Հայաստանի սողունների ցանկ

Հայաստանում հանդիպում են սողունների 57 տեսակ, որոնցից 3 տեսակի՝ կրիա, 26 տեսակի՝ մողես, 28 տեսակի՝ օձ։

Այբբենական ցանկ

Հայերեն անվանում	Միջազգային անվանում	Տաքսոնի հեղինակ	Անվան հոմանիշներ	Ռուսերեն անվանում	Անգլերեն անվանում
Անդրկովկասյան մողեսիկ	Transcaucasian lizard	(Nikolsky, 1905)	Rhabderemias pleskei, Eremias fasciata, Eremias velox	Закавказская ящурка	Pleske’s racerunner
Անդրկովկասյան սահնօձ	Zamenis hohenackeri	(Strauch, 1873)	Coluber hohenackeri, Elaphe hohenackeri, Coluber tauricus	Закавказский полоз	Transcaucasian rat snake
Արևմտյան վիշապիկ	Eryx jaculus	(Linnaeus, 1758)	Anguis jaculus, Eryx johnii, Eryx persicus, Eryx turcicus	Западный удавчик	Western sand boa
Բազմագույն մողեսիկ	Eremias arguta	(Pallas, 1773)	Eremias variabilis, Lacerta arguta, Lacerta deserti, Lacerta variabilis, Podarcis arguta, Podarcis deserti, Podarcis variabilis	Разноцветная ящурка	Steppe racerunner
Գեղիրան օձագլխիկ	Ophisops elegans	(Ménétries, 1832)	Amystes ehrenbergi, Gymnops meizolepis, Ophisops blanfordi, Ophisops macrodactylus	Стройная змееголовка	Snake-eyed lizard
Գյուրզա	Macrovipera lebetina	(Linnaeus, 1758)	Coluber lebetinus, Vipera lebetina, Vipera xanthine, Vipera mauritanica, Vipera euphratica, Daboia lebetina, Vipera peilei, Vipera obtusa	Гюрза	Levantine viper
Դալի ժայռային մողես	Darevskia dahli	(Darevsky, 1957)	Lacerta dahli, Lacerta saxicola	Скальная ящерица Даля	Dahl’s rock lizard
Դարևսկու իժ	Vipera darevskii	(Vedmederja, Orlov & Tuniyev, 1986)	Vipera renardi, Pelias darevskii	Гадюка Даревского	Darevsky’s meadow viper
Դեղնափորիկ	Pseudopus apodus	(Pallas, 1775)	Lacerta apoda, Pseudopus serpentinus, Ophisaurus apus, Ophisaurus apodus, Anguis apodus	Желтопузик	Eurasian glass lizard
Երկարաոտ սցինկ	Eumeces schneideri	(Daudin, 1802)	Scincus schneideri, Eumeces pavimentatus, Plestiodon Aldrovandi, Novoeumeces schneideri	Длинноногий сцинк	Schneider's skink
Իլիկամողես	Anguis colchica	(Nordmann, 1840)	Anguis fragalis, Anguis incerta	Веретеница колхидская	Colchican slow worm
Կապարագույն սահնօձ	Hemorrhois nummifer	(Reuss, 1834)	Coluber tyria, Coluber nummifer, Zamenis Ravergieri, Zamenis nummifer, Coluber ravergieri, Elaphe nummifera, Elaphe ravergieri, Haemorrhois ravergieri	Свинцовый полоз	Coin-marked whip snake
Կասպիական գեկոն	Tenuidactylus caspius	(Eichwald, 1831)	Gymnodactylus caspius, Cyrtodactylus caspius, Cyrtopodion caspius	Каспийский геккон	Caspian benttoed gecko
Կասպիական կրիա	Mauremys caspica	(Gmelin, 1774)	Testudo caspica, Emys Caspica, Emys grayi, Clemmys capsica	Каспийская черепаха	Caspian turtle
Կովկասյան ագամա	Paralaudakia caucasia	(Eichwald, 1831)	Stellio caucasicus, Stellio persicus, Agama caucasica, Laudakia caucasicus, Stellio caucasia	Кавказская агама	Caucasian rock agama
Կովկասյան կատվաօձ	Telescopus fallax	(Fleischmann, 1831)	Tarbophis fallax, Tarbophis iberus, Tarbophis vivax, Trigonophis iberus	Кавказская кошачья змея	Mediterranean Cat Snake
Կուրի ժայռային մողես	Darevskia portschinskii	(Kessler, 1878)	Lacerta muralis, Lacerta portschinskii, Lacerta saxicola	Куринская скальная ящерица	Portschinsky’s rock lizard
