Էրեկտիլ դիսֆունկցիա

Էրեկտիլ դիսֆունկցիա (ԷԴ), հայտնի նաև որպես իմպոտենցիա, բնութագրվում է, որպես սեռական հարաբերության ընթացքում առնանդամի էրեկցիայի հասնելու կամ էրեկցիան պահպանելու անհնարինություն։ ԷԴ-ն կարող է ունենալ հոգեբանական հետևանքներ, քանզի այն կարող է կապված լինել հարաբերություններում դժվարությունների և ցածր ինքնագնահատականի հետ։

Էրեկտիլ դիսֆունկցիա
Չէրեկցված առնանդամի լայնական հատում
Տեսակ	հիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
Բժշկական մասնագիտություն	Ուրոլոգիա
ՀՄԴ-9	302.72 և 607.84
ՀՄԴ-10	F52.2 և N48.4
Հոմանիշներ	Իմպոտենցիա
Բուժում	հոգեթերապիա
Erectile dysfunction Վիքիպահեստում

Դեպքերի 80%-ում պատճառը կապված է ֆիզիոլոգիական հիվանդության հետ^[1]։ Այդ պատճառներից են սիրտանոթային հիվանդությունները, շաքարային դիաբետը, նյարադաբանական խնդիրներ, ինչպիսին են պրոստատէկտոմիայից (շագանակագեղձի հեռացում), հիպոգոնադիզմից և դեղերի կողմնակի ազդեցությունից առաջացող խնդիրները։ Հոգեբանական իմպոտենցիայի դեպքում էրեկցիայի կամ ներհրման անհնարինությունը կապված է մտքերի կամ զգացմունքների հետ, և ինչ-որ չափով ավելի հազվադեպ է հանդիպում՝ դեպքերի մոտ 10%-ում^[1]։ Հոգեբանական իմպոտենցիայի դեպքում շատ արդյունավետ են պլացեբոների կիրառումը։ Էրեկտիլ դիսֆունկցիա տերմինը չի օգտագործվում էրեկցիայի հետ կապված այլ խնդիրներ նկարագրելիս, ինչպիսին է օրինակ՝ պրիապիզմը։

Բուժումը ներառում է հիմքում ընկած պատճառների վերացում, ապրելակերպի փոփոխություն և հոգեսոցիալական խնդիրների լուծում^[1]։ Շատ դեպքերում կիրառվում է ֆարմակոլոգիական թերապիա ՖԴԷ-5 պաշարիչներով, ինչպիսին է սիլդենաֆիլը։ Որոշ դեպքերում բուժումը կարող է ներառել միզուկի մեջ պրոստոգլանդինային հատիկների ներմուծում, առնանդամի մեջ հարթ մկանների ռելաքսանտների և անոթալայնիչների ներարկում, առնանդամի պրոթեզավորում, առնանդամի պոմպ կամ վազոռեկոնստրուկտիվ վիրահատություն^[1][2]։ ԷԴ-ն հանդիսանում է տղամարդկանց մոտ ամենահաճախ հանդիպող սեռական խանգարումը^[3]։

Նշաններ և ախտանիշներ

ԷԴ-ն նկարագրվում է որպես սեռական ակտ իրականացնելու համար բավարար պնդության էրեկցիայի հասնելու կանոնավոր կամ կրկնվող անհնարինություն։ Այն բնորոշվում է որպես «բավարարիչ սեռական ակտ իրականացնելու համար բավարար պնդության էրեկցիայի հասնելու կայուն կամ կրկնվող անհնարինություն՝ առնվազն 3 ամսվա ընթացքում»^[1]։

Հոգեբանական ազդեցություն

ԷԴ-ն հաճախ ազդեցություն է ունենում և՛ տղամարդու, և՛ նրա զուգընկերոջ էմոցիոնալ բարեկեցության վրա։ Շատ տղամարդիկ չեն դիմում բժշկի ամոթի զգացումի պատճառով։ Ախտորոշված ԷԴ-ների մոտ 75%-ը մնում են չբուժված^[4]։

Պատճառներ

ԷԴ-ի առաջացման պատճառներն կամ նպաստող գործոններն են՝

• Նշանակված դեղամիջոցները (օրինակ՝ սերոտոնինի հետզավթման ընտրողական պաշարիչներ, բետա բլոկերներ, ալֆա-2 ադրենէրգիկ ընկալիչների ագոնիստներ, թիազիդային միզամուղներ, հորմոնային մոդուլյատորներ և 5-ալֆա-ռեդուկտազի պաշարիչներ)^[1][3]
• Նյարդային խանգարումներ (օրինակ՝ դիաբետիկ նեյրոպաթիա, ճակատային բլթի էպիլեպսիա, ցրված սկլերոզ, Պարկինսոնի հիվանդություն, բազմակի համակարգային ատրոֆիա)^[1][3][5]
• Խորշիկավոր մարմնի հետ կապված խանգարումներ (օրինակ՝ Պեյրոնիի հիվանդություն)^[3][6]
• Հիպերպրոլակտինեմիա (օրինակ՝ պրոլակտինոմայի պատճառով)^[3]
• Հոգեբանական պատճառներ՝ սթրես, հոգեկան խանգարումներ և վախ բեմից^[7]
• Վիրահատություն (օրինակ՝ տոտալ պորստատէկտոմիա)^[8]
• Ծերացում․ ԷԴ-ն 4 անգամ ավելի հաճախ է հանդիպում 60 տարեկան տղամարդկանց մոտ քան 40 տարեկանում^[9]
• Երիկամային անբավարարություն
• Վնասակար սովորույթներ, մասնավորապես ծխելը, ինչը հանդիսանում է ԷԴ-ի համար հիմնական ռիսկի գործոն՝ բերելով զարկերակների նեղացման^[10][11][12]։

