ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության վտանգված օբյեկտները (անգլ.՝ List of World Heritage Sites in danger), Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ են, որոնց սպառնում են լուրջ և որոշակի վտանգներ, ինչպիսիք են «զարգացող ավերածությունների արդյունքում ոչնչացման սպառնալիքը, լայնածավալ հասարակական կամ մասնավոր աշխատանքների նախագծերը, քաղաքների և զբոսաշրջության արագ զարգացումը, վայրի փոփոխության կամ հողի սեփականության փոփոխման հետևանքով ոչնչացումը, անհայտ պատճառներով լուրջ վնասները, ինչ-ինչ պատճառներով բնական աղետները, զինված հակամարտության վտանգը, մեծ հրդեհները, երկրաշարժերը, սողանքները, հրաբխային ժայթքումները, ջրի մակարդակի փոփոխությունները, ջրհեղեղները, հեղեղումները»[1]։
Ցուցակում ընդգրկելը նշանակում է Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների պահպանման կարևոր աշխատանքների անհրաժեշտություն, ֆինանսական օժանդակության տրամադրում համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգության պաշտպանության մասին կոնվենցիայի շրջանակներում։
Ցուցակը կազմվում է, թարմացվում և հրատարակվում է Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեի կողմից, հանձնաժողովի ամենամյա նիստերի ընթացքում։ Արտակարգ իրավիճակների դեպքում կոմիտեն ցանկացած պահի կարող է ընդգրկել նոր վայր, արտահերթ նիստում[1]։
Երբ վտանգը վերանում է, օբյեկտը հեռացվում է ցուցակից։
2017 թվականի դրությամբ ցանկում ընդգրկված է 53 օբյեկտ։
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշներ |
1 |
|
Վիեննայի պատմական կենտրոն |
Քաղաք՝ Վիեննա |
XVI—XX դդ. |
2001 |
1033 |
ii, iv, vi |
2017 թվականին ընդգրկվել է վտանգված օբյետկների ցանկում, որպեսզի չխախտվի պատմական քաղաքի տեսողական ամբողջականությունը[2]։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշներ |
1 |
|
Բուդդայի բամիանական արձաններ |
Բամիան շրջան |
2-րդ դար |
2003 |
208 |
i, ii, iii, iv, vi |
Բուդդայի երկու հանրահայտ արձանները ավերվել են թալիբների կողմից 2001 թվականին։ 2003 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ընդգրկել է ողջ շրջակա հուշարձանները (փլուզված և պահպանված) ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության վտանգված օբյեկտների ցանկում։ 2007 թվականին իրականացվել է թալիբների ևս մեկ հարձակում, որի արդյունքում կրկին վնասվել է արձաններից մեկը[3]։ |
2 |
|
Ջամի մինարե |
Գոր շրջան |
XII դար |
2002 |
211 |
ii, iii, iv |
2002 թվականին ընդգրկվել է Համաշխարհային ժառանգության և վտանգված օբյեկտների ցանկում (անկայուն քաղաքական դիրք, ջրհեղեղներ, երկրաշարժեր)[4][5]։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշներ |
1 |
|
Բելիզի արգելախութ |
Կարիբյան ծովափ |
|
1996 |
764 |
vii, ix, x |
Ցանկում ընդգրկվել է 2009 թվականին (մանգրենու անտառների հատում)[6]։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշներ |
1 |
|
Կորո քաղաք |
Ֆալկոն նահանգ |
1527 թվական |
1993 |
658 |
iv, v |
Ներառված է և՛ Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում, և՛ վտանգված օբյեկտների ցանկում։ Ծղոտի և կավի խառնուրդից պատրաստված կառույցները չեն կարող դիմակայել առատ տեղումներին[7]։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշներ |
1 |
|
Մաունթ Նիմբա բնական արգելոց |
Կոտ դ'Իվուար և Գվինեա |
XX դար |
1981 |
155 |
ix, x |