Հայկական էյրենիս	Eirenis punctatolineatus	(Boettger, 1892)	Contia schelkovnikovi, Cyclophis modestus, Pediophis punctatolineatus, Eirenis iranica, Zamenis bornmullerorum	Армянский эйренис	Dotted dwarf snake
Հայկական ժայռային մողես	Darevskia armeniaca	(Méhely, 1909)	Lacerta armeniaca, Lacerta muralis, Lacerta saxicola	Армянская скальная ящерица	Armenian rock lizard
Հայկական լեռնատափաստանային իժ	Vipera eriwanensis	(Reuss, 1933)	Acridophaga renardi, Vipera ursinii, Pelias eriwanensis, Vipera ebneri, Pelias ebneri	Армянская степная гадюка	Armenian meadow viper
Հանդարտ էյրենիս	Eirenis modestus	(Martin, 1838)	Ablabes modestus, Coluber nigricollis, Contia collaris, Contia modesta, Coronella modesta, Cyclophis modestus	Смирный эйренис	Ring-headed dwarf snake
Ձիթագույն սահնօձ	Platyceps najadum	(Eichwald, 1831)	Tyria najadum, Coluber najadum, Coluber dahlia, Psammophis Dahlii, Zamenis Dahlii, Haemorrhois najadum, Platyceps schmidtleri	Оливковый полоз	Slender whip snake
Ճահճային կրիա	Emys orbicularis	(Linnaeus, 1758)	Cistudo hellenica, Emys antiquorum, Emys europaea, Testudo europaea, Testudo lutaria, Testudo orbicularis	Болотная черепаха	European pond turtle
Ճարպիկ մողես	Lacerta agilis	(Linnaeus, 1758)	Lacerta agilis, Lacerta stirpium, Lacerta paradoxa, Lacerta boemica	Прыткая ящерица	Sand lizard
Մարգագետնային մողես	Darevskia praticola	(Eversmann, 1834)	Lacerta praticola, Lacerta vivipara, Zootoca praticola	Луговая ящерица	Meadow lizard
Միջերկրածովային կրիա	Testudo graeca	(Linnaeus, 1758)	Testudo ibera, Testudo mauritanica, Testudo buxtoni, Testudo georgicana, Testudo perses, Testudo terrestris	Средиземноморская черепаха	Spur-thighed tortoise
Միջին մողես	Lacerta media	(Lantz & Cyrén, 1920)	Lacerta viridis, Lacerta trilineata	Средняя ящерица	Oriental threestreaked green lizard
Մողեսակեր օձ	Malpolon monspessulanus	(Hermann, 1804)	Coluber monspessulanus, Natrix lacertian, Coluber rupestris, Rhabdodon fuscus, Coluber monspeliensis, Coelopeltis monspessulanus	Ящеричная змея	Montpellier snake
Շահմար, Կարմրափոր սահնօձ	Dolichophis schmidti	(Nikolsky, 1909)	Coluber caspius, Coluber erythrogaster, Coluber jugularis, Coluber schmidti, Hierophis schmidti, Zamenis caspius, Zamenis gemonensis	Краснобрюхий полоз	Schmidt’s whip snake
Շերտավոր մերկաչք	Ablepharus bivittatus	(Ménétries, 1832)	Ablepharus bivittatus, Ablepharus Menestriesii, Scincus bivittatus	Полосатый гологлаз	Two-streaked snake-eyed skink
Շերտավոր մողես	Lacerta strigata	(Eichwald, 1831)	Lacerta viridis	Полосатая ящерица	Five-streaked green lizard
Ոսկեգույն մաբույա	Heremites septemtaeniatus	(Reuss, 1834)	Euprepis septemtaeniatus, Mabuia septemtaeniata, Euprepes massauensis, Mabuya septemtaeniata, Trachylepis septemtaeniatus	Золотистая мабуя	Golden grass mabuya
Որդանման կուրաօձ	Xerotyphlops vermicularis	(Merrem, 1820)	Anguis lumbricalis, Typhlops vermicularis, Argyrophis vermicularis, Typhlops persicus, Typhlops lumbricalis	Червеобразная слепозмейка	Eurasian worm snake
Չերնովի մերկաչք	Ablepharus chernovi	(Darevsky, 1953)	Ablepharus kitaibelii cernovi	Гологлаз Чернова	Chernov’s snakeeyed skink