Տարբեր նպատակներով իրականացվող որոշ վիրահատական միջամտությունների հետևանքով կարող են խախտվել այն անատոմիական կառույցները, որոնք պատասխանատու են էրեկցիայի համար, կարող են վնասվել նյարդերը, կամ այն անոթները, որոնք ապահովում են առնանդամի սնուցումը^[8]։ ԷԴ-ն հանդիսանում է շագանակագեղձի քաղցկեղի բուժմանն ուղղված որոշ միջամտություններ բարդություն, ներառյալ պրոստատէկտոմիան կամ շագանակագեղձի քայքայումը արտաքին ճառագայթման միջոցով, չնայած սրան, շագանակագեղձը ինքնին հարկավոր չէ էրեկցիայի հասնելու համար։ Ինչ վերաբերվում է աճուկային ճողվածքի վիրահատությանը, դեպքերի մեծ մասում, երբ բացակայում են հետվիրահատական բարդությունները, վիրահատական միջամտությունը կարող է բարելավել նախավիրահատական շրջանում սեռական դիսֆունկցիա ունեցող պացիենտների սեռական կյանքը, մինչդեռ մնացած դեպքերում այս վիրահատությունը չունի որևէ ազդեցություն սեռական ֆունկցիայի վրա^[13]։

ԷԴ-ն նաև կարող է կապված լինել հեծանիվ վարելու հետ, քանզի այդ ժամանակ սեղմման են ենթարկվում առնանդամի նյարդերն ու անոթները^[14]։ Այս դեպքում ռիսկը մեծ է մոտ 1,7 կարգով^[15]։

2015 թվականի գրականության ուսումնասիրման համաձայն^[16] այն մտահոգությունները, որ պորնոգրաֆիկ ֆիլմերի դիտումը կարող է բերել ԷԴ-ի զարգացման^[17] անհիմն են։

Ախտաֆիզիոլոգիա

Առնանդամի էրեկցիայի կարելի է հասնել 2 եղանակով՝ ռեֆլեքսային էրեկցիա, որին հասնում են անմիջապես առնանդամի ցողունին դիպչելով, և հոգեծին էրեկցիա, որին հասնում են էրոտիկ կամ էմոցիոնալ գրգռիչների միջոցով։ Առաջինը ներառում է ծայրամասային նյարդերը և ողնուղեղի ստորին հատվածները, մինչդեռ երկրորդը ներառում է ուղեղի լիմբիկ համակարգը։ Երկու դեպքում էլ հաջողված և ամբողջական էրեկցիայի հասնելու համար հարկավոր է անվնաս նյարդային համակարգ։ Առնանդամի ցողունի ստիմուլյացիայի հետևանքով նյարդային համակարգի կողմից ձերբազատվում է ազոտի օքսիդ (NO), որը բերում է խորշիկավոր մարմնի (առնանդամի հիմնական էրեկտիլ հյուսվածք) հարթ մկանների թուլացման, ինչը թույլ է տալիս խորշիկավոր մարմնի անոթներին լայնանալ, սա էլ բերում է առնանդամի առատ արյունալեցման և հետևաբար էրեկցիայի առաջացման։ Նաև առողջ էրեկտիլ համակարգի զարգացման համար հարկավոր է տեստոստերոնի ադեկվատ քանակություն (արտադրվում է ամորձիների կողմից) և անվնաս հիպոֆիզ։ Նորմալ էրեկցիայի մեխանիզմներից դժվար չէ հասկանալ, որ էրեկտիլ դիսֆունկցիա կարող է առաջանալ հորմոնային անբավարարության, նյարդային համակարգի խանգարումների, առնանդամի արյան մատակարարման անբավարարության կամ հոգեբանական խնդիրների պատճառով^[18]։ Ողնուղեղի վնասվածքները առաջացնում են սեռական դիսֆունկցիա, ներառյալ ԷԴ։ Արյան մատակարարման անբվարարությունը կարող է առաջանալ էնդոթելիալ դիսֆունկցիայի պատճառով, որը առաջանում է պսակային զարկերակային հիվանդության հետ կապված պատճառներով, բայց նաև կարող է առաջանալ ուժեղ լույսի տակ երկար մնալուց։

Ախտորոշում

Շատ դեպքերում ախտորոշումը կարելի է իրականացնել հիմնվելով հիվանդի ախտանիշների պատմության վրա։ Մնացած դեպքերում հարկավոր է կատարել ֆիզիկալ զննում և լաբորատոր հետազոտություններ՝ ժխտելու համար ԷԴ-ի ավելի լուրջ պատճառները՝ հիպոգոնադիզմ կամ պրոլակտինոմա^[1]։

