Անդրեյ Շտակենշնեյդեր

Անդրեյ Իվանովիչ Շտակենշնեյդեր (ռուս.՝ Андре́й Ива́нович Штакеншне́йдер, փետրվարի 22 (մարտի 6), 1802, Myza Ivanovka, Միզա-Իվանովկա (գյուղ, Գատչինսկի շրջան), Ցարսկոսելսկիյ ուեզդ, Սանկտ Պետերբուրգի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - օգոստոսի 8 (20), 1865, Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն^[1]), ռուս ճարտարապետ, որը Սանկտ Պետերբուրգում և Պետերգոֆում նախագծել է մի շարք պալատներ և այլ շինություններ։

Անդրեյ Շտակենշնեյդեր
Ծնվել է	փետրվարի 22 (մարտի 6), 1802
Ծննդավայր	Myza Ivanovka, Միզա-Իվանովկա (գյուղ, Գատչինսկի շրջան), Ցարսկոսելսկիյ ուեզդ, Սանկտ Պետերբուրգի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	օգոստոսի 8 (20), 1865 (63 տարեկան)
Վախճանի վայր	Մոսկվա, Ռուսական կայսրություն[1]
Կրթություն	Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա
Աշխատավայր	Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա
Ուշագրավ աշխատանքներ	Մարինոյի պալատ, Բելոսելսկի-Բելոզերսկի պալատ, New Michael Palace?, Նիկոլաևյան պալատ և Alferaki Palace?
Andrei Shtakenschneider Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Անդրեյ Շտակենշնեյդերը եղել է կաշեգործի թոռ, որին Բրաունշվայգից Ռուսաստան է բերել կայսր Պավել I-ը։ Անդրեյ Շտակենշնեյդերը ծնվել է հոր ջրաղացում` Գատչինայի մոտակայքում, 1802 թվականի փետրվարի 22-ին և 13 տարեկան հասակում ընդունվել է Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիա<sup>[2]</sup>։ Դասընթացի ընթացքում առանձնահատուկ փայլուն հաջողություններ չի ցուցաբերել, ավարտելուց անմիջապես հետո` 1821 թվականին, աշխատանքի է անցել շենքերի և հիդրավլիկ աշխատանքների կոմիտեում որպես գծագրող, որից չորս տարի անց ծառայության է անցել Սուրբ Իսահակի տաճարի կառուցման հանձնաժողովում` որպես ճարտարապետ-նկարիչ։ Ավգուստ Մոնֆերանի կողմից ներգրավվել է աշխատելու Ձմեռային պալատում։

1831 թվականին Շտակենշնեյդերը դադարեցրել է ծառայությունը վերոհիշյալ հանձնաժողովում, որպեսզի ավելի ազատորեն զբաղվի մասնավոր շինություններով, հիմնականում Ռևելի (Կեիլա-Յոա) մոտակայքում գտնվող կոմս Ալեքսանդր Բենկենդորֆի ազնվական տան կառուցմամբ։ Գոհ լինելով իր ճարտարապետից՝ կոմսը նրան երաշխավորել է կայսրին, և այդ ժամանակից սկսել է Շտակենշնեյդերի հաջողության շրջանը^[3]։

Ճարտարապետը ձեռք է բերել Նիկոլայ I-ի բարեհաճությունը և սկսել իրար հետևից ստանալ կարևոր հանձնարարություններ և շուտով դարձել արքայական և մեծ-իշխանական պալատների արտոնյալ շինարարը։ Սկսելով իր արքունական ծառայությունը որպես ճարտարապետ մեծ իշխան Միխայիլ Պավլովիչի արքունիքում, կյանքի վերջին տարիներին նա եղել է իշխանական կալվածքների գլխավոր ճարտարապետը, Նորին մեծության պալատական ճարտարապետը և կայսրուհու քաղաքամերձ պալատների շինությունների կառավարիչը։

Տրված ծրագրի հիման վրա 1834 թվականին Շտակենշնեյդերի կողմից կազմված «փոքր կայսերական պալատ»-ի նախագծի համար Ակադեմիան նրան շնորհել է ակադեմիկոսի կոչում։ Գիտելիքների և հմտությունների կատարելագործման նպատակով 1837-1838 թվականներին նա կառավարությունից ստացած նպաստի շնորհիվ մեկնել է արտերկիր, այցելել Իտալիա, Ֆրանսիա և Անգլիա։ 1844 թվականին Ակադեմիան Շտակենշնեյդերին շնորհել է Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի 2-րդ աստիճանի պրոֆեսորի կոչում։ 1848 թվականից նա եղել է կայսերական արքունիքի ճարտարապետ։