Պալլասի սահնօձ	Elaphe sauromates	(Pallas, 1811)	Coluber quatuorlineatus, Coluber sauromates, Coluber xanthogaster, Tropidonotus sauromates	Палласов полоз	Blotched ratsnake
Պարսկական էյրենիս	Eirenis persicus	(Anderson, 1872)	Contia persica, Cyclophis persicus, Pseudocyclophis persicus, Pseudocyclophis walteri	Персидский эйренис	Persian dwarf snake
Պարսկական կլորագլուխ մողես	Phrynocephalus persicus	(De Filippi, 1863)	Phrynocephalus helioscopus, Phrynocephalus horvathi	Персидская круглоголовка	Persian toadheaded agama
Պղնձօձ	Coronella austriaca	(Laurenti, 1768)	Coluber austriacus, Coluber caucasius, Coluber coronella, Natrix coronella, Oligodon semicinctus	Медянка	Smooth snake
Ջրային լորտու	Natrix tessellata	(Laurenti, 1768)	Coronella tessellate, Coluber hydrophylus, Tropidonotus gracilis, Tropidonotus hydrus, Tropidonotus tessellatus, Xenochrophis tessellate	Водяной уж	Dice snake
Ռադդեի ժայռային մողես	Darevskia raddei	(Boettger, 1892)	Archaeolacerta (Caucasilacerta) raddei, Darevskia (raddei) nairensis, Lacerta muralis, Lacerta raddei, Lacerta saxicola	Скальная ящерица Радде	Radde’s rock lizard
Ռադդեի իժ, Հայկական իժ	Montivipera raddei	(Boettger, 1890)	Vipera raddei, Vipera xanthine, Coluber raddei, Vipera albicornuta, Daboia raddei, Montivipera albicornuta	Армянская гадюка Гадюка Радде	Radde’s viper
Ռոստոմբեկովի ժայռային մողես	Darevskia rostombekowi	(Darevsky, 1957)	Lacerta rostombekovi, Lacerta rostombekowi, Lacerta saxicola	Скальная ящерица Ростомбекова	Rostombekov’s rock lizard
Սատունինի ռինխոկալամուս	Rhynchocalamus satunini	(Nikolsky, 1899)	Contia satunini, Oligodon melanocephalus, Rhynchocalamus melanocephalus	Ринхокаламус Сатунина	Black-headed ground snake
Սովորական լորտու	Natrix natrix	(Linnaeus, 1758)	Coluber Natrix, Natrix vulgaris, Coluber torquatus, Coluber persa, Coluber helveticus, Tropidonotus natrix, Natrix astreptophora	Обыкновенный уж	Grass snake
Սպիտակափոր ժայռային մողես	Darevskia unisexualis	(Darevsky, 1966)	Archaeolacerta (Caucasilacerta) unisexualis, Lacerta saxicola, Lacerta unisexualis	Белобрюхая скальная ящерица	White-bellied rock lizard
Վալենտինի ժայռային մողես	Darevskia valentini	(Boettger, 1892)	Lacerta muralis, Lacerta saxicola, Lacerta valentine	Скальная ящерица Валентина	Valentin’s rock lizard
Վզնոցավոր էյրենիս	Eirenis collaris	(Ménétries, 1832)	Ablabes collaris, Coluber collaris, Contia collaris, Cyclophis collaris	Ошейниковый эйренис	Collared dwarf snake
Տարագույն սահնօձ	Hemorrhois ravergieri	(Ménétries, 1832)	Coluber ravergieri, Zamenis caudaelineatus, Eremiophis ravergieri, Zamenis ravergieri, Elaphe caudaelineata, Haemorrhois caudalineata	Разноцветный полоз	Spotted whip snake
Փլատակային ագամա	Trapelus ruderatus	(Olivier, 1804)	Agama ruderata, Agama mutabilis, Agama lessonae, Agama persica, Trapelus ruderata, Trapelus ruderatus (Olivier, 1804), Trapelus blanfordi	Руиная агама	Lessona’s agama
Փոքրասիական մողես	Parvilacerta parva	(Boulenger, 1887)	Lacerta parva, Archaeolacerta parva	Малоазиатская ящерица	Asia Minor lizard
Շտրաուխի մողեսիկ	Eremias strauchi	(Kessler, 1878)	Eremias (Dimorphea) strauchi, Eremias velox	Ящурка, Штрауха	Strauch’s racerunner