Առաջին քայլերից մեկը պետք է լինի ֆիզիոլոգիական և հոգեբանական ԷԴ-ների տարբերակումը։ Ակամա ինքնաբուխ ծագող էրեկցիաների առկայությունը պարզելը շատ մեծ դեր է խաղում ԷԴ-ի հոգեբանական պատճառների հնարավորության ժխտման մեջ^[1]։ Երբեմն ամբողջական էրեկցիաների առաջացումը, ինչպիսին է օրինակ քնած ժամանակ առաջացող գիշերային էրեկցիան (այսինքն, այն դեպքում, երբ հոգեբանական խնդիրները, եթե իհարկե այդպիսիք կան, ավելի թույլ են դրսևորված), հուշում է, որ ֆիզիկական կառույցները նորմալ գործում են^[19][20]։ Նմանապես, մաստուրբացիայի հետ կապված, ինչպես նաև այլ կատարողական խանգարումները կամ սուր սիտուացիոն ԷԴ-ն, կարող են խոսել ԷԴ-ի հոգեբանական կոմպոնենտի առկայության մասին^[1]։

ԷԴ-ի առաջացման այլ պատճառներից է շաքարային դիաբետը, որը նեյրոպաթիայի առաջացման հայտնի պատճառներից է^[1]։ ԷԴ-ն նաև կապված է ընդհանուր վատ ֆիզիկական առողջության, վատ սննդակարգի, ճարպակալման և հատկապես սիրտանոթային հիվանդությունների հետ, ինչպիսին են պսակային զարկերակային հիվանդությունը և ծայրամասային անոթային հիվանդությունը^[1]։ Սիրտանոթային հիվանդությունների ռիսկի գործոնների՝ ծխելու, դիսլիպիդեմիայի, հիպերտենզիայի և ալկոհոլամոլության սքրինինգը կարող են օգտակար լինել^[1]։

Որոշ հատուկենտ դեպքերում նախկինում չախտորոշված աճուկային ճողվածքի հայտնաբերումը կարող է օգտակար լինել, քանզի այն ազդում է տղամարդու սեռական ֆունկցիայի վրա և համեմատաբար հեշտ է ենթարկվում բուժման^[13]։

ԷԴ-ն ներառվել է ներկայիս հոգեկան հիվանդությունների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկում (diagnostic and statistical manual of mental diseases (DSM-IV))։

Ուլտրասոնոգրաֆիա

Գերձայնային հետազոտության պատկեր լայնական կտրվածքով, առնանդամի առաջային դիրք։ Նկարը արվել է էրեկցիա ինդուկցելուց հետո, պրոստագլանդին E1-ի ներարկումից 15 րոպե անց, սլաքներով նշված են լայնացած սինուսոիդները^[21]։

Առնանդամի գերձայնային դոպլեր հետազոտության միջոցով կարելի է հետազոտել էրեկցված առնանդամը։ ԷԴ-ի օրգանական պատճառների մեծ մասը կապված են խորշիկավոր մարմնի արյան մատակարարման խանգարման հետ, որը լինում է օկլյուզիվ զարկերակային հիվանդության պատճառով՝ ամենաշատը աթերոսկլերոտիկ ծագման, կամ վենո-օկլյուզիվ մեխանիզմի խափանման հետևանքով։ Գերձայնային հետազոտության ժամանակ մինչև դոպլեր եղանակով հետազոտելը, առնանդամը պետք է զննել նաև B ռեժիմով՝ հնարավոր ուռուցքները, ֆիբրոտիկ վահանիկները, կալցիֆիկատները կամ հեմատոման բացառելու նպատակով, ինչպես նաև խորշիկավոր զարկերակների վիճակը գնահատելու համար, որոնք կարող են լինել խորդուբորդ կամ աթերոմատոզ^[21]։

Էրեկցիան կարելի է խթանել 10-20 մկգ պրոստագլանդին E1 ներարկելով՝ հետագան 25-30 րոպեների ընթացքում ամեն 5 րոպեն մեկ զարկերակային արյունահոսքը գնահատելով (տես նկարը)։ Պրիապիզմի նախատրամադրվածություն ունեցող (օրինակ՝ մանգաղաբջջային անեմիա ունեցողներ) պացիենտների դեպքում պրոստագլանդին E1-ի ներարկումը հակացուցված է, ինչպես նաև պրոստագալդնինի ներարկումը հակացուցված է առնանդամի անատոմիական դեֆորմացիաներով կամ առնանդամի իմպլանտով անձանց դեպքում։ Շատ հաճախ ներարկմանը ավելացնում են նաև ֆենտոլամին (2 մգ)։ Այնուամենայնիվ տեսողական և տակտիլ (շոշափողական) ստիմուլյացիան բերում է ավելի լավ արյդունքի։ Որոշ հեղինակներ խորհուրդ են տալիս օգտագործել բերանացի ընդունման սիլդենաֆիլ՝ հակացուցումների դեպքում ներարկումների փոխարինելու նպատակով, չնայած այս դեղորայքի արդյունավետությունը ունի հակասական կարծիքներ^[21]։