Աշխատել է Սանկտ Պետերբուրգում, Ցարսկոյե Սելոյում, Պետերգոֆում, Նովգորոդում, Մոսկվայում, Տագանրոգում, Ղրիմում։ Ղրիմում ճարտարապետը զբաղվել է Օրեանդայում կայսրուհի Մարիա Ֆեոդորովնայի պալատի նախագծի վերափոխմամբ։ Նախնական նախագիծը կազմել է Կարլ Ֆրիդրիխ Շինկելը, սակայն նախատեսվող աշխատանքների արժեքը չափազանց բարձր է թվացել Նիկոլայ I-ին և դրա վերափոխումը հանձնարարվել է Շտակենշնեյդերին։ 1843-1852 թվականներին պալատը կառուցվել է, բայց 1882 թվականին տեղի ունեցած հրդեհի պատճառով այն մինչև մեր օրերը չի պահպանվել^[4]։

Սանկտ Պետերբուրգի Միլիոնյան 10 հասցեում գտնվող Շտակենշնեյդերի տունը (երկրորդ ճակատն ուղղված էր դեպի Մոյկայի առափնյա հատվածը), եղել է մայրաքաղաքի գեղարվեստական մտավորականության մշակութային և հասարակական կյանքի կենտրոնը։ Ճարտարապետն այն գնել է տիտղոսակիր խորհրդականներ Մ. Ե. և Դ. Ե. Պետրովներից և այն վերակառուցել է իր ընտանիքի համար 1852-1854 թվականներին^[5]։ Առանձնատանն անցկացվել են շտակենշնեյդերյան «շաբաթները», որտեղ հավաքվել են բանաստեղծներ, գրողներ, դերասաններ և նկարիչներ, բեմադրվում էին սիրողական ներկայացումներ։

Այստեղ եղել են Վլադիմիր Բենեդիկտովը, Իվան Գոնչարովը, Ֆեոդոր Դոստոևսկին, Իվան Տուրգենևը, Յակով Պոլոնսկին և ուրիշներ։ 1865 թվականին Շտակենշնեյդերները վաճառել են տունը սեփականատիրոջ հիվանդության պատճառով և շենքը վերակառուցվել է որպես առևտրային տուն։

Շտակենշնեյդերը ունեցել է նաև մերձքաղաքային դաստակերտ` Իվանովկա ագարակատունը^[6], որը գտնվում էր Գատչինայից ոչ հեռու և ժառանգել էր իր հորից 1850-ականների վերջին։

Ալֆերակիի պալատը Տագանրոգում (ճարտարապետ՝ Անդրեյ Շտակենշնեյդեր, 1848

Կյանքի վերջին տարիներին Շտակենշնեյդերի առողջությունը վատացել է, նա ուժասպառ է եղել մշտական ինտենսիվ աշխատանքի պատճառով և վերականգնման նպատակով 1865 թվականի գարնանը, բժիշկների խորհրդով մեկնել է կումիսային բուժման Օրենբուրգի նահանգ։ Այնտեղ անցկացրած ամառը կարծես նպաստել է նրա առողջության կարգավորմանը, բայց Պետերբուրգ վերադառնալու ճանապարհին նա կրկին իրեն վատ է զգացել և մահացել նույն թվականի օգոստոսի 8-ին, Մոսկվայում։ Ճարտարապետը թաղված է Սանկտ Պետերբուրգում՝ Երրորդություն-Սերգիևյան սուրբ երրորդության մենաստանում, իր կողմից կառուցված Գրիգոր աստվածաբանի եկեղեցու մոտակայքում (գերեզմանը պահպանվել է)։

Աշխատանքներ Սանկտ Պետերբուրգում

Շտակենշնեյդերի գործերը շատ բազմազան են ոճերի առումով, ինչը, սակայն, նա չկատարեց ողջ խստությամբ ՝ դրանց մեջ ներմուծելով կամայական փոփոխություններ և լրացումներ՝ ավելի մեծ շքեղության հասնելու համար։ Նրա ստեղծագործություններից ամենակարևորը Մարինոյի պալատն է (այժմ ՝ Սանկտ Պետերբուրգի օրենսդիր ժողովի նստավայրը), որը կառուցվել է 1839-1844 թվականներին Սուրբ Իսահակի հրապարակում։