Կրիաների կարգ (Testudines)

• Ամերիկյան քաղցրահամ ջրերի կրիաների ընտանիք (Emydidae)^[1]
  • Ճահճային կրիաների ցեղ (Emys)^[2]
    • Ճահճային կրիա տեսակ (Emys orbicularis)
• Գեոէմիդիդների ընտանիք (Geoemydidae)
  • Ջրային կրիաների ցեղ (Mauremys)
    • Կասպիական կրիա տեսակ (Mauremys caspica)
• Ցամաքային կրիաների ընտանիք (Testudinidae)
  • Միջերկրածովյան կրիաների ցեղ (Testudo)
    • Միջերկրածովյան կրիա տեսակ (Testudo graeca)
      • Testudo graeca armeniaca ենթատեսակ

• 
  Ճահճային կրիա
• 
  Ճահճային կրիա

Մողեսների կարգ (Sauria)

• Գեկոնների ընտանիք (Gekkonidae)
  • Նրբամատ գեկոններ ցեղ (Cyrtopodion)
    • Կասպիական նեղմատ գեկոն տեսակ (Cyrtopodion caspius)
• Ագամաների ընտանիք (Agamidae)
  • Ասիական լեռնային ագամաների ցեղ (Laudakia)
    • Կովկասյան լեռնային ագամա տեսակ (Laudakia caucasia);
• Կլորագլուխների ցեղ (Phrynocephalus)^[3]
  • • Պարսկական կլորագլուխ ենթատեսակ (Phrynocephalus persicus)
    • Անդրկովկասյան տակիրային կլորագլուխ ենթատեսակ (Phrynocephalus helioscopus)

• 
  Կովկասյան լեռնային ագամա
• 
  Պարսկական կլորագլուխ

• Իլիկամողեսների ընտանիք (Anguidae)
  • Սղոսկուկների ցեղ (Anguis)
    • Իլիկաօձ ենթատեսակ (Anguis fragilis)
  • Զրահապատ մողեսների ցեղ (Pseudopus)
    • Դեղնափորիկ ենթատեսակ (Pseudopus apodus)