Մինչև ընտրված դեղորայքի ներարկումը հոսքային պատկերը միաֆազ է՝ ցածր սիստոլիկ արագությամբ և դիաստոլիկ հոսքի բացակայությամբ։ Ներարկումից հետո, ըստ օրենքի, առավելագույն սիստոլիկ և դիաստոլիկ արագությունները պետք է մեծանան, այնուհետև երակների օկլյուզիայի հետևանքով գնալով փոքրանան և դառնան բացասական՝ երբ առնանդամը ամբողջովին պնդանա (տես նկարը)։ Նորմալ ցուցանիշները տատանվում են կախված տարբեր հետազոտություններից, գտնվելով 25սմ/վ-ից մինչև 35սմ/վ միջակայքում։ 35 սմ/վ-ից մեծ արդյունքները խոսում են զարկերակային հիվանդության բացակայության մասին, իսկ 25 սմ/վ-ից ցածրները՝ զարկերակային անբավարարության, իսկ 25-35 սմ/վ արդյունքները համարվում են անորոշ, քանի որ նրանք նվազ սպեցիֆիկ են (տես նկարը)։ Հավաքված տվյալները պետք է համապատասխանեն էրեկցիայի վիզուալ մակարդակի հետ։ Եթե առավելագույն սիստոլիկ արագությունները նորմալ են, ապա պետք է որոշել վերջնական դիաստոլիկ արագությունները՝ 5 սմ/վ-ից ցածր արագությունները կապված են երակածին ԷԴ-ի հետ^[21]։

• 
  Գրաֆիկները ցույց են տալիս էրեկցիայի տարբեր փուլերի ժամանակ խորշիկավոր մարմնի զարկերակներում արյան հոսքի գունավոր դոպլեր սպեկտրը։ A․ Միաֆազ հոսք մինիմալ կամ բացակայող դիաստոլայով, երբ առնանդամը էրեկցված չէ։ B․ Պրոստագլանդինի ներարկումից 25 րոպե անց երևում է սիստոլիկ հոսքի շատացում և հետադարձ դիաստոլա^[21]։
• 
  Առնանդամի լայնական, առաջային գերձայնային հետազոտություն՝ պուլս ռեժիմով և գունավոր դոպլերով։ Խորշիկավոր զարկերակներում արյան հոսքը պրոստագլանդինի ներարկումից 5, 15 և 25 րոպե անց (համապատասխանաբար A, B, և C)։ Կարելի է նկատել, որ խորշիկավոր զարկերակների արյունահոսքը հետ է մնում սպասվող մակարդակից (ամենաքիչը պետք է լինի 25-35 սմ/վ), ինչը խոսում է զարկերակային անբավարարության հետևանքով առաջացած ԷԴ-ի մասին^[21]։

Ախտորոշման այլ մեթոդներ

Առնանդամի նյարդերի ֆունկցիա։ Որոշելու համար առնանդամի բավարար նյարդային զգայունությունը կարելի է ստուգել բուլբոկավերնող ռեֆլեքսը։ Բժիշկը սեղմում է առնանդամի գլխիկը, ինչը անմիջապես բերում է հետանցքի մկանների կրճատման, եթե նյարդային ֆունկցիան նորմալ է։ Բժիշկը պետք է չափի գլխիկը սեղմելու և մկանների կրճատման միջև ընկած ժամանակահատվածը, դա կարելի է անել կամ անալ սեղմանը զննելով, կամ էլ ձեռնոցով մատը հետանցքը մտցնելով և զգալով սֆինկտերի կծկումը։

Առնանդամի գիշերային էրեկցիա (ԱԳԷ)։ Տղամարդու համար նորմալ է գիշերվա ընթացքում հինգից վեց էրեկցիա ունենալը, հատկապես քնի արագ ֆազայում։ Դրանց բացակայությունը կարող է խոսել առնանդամի նյարդավորման կամ արյունամատակարարման խանգարման մասին։ Գիշերվա ընթացքում առնանդամի պնդության և շրջագծի չափման համար կա երկու մեթոդ՝ տենզոմետր և շրջագիծը չափելու համար նախատեսված հատուկ գործիք։ Սեռական դիսֆունկիցա չունեցող բազմաթիվ տղամարդկանց մոտ կարող են բացակայել կանոնավոր գիշերային էրեկցիաները։

Առնանդամի բիոթեզիոմետրիա։ Այս փորձը օգտագործում են էլեկտրոմագնիսային վիբրացիայի միջոցով առնանդամի գլխիկի և ցողունի զգայունությունը որոշելու համար։

Դինամիկ ներարկումային կավերնոզոմետրիա:Տեխնիկա, որի ժամանակ առնանդամի մեջ որոշակի ճնշումով և արագությամբ մղվում է հեղուկ։ Սա թույլ է տալիս էրեկցիայի ժամանակ որոշել անոթային ճնշումը խորշիկավոր մարմնում։

Կավերնոզոմետրիա։ Խորշիկավոր մարմնում անոթային ճնշման որոշում կավերնոզոգրաֆիայի միջոցով։ Թիթեռնիկաձև ասեղով խորշիկավոր մարմնի մեջ ճնշման տակ ներարկում են ֆիզլուծույթ, և հոսքի այն արագությունը, որը թույլ է տալիս պահպանել էրեկցիան, ցույց է տալիս երակային հոսակորուստի մակարդակը։ Հոսակորուստի համար պատասխանատու երակը գտնելու համար կարելի է ֆիզլուծույթը խառնել ռենտգեն կոնտրաստ նյութի հետ և իրականացնել կավերնոզոգրաֆիա^[22]։ Կարելի է դիմել նաև թվային անգիոգրֆաիայի օգնությանը՝ պատկերները թվային եղանակով ստանալու համար։