Դրանից բացի, Սանկտ Պետերբուրգում նա կառուցել է`

• Մեծ իշխան Նիկոլայ Նիկոլաևիչ ավագի պալատը (Նիկոլաևյան պալատը Աշխատանքի հրապարակում), 1853-1861,
• Մեծ իշխան Միխայիլ Նիկոլաևիչի պալատը (Նովո-Միխայլովսկու պալատ, Դվորցովայա առափնյա 18 հասցեում), 1857-1861։ Այժմ այնտեղ տեղակայված է Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի նյութական մշակույթի պատմության ինստիտուտի և Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի արևելյան ձեռագրերի ինստիտուտը,
• Բելոսելսկիների-Բելոզերսկիների պալատը (Նևսկու պողոտա 41), որը կառուցվել է 1846-1848 թվականներին՝ նոր-բարոկկո ոճով։ 1884 թվականին պալատն անցել է Ալեքսանդր III-ի եղբոր՝ Մեծ իշխան Սերգեյ Ալեքսանդրովիչի տիրապետությանը,
• Մանկական հիվանդանոց,
• Նիկոլաևսկի կամրջի մատուռ, կառուցված ի պատիվ Սուրբ Նիկոլայ Հրաշագործի (1853-1854),
• Արքունական գերատեսչության որոշ շենքեր,
• Կամենենի կղզում, ճարտարապետը զբաղվում է վերակառուցումներով Կամենենոստրովսկու պալատի վերակառուցումներով` վերակառուցելով Պյոտր Օլդենբուրսկու կողմից ձեռք բերված Դոլգորուկիի ամառանոցը (ճարտարապետ` Սմարագդ Շուստով)։ 1835 թվականին, ըստ նրա նախագծի Կամենենում կառուցվեց դերասան Ժենեսի ամառանոցը^[7], 1836-1838 թվականներին` Զվանցովների ամառանոցը։ 1834 թվականին Շտակենշնեյդերն ավարտել է Մ. Ի. Մորդվինովի ամառանոցի վերակառուցման ծրագիրը։

Աշխատանքներ Պետերգոֆում

Պետերգոֆը և նրա անմիջական շրջակայքը հատկապես հարուստ են նրա նախագծած շենքերով։ Դրանցից են`

• Երկու բնական պուրակների` Կոլոնիստսկու և Լուգովոյի հատակագծում,
• Ցարիցինի և Օլգայի տաղավարները Կոլոնիստական պուրակում,
• «Օզերկի» և Բելվեդեր տաղավարները Լուգովոյ պուրակում,
• Նորին Մեծության սեփական ամառանոց,
• Սուրբ Երրորդության տաճարը սեփական ամառանոցում,
• Մարիա Նիկոլաևնայի քաղաքամերձ պալատը Սերգիևկայում,
• պալատ, երկու ջերմոց և այգեպանների տունը Միխայլովկայում,
• պալատ և Renella տաղավար Զնամենկայում,
• Առյուծի կասկադ, 1854-1857,
• 1842-1843 թվականներին Ալեքսանդրիայի պուրակում նա կառուցեց Ֆերմերային պալատը, ինչպես նաև Մարմարե սանդղավանդով ճաշարանը (1826-1829, ճարտարապետ Ադամս Մենելաս)։

Այլ շինություններ

• Մեծ իշխանուհի Ալեքսանդրա Նիկոլաևնայի հուշարձանը Ցարսկոյե Սելոյում,
• Ստրելնայի մերձակայքում գտնվող Սերխիևսկայա մենաստանում կոմս Գ. Գ. Քուշելևի (որդու) եկեղեցի-գերեզմանատուն,
• Կոմս Պոտեմկինի տունը Պետերգոֆի Գոստիլիցա ուեզդում,
• Սուրբ նահատակ կայսրուհի Ալեքսանդրայի եկեղեցին և Բելվեդերյան պալատը Պետերգոֆի Նիզինո ուեզդում,
• Աքիլլես Ալֆերակի պալատը Տագանրոգում,
• Օրեանդայում, Ղրիմում - կայսրուհի Ալեքսանդրա Ֆեոդորովնայի պալատը Օրեանդայում, Ղրիմում;
• Քարվանսարա Պավլովսկում^[8]։

Ընտանիք

Անդրեյ Շտակենշնեյդերի որդիների դիմանկարը, 1897

Ամուսնացած է եղել Մարիա Ֆեոդորովնա Խալչինսկայայի (1811-1892) հետ։ Ամուսնության ընթացքում ծնվել են^[9]՝