• 
  Իլիկաօձ
• 
  Դեղնափորիկ

• Սցինկների ընտանիք (Scincidae);
  • Մերկաչքերի ցեղ (Ablepharus);
    • Զոլավոր ծածկաչք ենթատեսակ (Ablepharus bivittatus);
    • Չեռնովի մերկաչք ենթատեսակ (Ablepharus chernovi);
  • Երկարաոտ սցինկներ ցեղ (Eumeces)
    • Երկարաոտ սցինկ ենթատեսակ (Eumeces schneideri);
  • Աֆրիկական մաբույաներ (Trachylepis)
    • Առաջավորասիական մաբույա (Trachylepis septemtaeniata);
• Իսկական մողեսների ընտանիք (Lacertidae)
  • Ժայռային մողեսների ցեղ (Darevskia)
    • Հայկական ժայռային մողես ենթատեսակ (Darevskia armeniaca);
    • Դալի ժայռային մողես ենթատեսակ (Darevskia dahli);
    • Կուրինսկայական մողես ենթատեսակ (Darevskia portschinskii);
    • Մարգագետնային մողես ենթատեսակ (Darevskia praticola);
    • Ադրբեջանական մողես ենթատեսակ (Darevskia raddei);
    • Ռոստոմբեկովի ժայռային մողես ենթատեսակ (Darevskia rostombekovi);
    • Վրացական մողես ենթատեսակ (Darevskia rudis);
    • Միասեռ ժայռային մողես ենթատեսակ (Darevskia unisexualis);
    • Վալենտինա մողես ենթատեսակ (Darevskia valentini);
  • Մողեսիկների ցեղ (Eremias)
    • Անդրկովկասյան բազմագույն մողեսիկ ենթատեսակ (Eremias arguta)
    • Անդրկովկասյան անապատային մողեսիկ ենթատեսակ (Eremias pleskei)
    • Շտրաուխի անապատային մողեսիկ ենթատեսակ (Eremias strauchi)
  • Կանաչ մողեսների ցեղ(Lacerta)
    • Ճարպիկ մողես ենթատեսակ (Lacerta agilis);
    • Միջին մողես ենթատեսակ (Lacerta media);
    • Շերտավոր մողես ենթատեսակ (Lacerta strigata);
    • Փոքրասիական մողես ենթատեսակ (Lacerta parya);
  • Օձաչք մողեսների ցեղ (Ophisops)
    • Նրբագեղ օձաչք մողես ենթատեսակ

• 
  Հայկական ժայռային մողես
• 
  Մարգագետնային մողես
• 
  Անդրկովկասյան բազմագույն մողեսիկ
• 
  Ճարպիկ մողես
• 
  Նրբագեղ օձաչք մողես

Օձերի կարգ (Serpentes)

• Կույր օձերի ընտանիք (Typhlopidae)
  • Կույր օձերի ցեղ (Typhlops)
    • Որդանման կույրօձիկ ենթատեսակ (Typhlops vermicularis);
• Վիշապներ տեսակի օձերի ընտանիք (Boidae)
  • Վիշապիկ տեսակի օձերի ցեղ (Eryx)
    • Արևմտյան վիշապիկ ենթատեսակ (Eryx jaculus)