Մագնիսառեզոնանսային անգիոգրաֆիա (ՄՌԱ)։ Սա նման է մագնիսառեզոնանսային շերտագրությանը։ Մագնիսառեզոնանսային անգիոգրաֆիան օգտագործում է մագնիսական դաշտը և ռադիոալիքներ՝ արյունատար անոթների մանրակրկիտ պատկերը ստանալու համար։ Բժիշկը պացիենտի կարող է պացիենտի արյունատար համակարգի մեջ ներարկել կոնտրաստ նյութ՝ ինչը թույլ կտա անոթային հյուսվածքին առանձնանալ մնացած հյուսվածքների մեջ։ Կոնտրաստ նյութը տալիս է ավելի ընդլայնված ինֆորմացիա անոթի անոմալիաների և արյունահոսքի մասին։

Բուժում

Բուժման եղանակը կախված է հիվանդության հիմքում ընկած պատճառներից։ Հիմնականում, վարժությունները, հատկապես աերոբիկ տեսակների, արդյունավետ են միջին տարիքում ԷԴ-ն կանխելու համար^[23]։ Եթե հիմքում ընկած պատճառը ունի հոգեբանական բնույթ, ապա կարելի է իրականացնել սեքսի հետ կապված սթրեսի կամ տագնապի քչացմանը ուղղված խորհրդատվություն^[24]։ Բուժման առաջին գծի մեթոդներ են համարվում բերանացի ընդունման դեղորայքները և էրեկցիա առաջացնող վակուումայն սարքերը^[23], որոնց հաջորդում է առնանդամի մեջ դեղամիջոցների ներարկումը, ինչպես նաև առնանդամի իմպլանտները^[23]։ Որոշ հիվանդների դեպքում արդյունավետ կարող են լինել անոթային վերակառուցողական վիրահատությունները^[25]։ Բացի վիրահատությունից, այլ բուժման մեթոդները չեն վերացնում հիմքում ընկած պատճառը, բայց օգտագործվում են սեռական ակտից առաջ՝ ցանկալի արդյունքի հասնելու համար^[26]։

Դեղամիջոցներ

ՖԴԷ-5 (ֆոսֆոդիէսթերազ-5) պաշարիչները՝ սիլդենաֆիլ (վիագրա), վարդենաֆիլ (Լևիտրա) և տադալաֆիլ (Ցիալիս) նշանակվում են բերանացի ընդունման համար^[23]։ 2018 թվականից սկսած սիլդենաֆիլը հասանելի է Միացյալ Թագավորություններում առանց դեղատոմսի^[27]։ Կանադայում ԷԴ-ի համար որպես առաջին ընտրության պրեպարատ հաստատվել է ալպրոստադիլ և ներծծումը լավացնող ԴԴԱԻՊ նյութերը պարունակող քսուկը^[28]։ Առնանդամային ներարկումները կարող են պարունակել հետևյալ դեղամիջոցները՝ պապավերին, ֆենտոլամին և պրոստագլանդին E1, հայտնի նաև որպես ալպրոստադիլ^[23]։ Որպես հավելում ներարկումների, գոյություն ունի նաև ալպրոստադիլ պարունակող սուպպոզիտորիա (մոմիկ)՝ միզուկի մեջ դնելու համար։ Էրեկցիան կարող է սկսվել սուպպոզիտորիան դնելուց 10 րոպե անց և պահպանվել մինչև մեկ ժամ^[24]։ ԷԴ-ի բուժման դեղորայքները կարող են առաջացնել պրիապիզմ կոչվող բարդություն^[24]։

Տեստոստերոն

Տեստոստերոնի ցածր մակարդակ ունեցող տղամարդկանց մոտ կարող է առաջանալ ԷԴ։ Տեստոստերոնի ընդունումը կարող ե օգնել պահպանել էրեկցիան^[29]։ 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետով տառապող տղամարդկանց մոտ 2 անգամ ավելի հավանական է տեստոստերոնի ցածր մակարդակ ունենալը, և երեք անգամ ավելի մեծ է ԷԴ-ի զարգացման ռիսկը, քան դիաբետ չունեցող տղամարդկանց մոտ^[29]։

Պոմպեր

Էրեկցիա առաջացնելու համար վակուումային սարքերը օգնում են արյանը հոսել դեպի առնանդամ՝ ստեղծելով բացասական ճնշում։ Այս տեսակի սարքերը երբեմն հիշատակվում են որպես առնանդամի պոմպեր և կարող են օգտագործվել սեռական ակտից անմիջապես առաջ։ FDA-ի (Food and Drug Administration) կողմից հաստատված մի քանի տեսակի վակուումային սարքերը հասանելի են դեղատոմսով։ Այն դեպքում, երբ ֆարմակոլոգիական մեթոդները չեն օգնում, հատուկ մշակված արտաքին վակուումային պոմպերը օգտագործվում են էրեկցիայի հասնելու համար, ինչից հետո առնանդամի հիմքին տեղադրվում է սեղմող օղակ՝ էրեկցիան պահելու համար։ Այս տեսակի պոմպերը պետք չէ շփոթել առնանդամի այլ պոմպերի հետ (չունեն սեղմող օղակ), որոնք օգտագործվում են ոչ թե իմպոտենցիան բուժելու համար, այլ միտված են առնանդամի երկարությունը մեծացնելու՝ շարունակական օգտագործման պայմաններում, կամ այն պոմպերից որոնք վիբրացիայի միջոցով օգտագործվում են մաստուրբացիայի համար։ Ավելի արմատական եղանակ է վիրահատական մեթոդով առնանդամի մեջ փչվող կամ պինդ իմպլանտների տեղադրումը։