Ցանկում ընդգրկվել է Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտի տարածքում հանքարդյունաբերության և գվինեական հատվածում մեծ թվով փախստականների ներհոսքի պատճառով[8]։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշներ |
1 |
|
Ռիո Պլատանո կենսոլորտային արգելոց |
Գոնդուրասի հյուսիսարևելք |
|
1982 |
196 |
vii, viii, ix, x |
Արգելոցն ընդգրկված է եղել ցանկում 1996-2007 թվականին։ 2011 թվականին Գոնդուրասը նորից անկարող է լինում վերհսկել տարածքը, որովհետև այս վայրը գտնվում է նարկոբարոնների ձեռքում[9]։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
Փակել
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն համարում է, որ Երուսաղեմի հին քաղաքը հանդիսանում է Արևելյան Երուսաղեմի մի մասը, որի շուրջ վիճելի տարածք է Իսրայելի և Պաղեստինի միջև, և այն ընդգրկել է Համաշխարհային ժառանգության ցանկում մյուս երկրներից առանձին՝ նշելով այն որպես «տարածք, որն առաջարկվել է Հորդանանի կողմից»։
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշներ |
1 |
|
Աշուր քաղաք |
Բաղդադի մերձակայք |
Մ․ թ․ ա 3-րդ հազարամյակ |
2003 |
1130 |
iii, iv |
Օբյեկտը ցանկում ներառվել է 2003 թվականից սկսած՝ Իրաքյան պատերազմի պատճառով։ Բացի դրանից մոտակայքում պլանավորվում էր կառուցել ջրամբար, սակայն նախագիծը հետաձգվել է։ Աշուրի միջնաբերդը պայթեցվել է 2015 թվականի մայիսին, ԻԼԻՊ-ի մարտիկների կողմից[12]։. |
2 |
|
Սամարա քաղաք |
Սամարա |
Մ․ թ․ ա 5-րդ հազարամյակ |
2007 |
276 |
ii, iii, iv |
2007 թվականից սկսած օբյեկտը ընդգրկվել է ցանկում որպես վատ իրավիճակում գտնվող կառույցներ, ինչպես նաև Իրաքյան պատերազմի պատճառով։ |
3 |
|
Հատրա مدينة الحضر |
Նայնավայի մուհաֆազ |
Մ․ թ․ ա III դար |
1985 |
№ 277 |
ii, iii, iv, vi |
Օբյեկտը ցանկում ներառված է 2015 թվականից սկսած։ Հատրայի ավերակները վերացվել են 2015 թվականի մարտին, ԻԼԻՊ-ի մարտիկների կողմից։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Լոս Կատիոս ազգային պարկ |
Դարիենի լեռնանցք |
|
1996 |
711 |
ix, x |
Օբյեկտը ցանկում ներառվել է 2009 թվականից սկսած՝ անտառահատման և որսագողության պատճառով։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Ացինանայի արևադարձային անտառներ |
Կղզու արևելյան մասում |
|
2007 |
1275 |
ix, x |
Թվով վեց արգելոցներ, որոնցում առկա են մեծ քանակությամբ էնդեմիկ տեսակներ, 2010 թվականին ընդգրկվել են վտանգված օբյեկտների ցանկում ապօրինի ծառահատումների պատճառով։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Տոմբուկտու պատմական քաղաք Timbuktu |
Տոմբուկտու շրջան |
X դար |
1988 |
119 |
ii, iv, v |
2012 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության հանձնաժողովը 36-րդ նստաշրջանում ընդառաջում է Մալիի կառավարությանը և ընդգրկում Տոմբուկտու քաղաքն ու Ասկիա դամբարանը վտանգված օբյեկտների ցանկում, ինչը կօգներ պաշտպանել դրանք՝ շրջանում ընթացող զինված հակամարտության դեպքում։ |
2 |
|
Ասկիայի գերեզման Tomb of Askia |
Գաո շրջան |
1495 |
2004 |
1139 |
ii, iii, iv |
|
3 |
|
Ջեննե պատմական քաղաք Old Towns of Djenné |
Մոփտի շրջան |
Մ․ թ․ ա․ 250 թվական |
1988 |
116 |
iii, iv |
Ընդգրկվել է ցանկում 2016 թվականին |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
| Նան-Մադոլ կղզեխումբ, Արևելյան Միկրոնեզիայի կենտրոնը (անգլ.՝ Ceremonial Centres of the Early Micronesian States: Nan Madol and Lelu ) | Նահանգներ՝ Պոնպեի, Կուսաիե | VIII-XIII դարեր | 2016 | 1503 | i, iii, iv, v, vi |
