Յան Մատեյկո

Յան Մատեյկո (լեհ.՝ Jan Alojzy Matejko, հունիսի 24, 1838(1838-06-24)^{[1][2][3][…]}, Կրակովի Հանրապետություն^[4][5] - նոյեմբերի 1, 1893(1893-11-01)^{[1][6][7][…]}, Կրակով, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ավստրո-Հունգարիա^[4][5]), լեհ նկարիչ։

Յան Մատեյկո լեհ.՝ Jan Matejko
Ծնվել է	հունիսի 24, 1838(1838-06-24)[1][2][3][…]
Ծննդավայր	Կրակովի Հանրապետություն[4][5]
Վախճանվել է	նոյեմբերի 1, 1893(1893-11-01)[1][6][7][…] (55 տարեկան)
Մահվան վայր	Կրակով, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ավստրո-Հունգարիա[4][5]
Քաղաքացիություն	Կրակովի Հանրապետություն և  Ցիսլեյտանիա
Կրթություն	Կրակովի արվեստի ակադեմիա (1858), Կրակովի համալսարան, Մյունխենի գեղարվեստի ակադեմիա և Bartłomiej Nowodworski High School?
Դավանանք	կաթոլիկություն[8]
Մասնագիտություն	նկարիչ և համալսարանի դասախոս
Ժանր	պատմական գեղանկարչություն, դիմանկար, կենդանիների նկարչություն և կրոնական նկարչություն
Թեմաներ	գեղանկարչություն, նկարչական արվեստ և կրթություն
Ուշագրավ աշխատանքներ	Պրուսական տուրք, Գրյունվալդի ճակատամարտ, Constitution of May 3, 1791? և Stańczyk?
Ուսուցիչ	Władysław Łuszczkiewicz?, Wojciech Stattler? և Feliks Szynalewski?
Աշակերտներ	Maurycy Gottlieb?, Յացեկ Մալչևսկի, Józef Mehoffer?, Ստանիսլավ Վիսպյանսկի, Maria Dulębianka?, Ալեքսանդր Ավգուստինովիչ, Stanisław Grocholski? և Stanisław Leopold Daczynski?
Ներշնչվել է	Wilhelm von Kaulbach?[9]
Պարգևներ	և
Անդամակցություն	Սերբական գիտությունների և արվեստների ակադեմիա, Սերբիայի գիտության և արվեստի ակադեմիա, Կրակովի գիտական ​​ընկերություն[5] և Գեղեցիկ արվեստների ակադեմիա
Հայր	Ֆրանցիշեկ Կսավերի Մատեյկո
Մայր	Joanna Karolina Rossberg?
Ամուսին	Տեոդորա Մատեյկո
Զավակներ	Հեկենա Ուներզիսկա, Q124611187? և Q124618387?
ստորագրություն
Jan Matejko Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Սովորել է Կրակովի Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում (1825-1858 թվականներ, 1873 թվականից՝ տնօրեն), Մյունխենի (1859 թվական) և Վիեննայի (1860 թվական) Գեղարվեստի ակադեմիաներում։ 1860 թվականից ստեղծագործել է Կրակովում։ Նկարել է հիմնականում Լեհաստանի պատմության շրջադարձային դեպքերին նվիրված բազմաֆիգուր կոմպոզիցիաներ՝ ձգտելով արձագանքել մոտ ժամանակների և արդի քաղաքական իրադարձություններին։ Սկզբնական աշխատանքներում ազգային շահերին դավաճանող շլյախտային հակադրել է հայրենասերների պաթետիկ ողբերգական կերպարներ («Ստանչիկ», 1862 թվական, «Ռեյտան», 1866 թվական), այլաբանորեն պաշտպանվել պաշտոնական քննադատությունից («Մատեյկոյի դատապարաումը», 1867 թվական, բոլորն էլ Ազգային թանգարան, Վարշավա)։ 1870-1880-ական թվականներին. մարտանկարներում և պատմական կոմպոզիցիաներում իշխում է գործողության տպավորիչ դրամատիզմը («Գրյունվալդի ճակատամարտը», 1878 թ., Ազգային թանգարան, Վարշավա, «Պրուսական տուրք», 1882 թվական, Ազգային թանգարան, Կրակով)։ Ստեղծել է նաև դիմանկարներ և բնանկարներ, որմնանկարներ (Կրակովի Կույս Մարիամ կոստյոլում, 1889-1891 թթ.)։

1979 թվականին՝ Կրակովի գեղարվեստի ակադեմիայի հիմնադրման 100-ամյակին, ակադեմիան անվանակոչվել է իր հիմնադիր և առաջին նախագահ Յան Մատեյկոյի անունով։