• 
  Որդանման Կույրօձիկ
• 
  Արևմտյան վիշապիկ

• Լորտուների ընտանիք (Colubridae)
  • Բարեկազմ սահնօձերի ցեղ (Coluber)
    • Նյարդային սահնօձ ենթատեսակ (Coluber najadum);
    • Կապարագույն իժանման սահնօձ ենթատեսակ (Coluber nummifer);
    • Խայտաբղետ իժանման սահնօձ ենթատեսակ Coluber ravergieri);
  • Պղնձօձերի ցեղ (Coronella)
    • Սովորական պղնձօձ ենթատեսակ (Coronella austriaca);
  • Էյրենիսների ցեղ (Eirenis)
    • Վզնոցավոր էյրենիս ենթատեսակ (Eirenis collarus);
    • Հնազանդ էյրենիս ենթատեսակ (Eirenis modestus);
    • Հայկական էյրենիս ենթատեսակ Eirenis punctatolineatus);
  • Մագլցող սահնոձերի ցեղ (Elaphe)
    • Անդրկովկասյան մագլցող սահնօձ ենթատեսակ (Elaphe hohenackeri);
    • Պալլասի մագլցող սահնօձ ենթատեսակ (Elaphe sauromates);
  • Գիերոֆիսների ցեղ (Hierophis)
    • Շմիդտի սահնօձ ենթատեսակ (Hierophis schmidti);
  • Մողեսակեր օձերի ցեղ (Malpolon)
    • Սովորական մողեսօձ ենթատեսակ (Malpolon monspessulanus);
  • Իսկական լորտուների ցեղ (Natrix)
    • Սովորական լորտու ենթատեսակ (Natrix natrix);
    • Ջրային լորտու ենթատեսակ (Natrix tesellata);
  • Պսևդոցիկլոֆիսների ցեղ (Pseudocyclophis)
    • Պարսկական պսևդոցիկլոֆիս ենթատեսակ (Pseudocyclophis persicus);
  • Ռինխոկալամուսների ցեղ (Rhinchocalamus)
    • Սատունինի սևագլուխ ռինխոկալամուս (Rhinchocalamus melanocephalus);
  • Կատվաօձերի ցեղ (Telescopus)
    • Կովկասյան կատվաօձ ենթատեսակ (Telescopus fallax);

• 
  Նյարդային սահնօձ
• 
  Խայտաբղետ իժանման սահնօձ
• 
  Սովորական պղնձօձ
• 
  Սովորական լորտու
• 
  Ջրային լորտու

• Իժերի ընտանիք (Viperidae)
  • Իժեր կամ իսկական իժեր ցեղ (Vipera)
    • Դարևսկու վահանագլուխ իժ ենթատեսակ (Vipera (Pellias) darevskii)^[4];
    • Հայկական տափաստանային իժ ենթատեսակ (Vipera (Pellias) eriwanensis);
    • Հայկական իժ ենթատեսակ (Vipera (Montivipera) raddei);
  • Հսկայական իժերի ցեղ (Macrovipera)
    • Գյուրզա (Macrovipera lebetina);

• 
  Հայկական իժ
• 
  Գյուրզա

Տես նաև

• Հայաստանի Կարմիր գրքում գրանցված սողունների ցանկ

Ծանոթագրություններ

1. Н.Б. Ананьева, Н.Л. Орлов, Р.Г. Халиков, И.С. Даревский, С.А. Рябов, А.В. Барабанов «Атлас пресмыкающихся Северной Евразии (таксономичское разнообразие, географическое распространение и природоохранный статус)» Зоологический институт Российской Академии наук, Санкт-Петербург, 2004, - стр. 21
2. Род содержит один вид
3. Д. А. Мельников, Н. Б. Ананьева, А. Л. Агасян, М. Раджабизаде История изучения и таксономический статус персидской круглоголовки Phrynocephalus persicus DE FILIPPI, 1863 и такырной круглоголовки Хорвата Phrynocephalus helioscopus horvathi MEHELY, 1894 в сб. Вопросы герпетологии. Материалы Третьего съезда Герпетологического общества им. А. М. Никольского, СПб: 2008. 468 с. ISBN 978-5-98092-021-0
4. Агасян Л. А., Агасян А. Л. Новые данные о распространении и охране гадюки Даревского (Vipera darevskii VEDMEDERJA, ORLOV ET TUNIYEV, 1986) в сб. Вопросы герпетологии. Материалы Третьего съезда Герпетологического общества им. А. М. Никольского, СПб: 2008. ISBN 978-5-98092-021-0

Աղբյուրներ

• Հայրապետյան, Տիգրան (2018). Հայաստանի ողնաշարավոր կենդանիների անվանումների լատիներեն – հայերեն – ռուսերեն – անգլերեն բառարան. Երևան: Երևանի պետական համալսարան. էջեր 26–33. ISBN 978-5-8084-2276-6.