• Ելենա (1836-1897) - գրական սալոնի սեփականատեր, հուշագիր^[10]։
• Նիկոլայ (1839-1902) - նկարիչ, ճարտարապետ, ապրել է Պետերբուրգում, իսկ 1890-ական թվականներից մինչև կյանքի վերջը` Յալթայում։ Ըստ Ն. Շտակենշնեյդերի` Խարկովի կենտրոնական փողոցներից մեկում տուն է կառուցել։
• Ալեքսանդր (1842-1901) - ծառայել է Պետական գույքի նախարարության 2-րդ վարչությունում, դարձել է կայսերական թատրոնների նկարիչ։ Նրա միակ դուստրը՝ Մարիան, որը նույնպես դերասանուհի է, մահացել է Լենինգրադի պաշարման ժամանակ։
• Ադրիան (1843-1920) - ծառայել է Կառավարման Սենատի գրասենյակում՝ որպես կոլեգիայի քարտուղար, այնուհետև տեղափոխվել է Կիև, այնուհետև` Խարկով, որտեղ եղել է դատական պալատի անդամ։ Ամուսնացած է եղել Սոֆյա Իվանովնա Մալինովսկայայի հետ (Ա. Ս. Պուշկինի լիցեյի ընկերոջ դուստրը)։
• Վլադիմիր (1851-1906) - 1887 թվականից ապրել է Խարկովում, աշխատել է որպես Պետական բանկի ակցիզային դեպարտամենտի իրավախորհրդատու։ Ամուսնացած է եղել Մարի Իվանովնա Մալինովսկու հետ։ Ունեցել են երեք դուստր` Եկատերինա, Սոֆյա և Նատալյա և որդի` Բորիս, որը մահացել է հինգ տարեկանում։
• Մարիա (1844-?) - ամուսնացել է Պոպովի հետ, ունեցել է մեկ որդի և դուստր, որոնց սերունդներն այժմ բնակվում են Ռիգայում և Մոսկվայում։
• Օլգա (1847-1919) - ամուսնական ազգանունը` Էյսներ։ Ամուսինը` Պյոտր Իվանովիչ Էյսները Սիմեոնիևսկի նրբանցքում բացել է կաթնամթերքի խանութ, միևնույն ժամանակ, քաղաքից դուրս ունեցել է կաթնամթերքի ֆերմա։ Որդին՝ Ալեքսեյ Պետրովիչ Էյսները, ավարտել է Արվեստի ակադեմիան, զբաղվել խճանկարով։ Օլգա Անդրեևնայի և Պյոտր Իվանովիչ Էյսների դուստրը՝ Վերա Պետրովնան, ամուսնացել է Պավել Իվանովիչ Մալինովսկու հետ (Ա. Պուշկինի ընկերոջ որդին)։
• Զինաիդա - մահացել է մանուկ հասակում^[11].

Հասցեն Սանկտ Պետերբուրգում

• 1854-1865 թթ. Մոյկա գետի առափնյա 9 (Միլլիոննայա փողոց 10)

Պատկերասրահ

• 
  Մարինոյի պալատը Սանկտ Պետերբուրգում
• 
  Նիկոլաևյան պալատը Սանկտ Պետերբուրգում
• 
  Բելոսելսկի-Բելոզերսկի պալատը Սանկտ Պետերբուրգում
• 
  Ալֆերակիի պալատը Տագանրոգում
• 
  Կեիլա-Յոա առանձնատունը Էստոնիայում

Ծանոթագրություններ

1. Штакеншнейдер Андрей Иванович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
2. Штакеншнейдер, Андрей Иванович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). - СПб., 1890-1907.
3. Трнка А. Штакеншнейдер, Андрей Иванович // Русский биографический словарь : в 25 томах. - СПб.-М., 1896-1918.
4. «Штакеншнейдер А. И.». Крымский архитектурный портал. 2015-2019.
5. «Особняк А. И. и М. Ф. Штакеншнейдеров (по Миллионной ул.), Эклектика, Архитектор Штакеншнейдер А. И., Миллионная ул., 10, Мойки наб., 9». www.citywalls.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
6. «Архитектор без дома. О судьбе усадьбы Андрея Ивановича Штакеншнейдера в Пудости». history-gatchina.ru. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
7. «Дача Э. Женьеса - Дача Н. А. Верховцевой, Архитектор Штакеншнейдер А. И., Трамбицкий А. Г., Крестовки наб., 8х». www.citywalls.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
8. «Гостиный двор». Павловск. 2014 թ․ դեկտեմբերի 14. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
9. «Андрею Ивановичу Штакеншнейдеру ~~200 лет!~~». www.school415.narod.ru. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
10. «Штакеншнейдер Елена Андреевна - Федор Михайлович Достоевский. Антология жизни и творчества». www.fedordostoevsky.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
11. «А. И. Штакеншнейдер». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 23-ին.

Գրականություն

• Витязева В. А. Каменный остров. — Л.: Лениздат, 1991.
• Петрова Т. А. Андрей Штакеншнейдер. — Л.: Лениздат, 1978. — 184 с. — (Зодчие нашего города). — 40 000 экз.
• Пунин А. Л. Архитектура Петербурга середины и второй половины XIX века. — Крига, 2009. — Т. 1: 1830-1860 годы. Ранняя эклектика.
• Штакеншнейдер Е. А. Дневник и записки. — М.; Л., 1934.

Արտաքին հղումներ

• О судьбе усадьбы А. И. Штакеншнейдера в Пудости

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անդրեյ Շտակենշնեյդեր» հոդվածին։