Վիրահատություն

Հաճախ, որպես վերջին հույսի մեթոդ, երբ բուժման այլ մեթոդները ձախողել են, կատարում են վիրահատական միջամտություններ, որոնցից ամենահաճախ օգտագործվողը արհեստական ձողեր ունեցող պրոսթետիկ իմպլանտի տեղադրումն է առնանդամի մեջ^[23]։ Ըստ որոշ աղբյուրների անոթային ռեկոնստրուկտիվ վիրահատությունները որոշ պացիենտների դեպքում կարող են արդյունավետ լինել^[25]։

Այլընտրանքային բժշկություն

FDA-ն (Food and Drug Administration) խորհուրդ չի տալիս այլընտրանքային բուժման մեթոդների կիրառել սեռական դիսֆունկցիայի դեպքում^[30]։ Շատ ապրանքներ գովազդվում են որպես «բուսական վիագրա» կամ սեռականության «բնական» ուժեղացուցիչներ, բայց չկա որևէ գիտական հետազոտություն, որը կհաստատեր այս մեթոդների արդյունավետությունը ԷԴ-ի բուժման համար, ինչպես նաև այս ապրանքանիշներից շատերի պարունակության մեջ հայտնաբերվել են քիմիական սինթետիկ նյութեր, որոնք կարող են վնասակար լինել^{[31][32][33][34][35]}։ FDA-ը զգուշացրել է սպառողներին, որ ցանկացած սեռականության ուժեղացուցիչ, ինչպես նաև դեղատոմսով դուրս գրվող ապրանքանիշները, ամենայն հավանականությամբ պարունակում են այսպիսի վնասակար նյութեր^[36]։

Պատմություն

Դժբախտ կինը բողոքում է քադիին իր ամուսնու իմպոտենցիայից, Օսմանյան մանրանկար։

Դեռ 1000 տարի առաջ ԷԴ-ի բուժմանն ուղղված փորձեր էին կատարում։ 8-րդ դարում, Հին Հռոմի և Հունաստանի տղամարդիկ կրում էին աքլորի և այծի սեռական օրգաններից պատրաստված տալիսմաններ՝ հավատալով, որ այդ տալիսմանները կծառայեն որպես աֆրոդիզիակ և կուժեղացնեն նրանց սեռական ֆունկցիան^[37]։ 13-րդ դարում Ալբերտուս Մագնուսը խորհուրդ էր տալիս որպես իմպոտենցիա բուժման մեթոդ ուտել գայլի տապակած առնանդամ^[37]։ 16-17-րդ դարերի ընթացքում Ֆրանսիայում տղամարդկանց իմպոտենցիան համարվում էր հանցանք, ինչպես նաև ամուսնալուծության օրինական հիմք։

Պրակտիկան, որը ենթադրում էր բողոքողների ստուգումը դատական փորձագետի կողմից, 1677 թվականին համարվեց անպարկեշտ^[38][39]։

Առաջին հաջողված էրեկցիայի վակուումային սարքը, կամ առնանդամի պոմպը, վաղ 1800-ականներին ստեղծել է Վինսենթ Մարի Մոնդատը^[37]։ 1970-ականներին հոգեգալստյան քարոզիչ Գեդինգս Օսբոն հեծանիվի պոմպի հիման վրա ստեղծեց ավելի բարդ սարք։ Իսկ 1982 թվականին նա FDA-ի կողմից թույլատվություն ստացավ իր ապրանքանիշը գրանցել որպես ErecAid®^[40]։

1920-1930-ականների Միացյալ Նահանգներում Ջոն Ռ. Բրինքլին մեծ «բում» արեց իմպոտենցիայի բուժման մեջ։ Նա ռադիո հաղորդումով խորհուրդներ էր տալիս այծի գեղձերից թանկարժեք իմպլանտներ և «մերկուրոքրոմի» ինյեկցիաներ, ինչպես նաև Սերժ Որնոֆի կողմից իրականացվող վիրահատություններ՝ որպես ճանապարհ դեպի առնականության վերականգնումը։

ԷԴ-ի բուժման համար կիրառվող ժամանակակից դեղորայքը մեծ առաջընթաց ապրեց 1983 թվականին, երբ բրիտանացի ֆիզիոլոգ Ջայլ Բրինդլին Ուրոդինամիկայի Ասոցիացիայի ցնցված հանդիսատեսի դիմաց իջեցրեց իր տաբատը և ցուցադրեց պապավերին-խթանված էրեկցիան^[41]։ Դեղամիջոցը, որը Բրինդլին ներարկել էր իր առնանդամի մեջ, հանդիսանում է ոչ սպեցիֆիկ անոթալայնիչ, ալֆա-պաշարիչ նյութ, իսկ ազդման մեխանիզմը խորշիկավոր մարմնում հարթ մկանների թուլացումն էր։ Բրինդլիի բացահայտած էֆեկտը հիմք հանդիսացավ հետագայում սպեցիֆիկ, անվնաս և բերանացի ընդունման համար արդյունավետ դեղորայքի մշակման համար^[42]։

Ներկայումս ԷԴ-ի առաջին գծի թերապիա է հանդիսանում ՖԴԷ-5 պաշարիչը, որը ստեղծվել է Պֆայզերի կողմից 1999 թվականին^[43]։