Ցանկում ընդգրկվել է ջրատարների և մագրենու թփերի առաջացրած վտանգների պատճառով։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Աիր և Տեներե արգելոցներ |
Սահարա անապատ |
|
1991 |
573 |
vii, ix, x |
Ցանկում ընդգրկվել է 1991 թվականին երկրի անկայուն քաղաքական վիճակի՝ քաղաքացիական պատերազմի պատճառով։ |
Փակել
Պաղեստին
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Հիսուս Քրիստոսի հայրենիք, Սուրբ Ծննդյան տաճար և Սուրբծննդյան քարանձավ |
Շրջան՝ Բեթղեհեմ Քաղաք՝ Բեթղեհեմ |
I դարից սկսած |
2012 |
1433 |
iv, vi |
2012 թվականին միաժամանակ ընդգրկվել է և՛ Համաշխարհային ժառանգության, և՛ Վտանգված օբյեկտների ցանկում․ Բազիլիկի կառույցին սպառնում է ջրի արտահոսքը։ |
2 |
|
Պաղեստին, ձիթապտղի և խաղողի երկիր։ Երուսաղեմի հարավային մասի մշակութային լանդշաֆտ՝ Բատտիր |
Շրջան՝ Բեթղեհեմ |
|
2014 |
1492 |
iv, v |
2014 թվականին ընդգրկվել է միաժամանակ և՛ Համաշխարհային ժառանգության, և՛ Վտանգված օբյեկտների ցանկում․ սոցիալ-մշակութային և աշխարհաքաղաքական փոփոխությունները կարող են մեծ վնաս հասցնել օբյեկտի ամբողջականությանը՝ մասնավորապես բաժանարար պարսպի կառուցումը, որը կարող է արգելք դառնալ ֆերմերների համար դեպի իրենց դաշտեր, որոնք նրանք մշակել են դարեր շարունակ։ |
3 |
|
Հեբրոն հին քաղաք |
Շրջան՝ Հեբրոն |
|
2017 |
1565 |
ii, iv, vi |
2017 թվականին միաժամանակ ընդգրկվել է և՛ Համաշխարհային ժառանգության, և վտանգված օբյեկտների ցանկում՝ քաղաքական և սոցիալական բարդ իրավիճակի պատճառով։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Պորտոբելո և Սան-Լորենցո․ Պանամայի Կարիբյան ափերի ամրաշինություններ |
Կոլոն շրջան |
XVII և XVIII դարեր |
1980 |
135 |
i, iv |
2012 թվականին ընդգրկվել է վտանգված օբյեկտների ցանկում։ Պատճառը շրջակա միջավայրի դրությունն է, խնամքի պակասը և քաղաքաշինության անվերահսկելիությունը։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Չան Չան (հնավայր) |
Տրուխիլիոյի շրջակայք |
Շուրջ 1300 թվական |
1986 |
366 |
i, iii |
Վտանգված օբյեկտների ցանկում ընդգրկվել է 1986 թվականին՝ կլիմայի փոփոխության պատճառով, ինչի արդյունքում փլուզվում են կառույցները։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Նիոկոլո-Կոբա ազգային պարկ |
Գվինեա Բիսաուի սահմանի մոտ |
XX դար |
1981 |
153 |
x |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Կոսովոյի միջնադարյան հուշարձաններ |
Կոսովոյի Հանրապետություն |
XIII-XIV դարեր |
2004 |
724 |
ii, iii, iv |
Հուշարձանները ցանկում ընդգրկվել են 2006 թվականին տարածաշրջանում ընթացող քաղաքացիական պատերազմի պատճառով |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 | | Դամասկոսի հին քաղաք | Դամասկոս | VIII դարից սկսած | 1979 | 20 | i, ii, iii, iv, vi |
2 | | Բոսրայի հին քաղաք | Բոսրա | II դար | 1980 | 22 | i, iii, vi |
3 | | Պալմիրայի հնագիտական հուշարձաններ | | I - II դարեր | 1980 | 23 | i, ii, iv |
4 | | Հալեպի հին քաղաք | Հալեպ | XII դարից սկսած | 1986 | 21 | iii, iv |
5 | | Ասպետների ամրոց և Սալահ ալ-Դինի բերդ | Հոմսի և Լաթակիայի մարզեր | XI - XIII դարեր | 2006 | 1229 | ii, iv |
6 | | Հյուսիսային Սիրիայի հին գյուղեր (40 բնակավայրերի ավերակներ) | Հալեպի և Իդլիբի մարզեր | I - VII դարեր | 2011 | 1348 | iii, iv, v |
