gríska) Frelsi eða dauði | |
Þjóðsöngur: Ύμνος εις την Ελευθερίαν Ýmnos eis tin Elefþerían gríska: lofsöngur til frelsis) | |
Höfuðborg | Aþena |
Opinbert tungumál | gríska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Katerína Sakellaropúlú (Κατερίνα Σακελλαροπούλου) |
Forsætisráðherra | Kýríakos Mítsotakís (Κυριάκος Μητσοτάκης) |
Sjálfstæði | |
• Yfirlýst | 25. mars 1821 |
• Viðurkennt | 3. febrúar 1830 |
• Þriðja hellenska lýðveldið | 24. júlí 1974 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
95. sæti 131.957 km² 1,51 |
Mannfjöldi • Samtals (2023) • Þéttleiki byggðar |
90. sæti 10.413.982 79/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2024 |
• Samtals | 430,125 millj. dala (55. sæti) |
• Á mann | 41.188 dalir (52. sæti) |
VÞL (2022) | 0.893 (33. sæti) |
Gjaldmiðill | evra (€) |
Tímabelti | UTC+2 (UTC+3 á sumrin) |
Þjóðarlén | .gr |
Landsnúmer | +30 |
Grikkland er oft nefnt sem vagga vestrænnar menningar, sem fæðingarstaður lýðræðis, vestrænnar heimspeki, vestrænna bókmennta, sagnaritunar, stjórnmálafræði, grunnreglna vísinda og stærðfræði, leikhússins og Ólympíuleikanna. Frá 8. öld f.o.t. bjuggu Grikkir í mörgum sjálfstæðum borgríkjum sem nefndust poleis (et. polis) sem risu allt í kringum Miðjarðarhaf og Svartahaf. Filippus 2. Makedóníukonungur sameinaði megnið af því sem í dag er Grikkland með Kórintubandalaginu á 4. öld f.o.t. og sonur hans, Alexander mikli, lagði síðan undir sig stóran hluta hins þekkta heims Grikkja, frá austurhluta Miðjarðarhafs til norðvesturhluta Indlands. Í kjölfarið fylgdi hellenski tíminn þar sem grísk menning og tungumál náðu mestri útbreiðslu. Rómaveldi lagði Grikkland undir sig á 2. öld f.o.t. Austrómverska keisaradæmið var stofnað á Grikklandi. Þar var gríska notuð sem stjórnsýslumál. Gríska rétttrúnaðarkirkjan kom fram á 1. öld e.o.t. Hún átti stóran þátt í mótun grískrar sjálfsmyndar og hefða, sem breiddust út innan Austurkirkjunnar. Eftir fjórðu krossferðina árið 1204 stofnuðu krossfarar af frankverskum uppruna latnesk ríki á Grikklandi, og stór hluti þess var síðan hernuminn af Tyrkjaveldi um miðja 15. öld.
Eftir langt sjálfstæðisstríð, varð Grikkland sjálfstætt þjóðríki árið 1830. Fyrstu hundrað árin var landið konungsríki sem reyndi að stækka við sig í Balkanskagastríðunum snemma á 20. öld, og fram að hörmulegum ósigri Grikkja í herförinni til Litlu-Asíu 1922. Árið 1924 var skammlíft lýðveldi stofnað, en átti erfitt uppdráttar vegna klofnings innanlands og vandamála sem fylgdu grísku flóttafólki frá Tyrklandi. Árið 1936 frömdu konungssinnar valdarán og því fylgdi langt einræðistímabil sem lauk með hernámi Grikklands, borgarastyrjöld og herforingjastjórn. Lýðræði var endurheimt 1974-5 og núverandi lýðveldi stofnað.
Grikkland er einingarríki sem býr við þingræði. Landið er þróað ríki og hátekjuland, með hæstu landsframleiðslu allra ríkja á Balkanskaga þar sem það er líka stór fjárfestir. Grikkland er stofnaðili að Sameinuðu þjóðunum, tíunda aðildarríki Evrópusambandsins og hefur verið hluti af evrusvæðinu frá 2001. Grikkland á aðild að fjölmörgum öðrum alþjóðastofnunum, eins og Evrópuráðinu, Atlantshafsbandalaginu, Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, Alþjóðaviðskiptastofnuninni og Efnahags- og framfarastofnuninni. Ferðaþjónusta og skipasmíði eru sögulega stórir geirar í efnahagslífi landsins. Landið er í 19. sæti yfir lönd eftir fjölda heimsminja og níunda mest heimsótta land heims árið 2022.[1]