Բառագիտություն

Լատիներեն տերմին impotentia coeundi -ին նշանակում է հեշտոցի մեջ առնանդամը ներհրելու անհնարինություն, որը ներկայումս փոխարինվել է ավելի ճշգրիտ տերմիններով, ինչպիսին է՝ էրեկտիլ դիսֆունկցիա։ ԷԴ-ի հետազոտությունը բժշկության մեջ իրականացվում է անդրոլոգիա կոչվող ճյուղի կողմից, որը հանդիսանում է ուրոլոգիայի ենթաճյուղ։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ԷԴ-ն հաճախ հանդիպող խնդիր է, և տղամարդկանց մոտավորապես 40%-ը ունենում են ԷԴ-ին առնչվող ախտանիշներ, գոնե ժամանակ առ ժամանակ^[44]։ Այս հիվանդությունը երբեմն նաև անվանվում է ֆալոսային իմպոտենցիա^[45]։ Նրա հականիշը, կամ հակառակ վիճակը պրիապիզմն է^[46][47]։

Ծանոթագրություններ

1. Chowdhury SH, Cozma AI, Chowdhury JH. Erectile Dysfunction. Essentials for the Canadian Medical Licensing Exam: Review and Prep for MCCQE Part I. 2nd edition. Wolters Kluwer. Hong Kong. 2017.
2. Montague DK, Jarow JP, Broderick GA, Dmochowski RR, Heaton JP, Lue TF, Milbank AJ, Nehra A, Sharlip ID (2005 թ․ հուլիս). «Chapter 1: The management of erectile dysfunction: an AUA update». J. Urol. 174 (1): 230–39. doi:10.1097/01.ju.0000164463.19239.19. PMID 15947645.
3. Cunningham GR, Rosen RC. Overview of male sexual dysfunction. In: UpToDate, Martin KA (Ed), UpToDate, Waltham, MA, 2018.
4. Frederick, LR; Cakir, OO; Arora, H; Helfand, BT; McVary, KT (2018 թ․ հոկտեմբեր). «Undertreatment of Erectile Dysfunction: Claims Analysis of 6.2 Million Patients». The Journal of Sexual Medicine. 11 (10).
5. «Neurogenic Sexual Dysfunction in Men and Women» (PDF). Neurologic Bladder, Bowel and Sexual Dysfunction. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 10-ին.
6. «Male Sexual Dysfunction Epidemiology». Erectile dysfunction. Armenian Health Network, Health.am. 2006. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
7. Tom F. Lue, MD (2006). «Causes of Erectile Dysfunction». Erectile dysfunction. Armenian Health Network, Health.am. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
8. «Erectile Dysfunction Causes». Erectile Dysfunction. Healthcommunities.com. 1998. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
9. «Erectile Dysfunction». Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 1-ին.
10. Peate I (2005). «The effects of smoking on the reproductive health of men». Br J Nurs. 14 (7): 362–66. doi:10.12968/bjon.2005.14.7.17939. PMID 15924009.
11. Korenman SG (2004). «Epidemiology of erectile dysfunction». Endocrine. 23 (2–3): 87–91. doi:10.1385/ENDO:23:2-3:087. PMID 15146084.
12. Kendirci M, Nowfar S, Hellstrom WJ (2005). «The impact of vascular risk factors on erectile function». Drugs Today (Barc). 41 (1): 65–74. doi:10.1358/dot.2005.41.1.875779. PMID 15753970.
13. Zieren J, Menenakos C, Paul M, Müller JM (2005). «Sexual function before and after mesh repair of inguinal hernia». Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis. 12 (1): 35–38. doi:10.1111/j.1442-2042.2004.00983.x. PMID 15661052.
14. Sommer F, Goldstein I, Korda JB (2010 թ․ հուլիս). «Bicycle riding and erectile dysfunction: a review». The Journal of Sexual Medicine. 7 (7): 2346–58. doi:10.1111/j.1743-6109.2009.01664.x. PMID 20102446.
15. Huang V, Munarriz R, Goldstein I (2005 թ․ սեպտեմբեր). «Bicycle riding and erectile dysfunction: an increase in interest (and concern)». The Journal of Sexual Medicine. 2 (5): 596–604. doi:10.1111/j.1743-6109.2005.00099.x. PMID 16422816.
16. Landripet I, Štulhofer A (2015 թ․ մայիս). «Is Pornography Use Associated with Sexual Difficulties and Dysfunctions among Younger Heterosexual Men?». The Journal of Sexual Medicine. 12 (5): 1136–39. doi:10.1111/jsm.12853. PMID 25816904.
17. Robinson, M.; Wilson, G. (2011 թ․ հուլիսի 11). «Porn-Induced Sexual Dysfunction: A Growing Problem». Psychology Today.
18. Rany Shamloul; Anthony J Bella (2014 թ․ մարտի 1). Erectile Dysfunction. Biota Publishing. էջեր 6–. ISBN 978-1-61504-653-9.
19. Levine LA, Lenting EL (1995). «Use of nocturnal penile tumescence and rigidity in the evaluation of male erectile dysfunction». Urol. Clin. North Am. 22 (4): 775–88. PMID 7483128.
20. «Tests for Erection Problems». WebMD, Inc. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 3-ին.
21. Originally copied from:
    Fernandes, Maitê Aline Vieira; Souza, Luis Ronan Marquez Ferreira de; Cartafina, Luciano Pousa (2018). «Ultrasound evaluation of the penis». Radiologia Brasileira. 51 (4): 257–261. doi:10.1590/0100-3984.2016.0152. ISSN 1678-7099. PMC 6124582. PMID 30202130.
    CC-BY license
22. Dawson C, Whitfield H (1996 թ․ ապրիլ). «ABC of urology. Subfertility and male sexual dysfunction». BMJ. 312 (7035): 902–05. doi:10.1136/bmj.312.7035.902. PMC 2350600. PMID 8611887.