Ուշագրավ փաստեր

• Յան Մատեյկոյի նկարներում երբեմն հանդիպում են պատմական անճշտություններ։ Այսպես. «Ստեֆան Բատորին Պսկովի մոտ» կտավում պատկերված է քաղաքի հանձնումը, այն դեպքում, երբ իրականում լեհ արքային չի հաջողվել գրավել այդ ամրացված բնակավայրը^[10]։
• Լվովի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի գլխավոր մասնաշենքի նիստերի դահլիճը զարդարում են 11 փոքրածավալ յուղաներկ նկարներ, որոնք 19-րդ դարի 80 -ական թվականներին վրձնել է Յան Մատեյկոն^[11]։

Պարգևներ, պատվավոր կոչումներ

• 1865 թվականի փարիզյան ցուցահանդեսի ոսկե մեդալ՝ «Սկարգայի քարոզը» կտավի համար
• 1866 թվականի փարիզյան ցուցահանդեսի ոսկե մեդալ՝ «Ռեյտանը 1773 թվականի սեյմում» աշխատանքի համար
• Ֆրանց Իոսիֆի շքանշան՝ կոմանդորյան խաչով
• Պատվո Լեգեոնի շքանշանի ասպետ
• Պիոս IX պապի շքանշան
• Մյունխենի գեղարվեստի ակադեմիայի ոսկե մեդալ
• Լեո XIII պապի ոսկե մեդալ
• Կրակովի պատվավոր քաղաքացու կոչում
• Պշեմիսլի պատվավոր քաղաքացու կոչում
• Լվովի պատվավոր քաղաքացու կոչում
• Ստանիսլավի (Իվանո-Ֆրանկովսկի) պատվավոր քաղաքացու կոչում
• Ստրիյի պատվավոր քաղաքացու կոչում
• Բերեժանի պատվավոր քաղաքացու կոչում

Հիշատակի հավերժացում

• Հուշարձաններ Վարշավայում, Կրակովում
• Յան Մատեյկոյի անունով է կոչվել Կրակովի գեղարվեստի ակադեմիան։
• Անվանի նկարչի պատվին են անվանակոչվել մեկ կայարան Ուկրաինայի Վիննիցայի մարզում,

փողոցներ՝ Իվանո-Ֆրանկովսկում, Լվովում^[12], Ստրիյում։

Գրականություն

• Adam Bochnak; Władysław Konopczyński (1975). Jan Matejko (Polish). Vol. XX. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Batorska, Danuta (Spring 1992). «The Political Censorship of Jan Matejko». Art Journal. Uneasy Pieces. 51 (1): 57–63. doi:10.2307/777255. JSTOR 777255. JSTOR

Պատկերասրահ

• 
  Կոպեռնիկոս. զրույց Աստծո հետ
• 
  Սկարգայի քարոզը
• 
  Թագուհի Բոնայի թունավորումը
• 
  1182 թվականի առաջին սեյմը
• 
  Լիտվայի մկրտությունը 1387 թվականին
• 
  Գրյունվալդի ճակատամարտը 1410 թ.
• 
  Վլադիսլավ III-ի մկրտությունը 1425 թ.
• 
  Պրուսական տուրքը 1525 թ.
• 
  1795 թ. քառամյա սեյմը
• 
  1791 թ. մայիսի 3-ի սահմանադրությունը
• 
  Ռեյտան: Լեհաստանի անկումը
• 
  Յան Սոբեսկի արքան Վիեննայի մերձակայքում
• 
  Ստանչիկը
• 
  Ստեֆան Բատորին Պսկովի մոտ
• 
  Լեհաստան-1863 (Շղթայված Լեհաստանը)
• 
  Ֆեյտ Շտոսն ու նրա թոռնուհին
• 

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
3. Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
4. Матейко Ян // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
5. http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/matejko-jan/
6. Jan Matejko (նիդերլ.)
7. Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
8. https://www.pch24.pl/zapomniane-dzielo-matejki,544,i.html
9. https://culture.pl/en/artist/jan-matejko
10. Ян Матейко
11. Актова зала (галерея Матейка)
12. Orłowicz M. Ilustrowany przewodnik po Lwowie z planem miasta // Wydanie drugie. — Lwów; Warszawa: Ksiąźnica Atlas, 1925. — 276 s. — mapa. (լեհ.)

Արտաքին հղումներ

Յան Մատեյկո էջը Վիքիպահեստում

• A gallery of paintings with links to biography (289 words) and bibliographical pages (12 books).
• Matejko gallery, wawel.net
• Matejko gallery, malarze.com
• Jan Matejko, culture.pl
• "Clothing and Costumes..." From the Collection of Jan Matejko (Լեհերեն)
• "Artists from the School of Jan Matejko"
• www.Jan-Matejko.org Արխիվացված 2020-12-30 Wayback Machine A website dedicated to Matejko

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 7, էջ 281)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յան Մատեյկո» հոդվածին։