Բոլոր հուշարձանները ընդգրկված են վտանգված օբյեկտների ցանկում, քանի որ 2011 թվականից սկսած երկրում ընթանում են քաղաքացիական պատերազմներ։ Սիրիայի տարածքի մի մասը գրավել են ԻԼԻՊ-ի ահաբեկիչները, որոնք պարբերաբար ոչնչացնում են ոչ միայն Սիրիայի, այլ նաև Իրաքի հուշարձանները։ Դրանք ավերվել են ռազմական գործողությունների պատճառով, իսկ ոմանք էլ մասամբ կործանվել։ Օբյեկտները ցանկում ընդգրկվել են 2013 թվականին։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Էվերգլեյդս ազգային պարկ |
Ֆլորիդա |
|
1979 |
76 |
viii, ix, x |
Արևմտյան կիսագնդի ամենամեծ մանգրենու անտառները 1992 թվականի փոթորիկի պատճառով ընդգրկված են եղել վտանգված օբյեկտների ցանկում (1993—2007)։ 2010 թվականին ազգային պարկը կրկին ընդգրկվել է ցանկում շարունակական դեգրադացիայի պատճառով։ Մեքսիկական ծոցի էկոլոգիական ճգնաժամը, որն իրականացվել է Ֆլորիդայի մոտ, չի համարվում ցանկում ընդգրկվելու նախապայման։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
| Իսթ Ռեննելլ (անգլ.՝ East Rennell) | 1998 | — | Остров: Ռեննելլ կղզի Ռեննելլ և Բելլոնա պրովինցիաներ | 854 | ix |
Վտանգված օբյեկտների ցանկում ընդգրկվել են 2013 թվականից անտառահատման և դրա հետևանքով տեղի էկոհամակարգի վրա ազդեցության պատճառով։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Կիլվա Կիսիվանիի ավերակներ և Սոնգա- Մանարա |
Տանզանիա |
|
1981 |
144 |
iii |
Ցանկում ընդգրկվել է 2004 թվականին, քանի որ պալատական համալիրը կարող է փլուզվել։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Բուգանդայի արքաների դամբարանները Կասուբիում |
Ուգանդա |
1882 |
2001 |
1022 |
i, iii, iv, vi |
2010 թվականի մարտին տեղի ունեցած հրդեհը պատճառ դարձավ, որպեսզի օբյեկտն ընդգրկվի ցանկում։ Հուղարկավորված մնացորդները չեն վնասվել, և կառավարությունը խոստացել է վերստին կառուցել համալիրը։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն #, Պատկեր ...
# |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշներ |
1 |
|
Շահրիսաբզ քաղաքի պատմական կենտրոն |
Կաշկադարյայի մարզ |
XV - XVI դարեր |
2000 |
№ 885 |
iii, iv |
Վտանգված օբյեկտների ցանկում ընդգրկվել է 2016 թվականին անտարբերության պատճառով՝ կառույցները փլուզվում են, իսկ դրնց կից կառուցվում են բարձրահարկ հյուրանոցներ։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Մանովո-Գոունդա Սեն Ֆլորիս ազգային պարկ |
Բամբինգի-Բանգորան պրեֆեկտուրա |
XX դար |
1988 |
475 |
ix, x |
Ցանկում ընդգրկվել է 1997 թվականից՝ շարունակական որսագողության, և դրա համար արագընթաց մեքենաներ և ավտոմատներ գործածելու պատճառով։ |
Փակել
Մանրամասն տեղեկատվություն №, Պատկեր ...
№ |
Պատկեր |
Անվանում |
Տեղադրություն |
Ստեղծման ժամանակ |
Ցանկում ընդգրկվելու տարի |
№ |
Չափանիշ |
1 |
|
Համբերսթոունի և Սանտա Լաուրայի կալիումի նիտրատի արտադրություն |
Տարապակա շրջան |
XIX դար |
2005 |
1178 |
ii, iii, iv |
Երբեմնի ծաղկուն քաղաք-գործարանն անկում ապրեց 20-րդ դարի սկզբին առավել կատարելագործված տեխնոլոգիայով արտադրություն բացելու պատճառով։ 1960 թվականին քաղաքը դարձավ լքված բնակավայր։ Ընդգրկվել է վտանգված օբյեկտների և միևնույն ժամանակ Համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ Լքված գործարանը տուժել է երկրաշարժից։ |
Փակել
«Abu Mena». UNESCO. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 28-ին.