23. Wespes E (chair), et al. Guidelines on Male Sexual Dysfunction: Erectile dysfunction and premature ejaculation. European Association of Urology 2013
24. «Treatment for erectile dysfunction |». US National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 4-ին.
25. «Encyclopedia of Reproduction - 2nd Edition». www.elsevier.com. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
26. «What is Erectile Dysfunction? - Urology Care Foundation». www.urologyhealth.org. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 5-ին.
27. «Viagra can be sold over the counter». BBC News. 2017 թ․ նոյեմբերի 28. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 5-ին.
28. Bujdos, Brian. «New Topical Erectile Dysfunction Drug Vitaros Approved in Canada; Approved Topical Drug Testim Proves Helpful for Erectile Dysfunction». Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 15-ին.
29. «Men and diabetes» (ամերիկյան անգլերեն). US Centers for Disease Control and Prevention. 2019 թ․ ապրիլի 1. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 4-ին.
30. «Dangers of Sexual Enhancement Supplements».
31. Gryniewicz CM, Reepmeyer JC, Kauffman JF, Buhse LF (2009). «Detection of undeclared erectile dysfunction drugs and analogues in dietary supplements by ion mobility spectrometry». Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis. 49 (3): 601–06. doi:10.1016/j.jpba.2008.12.002. PMID 19150190.
32. Choi DM, Park S, Yoon TH, Jeong HK, Pyo JS, Park J, Kim D, Kwon SW (2008). «Determination of analogs of sildenafil and vardenafil in foods by column liquid chromatography with a photodiode array detector, mass spectrometry, and nuclear magnetic resonance spectrometry». Journal of AOAC International. 91 (3): 580–88. PMID 18567304.
33. Reepmeyer JC, Woodruff JT (2007). «Use of liquid chromatography-mass spectrometry and a chemical cleavage reaction for the structure elucidation of a new sildenafil analogue detected as an adulterant in an herbal dietary supplement». Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis. 44 (4): 887–93. doi:10.1016/j.jpba.2007.04.011. PMID 17532168.
34. Reepmeyer JC, Woodruff JT, d'Avignon DA (2007). «Structure elucidation of a novel analogue of sildenafil detected as an adulterant in an herbal dietary supplement». Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis. 43 (5): 1615–21. doi:10.1016/j.jpba.2006.11.037. PMID 17207601.
35. Enforcement Report for June 30, 2010, United States Food and Drug Administration
36. Hidden Risks of Erectile Dysfunction "Treatments" Sold Online Արխիվացված 2019-04-23 Wayback Machine, United States Food and Drug Administration, February 21, 2009
37. McLaren, Angus (2007). Impotence: A Cultural History. University of Chicago Press. ISBN 978-0226500768.
38. Roach, Mary (2009). Bonk: The Curious Coupling of Science and Sex. New York: W.W. Norton & Co. էջեր 149–52. ISBN 9780393334791.
39. Darmon, Pierre (1985). Trial by Impotence: Virility and Marriage in Pre-Revolutionary France. Vintage/Ebury. ISBN 978-0701129156.
40. Hoyland, Kimberley; Vasdev, Nikhil; Adshead, James (2013). «The Use of Vacuum Erection Devices in Erectile Dysfunction After Radical Prostatectomy». Reviews in Urology. 15 (2): 67–71. PMC 3784970. PMID 24082845.
41. Klotz L (2005 թ․ նոյեմբեր). «How (not) to communicate new scientific information: a memoir of the famous Brindley lecture». BJU Int. 96 (7): 956–57. doi:10.1111/j.1464-410X.2005.05797.x. PMID 16225508.
42. Brindley GS (1983 թ․ հոկտեմբեր). «Cavernosal alpha-blockade: a new technique for investigating and treating erectile impotence». Br J Psychiatry. 143 (4): 332–37. doi:10.1192/bjp.143.4.332. PMID 6626852.
43. Valiquette, L (2003 թ․ մարտ). «A historical review of erectile dysfunction». Canadian Journal of Urology. 10 (Suppl 1): 7–11.
44. Schouten BW, Bohnen AM, Groeneveld FP, Dohle GR, Thomas S, Bosch JL (2010 թ․ հուլիս). «Erectile dysfunction in the community: trends over time in incidence, prevalence, GP consultation and medication use – the Krimpen study: trends in ED». J Sex Med. 7 (7): 2547–53. doi:10.1111/j.1743-6109.2010.01849.x. PMID 20497307.
45. Kahane, Claire. "Bad Timing: The Problematics of Intimacy in On Chesil Beach." PsyArt (2011).
46. University of Michigan; Albert Allgeier (1995). Sexual interactions. D.C. Heath. էջ 243.
47. Grimes, Jill (2013). Sexually Transmitted Disease: An Encyclopedia of Diseases, Prevention, Treatment and Issues. էջ 496.

Արտաքին հղումներ

• Էրեկտիլ դիսֆունկցիա (իմպոտենցիա)
• Erectile Dysfunction (անգլ.)
• Էրեկտիլ դիսֆունկցիա հոդվածը Curlie-ում (ըստ DMOZ-ի) (անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էրեկտիլ դիսֆունկցիա» հոդվածին։