Աբբասյան խալիֆայություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Աբբասյան խալիֆայություն (արաբ․՝ اَلْخِلَافَةُ ٱلْعَبَّاسِيَّةُ, al-Khilāfah al-ʿAbbāsīyah), իսլամական երրորդ խալիֆայություն։ Այն հիմնադրվել է Մուհամմադ մարգարեի հորեղբայր Աբբաս իբն Աբդուլ-Մուտալիբի (566-653 թվականներ) ժառանգորդների կողմից, որտեղից էլ խալիֆայության անունը[1]։ 750 թվականին Աբբասյան հեղափոխության ժամանակ տապալելով Օմայյան խալիֆայությունը՝ Աբբասյան դինաստիայի ներկայացուցիչները ղեկավարել են իրենց մայրաքաղաք Բաղդադից (ներկայիս Իրաքի մայրաքաղաք)՝ իբրև խալիֆներ։
| ||||
Քարտեզ | ||||
| ||||
Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
Մայրաքաղաք | ||||
Մակերես | 10000000 | |||
Բնակչություն | 50000000 | |||
Լեզու | Արաբերեն | |||
Կրոն | Քրիստոնեություն Իսլամ | |||
Արժույթ | Աբբասյան դինար | |||
Իշխանություն | ||||
Պետական կարգ | Միապետություն | |||
Դինաստիա | Աբբասյաններ | |||
Պետության գլուխ | Խալիֆա | |||
Պատմություն |
Աբբասյան խալիֆայությունը նախ իր նստավայրն է դարձրել Քուֆան, որը գտնվում է ներկայիս Իրաքում, սակայն 762 թվականին Ալ-Մանսուր խալիֆը հնագույն սասանյան մայրաքաղաք Տիզբոնի մոտակայքում հիմնադրել է Բաղդադ քաղաքը։ Աբբասյան ժամանակաշրջանն աչքի է ընկել նրանով, որ խալիֆները վստահել են պարսիկ բյուրոկարտներին (հիմնականում Բարմակիների ընտանիքին)՝ կառավարելու տարբեր տիրույթներ, ինչպես նաև աստիճանաբար ումմայի (համայնք) մեջ են ներգրավել ոչ արաբ մուսուլմանների։ Կառավարող էլիտան յուրացրել է պարսկական ավանդույթները և սկսել է հովանավորել արվեստագետների և գիտնականների[2]։ Բաղդադը դարձել է գիտության, մշակույթի, փիլիսոփայության և գյուտարարության կենտրոն։ Այս շրջանը հայտնի է դարձել Իսլամական ոսկեդար անունով։
Չնայած այս սկզբնական համագործակցությանը, Աբբասյանները 8-րդ դարի վերջին սկսել են հեռանալ թե՛ ոչ արաբ մուսուլմաններից[3] և թե՛ իրանցի բյուրոկրատներից[4]։ 756 թվականին նրանք կորցրել են իշխանությունը ալ-Անդալուսի (Իսպանիա) նկատմամբ՝ զիջելով այն Օմայյաններին, 788 թվականին Մարոկկոն անցել է Իդրիսիներին, 800 թվականին կորցրել են Իֆրիքիան և հարավային Իտալիան, որոնք անցել են Աղլաբիներին, 870-ական թվականներին Սամանիներն իրենց իշխանությունն են հաստատել Խորասանի և Տրանսոխանիայի նկատմամբ, իսկ Սաֆարիները՝ Պարսկաստանի, 969 թվականին Եգիպտոսը անցել է Ֆաթիմյանների շիա իսմայիլական խալիֆայությանը։
Խալիֆների քաղաքական իշխանությունը սահմանափակվել է իրանյան Բուիների և սելջուկ թյուրքերի վերելքին զուգընթաց, որոնք գրավել են Բաղդադը համապատասխանաբար 945 և 1055 թվականին։ Չնայած Աբբասյանների իշխանությունը սկսել է նվազել հսկայածավալ Իսլամական կայսրությունում՝ ձեռք բերելով արարողակարգային կրոնական գործառույթ խալֆայության մեծ մասում, այնուամենայնիվ, դինաստիան պահպանել է իր վերահսկողությունը Միջագետքի տիրույթների նկատմամբ։ 1258 թվականին Աբբասյանների մշակութային զարգացումը և տարածքային վերահսկողությունը հասել է իր ավարտին. երբ մոնղոլները Հուլաղու խանի գլխավորությամբ գրավել են Բաղդադը և սպանել Ալ-Մուսթասիմին։ 1261 թվականին Աբբասյանների իշխանական ժառանգորդները և ընդհանրապես մուսուլմանական մշակույթը կենտրոնացել են մամլուքների մայրաքաղաք Կահիրեում։ Չնայած դինաստիան որևէ քաղաքական իշխանություն չի ունեցել (բացառությամբ Կահիրեի Ալ-Մուսթաին խալիֆի), այն շարունակել է պահպանել իր կրոնական իշխանությունը մինչև 1517 թվականը, երբ Օսմանյան կայսրությունը գրավել է Եգիպտոսը[5]։