չեխ դերասան, դրամատուրգ, գրող From Wikipedia, the free encyclopedia
Յան Վերիխ, (չեխ․՝ Jan Werich,փետրվարի 6, 1905[1][2][3][…], Սմիչով, Ավստրո-Հունգարիա[4][5] - հոկտեմբերի 31, 1980[6][1][2][…], Պրահա, Չեխոսլովակիա[7][8]) չեխ դերասան, դրամատուրգ և գրող։
Յան Վերիխ | |
---|---|
Ծնվել է | փետրվարի 6, 1905[1][2][3][…] |
Ծննդավայր | Սմիչով, Ավստրո-Հունգարիա[4][5] |
Մահացել է | հոկտեմբերի 31, 1980[6][1][2][…] (75 տարեկան) |
Մահվան վայր | Պրահա, Չեխոսլովակիա[7][8] |
Գերեզման | Օլշանի գերեզմանատուն |
Քաղաքացիություն | Չեխոսլովակիա և Ավստրո-Հունգարիա |
Կրթություն | Պրահայի Կարլի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ[5] և Փիլիսոփայական ֆակուլտետ, Կարլովի համալսարան[5] |
Երկեր | Vest pocket revue?, Caesar?, Finian's Rainbow?, Pudr a benzín?, Peníze nebo život?, Workers, Let's Go?, The World Is Ours?, The Emperor and the Golem?, The Secret of Blood?, Byl jednou jeden král…?, Two Little Frosts?, The Cassandra Cat? և Fimfárum? |
Մասնագիտություն | երգիչ, գրող, դրամատուրգ, ջազ երաժիշտ, սցենարիստ, թատրոնի դերասան, կինոդերասան, հեռուստատեսային դերասան, դերասան, ռեժիսոր և թարգմանիչ |
Ամուսին | Զդենկա Հուսկովա |
Պարգևներ և մրցանակներ | |
Երեխաներ | Յանա Վերիխովա |
Jan Werich Վիքիպահեստում |
1916-1924 թվականներին Վերիխը հաճախել է Պրահայի Կրժեմենցով փողոցում գտնվող «Ռեալ գիմնազիա» (համարժեք է ավագ դպրոցին) (որտեղ սովորել է նաև նրա ապագա բիզնես գործընկեր Իրժի Վոսկովեցը (չեխ․՝ Jiří Voskovec))։ 1924-1927 թվականներին նա իրավագիտություն է սովորել Կառլի համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետում, որտեղից շուտ հեռացել է՝ սկսելու իր ստեղծագործական կարիերան և ստեղծելու իր կյանքի ամենակարևոր գործընկերություններից մեկը
Նրա համագործակցությունը Իրժի Վոսկովեցի և Յարոսլավ Յեզեկի (չեխ․՝ Jaroslav Ježek) հետ շարունակվել է ավելի քան 10 տարի։ Նրանց գործընկերությունը հարթակ է դարձել ձախերի քաղաքական բազմաթիվ երգիծանքների համար՝ հատկապես ազատագրված թատրոնում։ Եռյակի ստեղծագործական գործունեությունը ոգեշնչվել է Դադաիզմից՝ աբսուրդի հանդեպ դրա սիրով, բուրժուական արժեքների ու Առաջին համաշխարհային պատերազմի սարսափների դեմ արձագանքով։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին և Չեխոսլովակիայի թատրոնների փակմանը նախորդող տարիներին՝ հատկապես 1938 թվականին, Վերիխը, Վոսկովեցը և Յեզեկը ստիպված են եղել աքսորվել Միացյալ Նահանգներ, որտեղ Վոսկովեցը ու Յեզեկն անց են կացրել իրենց կյանքի մնացած մասը։ Հինգ տարի անց Վերիխը վերադարձել է հայրենիք և սկսել է համագործակցել Միրոսլավ Հորնիչեկի հետ։ Ժամանակակից հեքիաթներ գրելու համար նա աշխատել է նաև հայտնի տիկնիկագործ Իրժի Տրնկայի հետ։ Իր նոր գործընկեր Միրոսլավ Հորնիչեկի հետ նա վերաիմաստավորել է բազմաթիվ պիեսներ, որոնք նա ստեղծել էր 1930-ականներին Վոսկովեցի հետ միասին, բայց որոնց տվել էր ժամանակին բնորոշ քաղաքական բովանդակություն։
Յան Վերիխը նկարահանվել է այնպիսի ֆիլմերում, ինչպիսիք են «Մի ժամանակ թագավոր կար» (չեխ․՝ Byl jednou jeden král), որն էկրան է բարձրացել 1955 թվականին և գնացել է բազմաթիվ քաղաքական փոխզիջումների՝ կոմունիստական գրաքննությունը հանգստացնելու համար։ 1960-ականները եղել են Վերիխի կարիերայի գագաթնակետը։ ABC թատրոնի ստեղծումից հետո նա տեղափոխվել է Պրահայի քաղաքային թատրոն, իսկ ավելի ուշ՝ Կառլինի և Նուսլեի երաժշտական թատրոն։
Ջեյմս Բոնդի մասին 1967 թվականին նկարահանված «Ապրում ես միայն երկու անգամ» ֆիլմում Վերիխն ի սկզբանե պրոդյուսեր Հարի Զալցմանի կողմից ընտրվել էր Էռնստ Ստավրո Բլոֆելդի դերի համար։ Երբ նա հասել է Փայնվուդի (անգլ.՝ Pinewood) նկարահանման հրապարակ, պրոդյուսեր Ալբերտ Ռ. Բրոկկոլին, և ռեժիսոր Լյուիս Գիլբերտն զգացել են, որ նա անհաջող ընտրություն է՝ հիշեցնելով «աղքատ, բարեսիրտ Ձմեռ Պապին»։ Այնուամենայնիվ, փորձելով քասթինգ անցկացնել, Գիլբերտը շարունակել է նկարահանումները։ Մի քանի օր անց և Գիլբերտը, և Բրոկկոլին որոշել են, որ Վերիխը բավականաչափ սարսափելի չէ, և Բլոֆելդին վերափոխել են Դոնալդ Պլեզենսի դերում[10]։
Յան Վերիխն ստորագրել է բարեփոխումների կողմնակիցների «2000 բառ» մանիֆեստը 1968 թվականին։ 1968 թվականին՝ Պրահայի գարնանից հետո, նա և իր կինը անմիջապես փախել են Վիեննա՝ այդ ժամանակաշրջանի շատ այլ չեխերի հետ միասին։ Երկար մտածելուց հետո նա հասկացել է, որ պետք է վերադառնա՝ ասելով, որ իր «տունն իր ամրոցն է» և գիտակցելով, որ եթե մնա արտերկրում, այլևս երբեք չի աշխատի։ 1969 թվականի սկզբին նա վերադարձել է Չեխոսլովակիա։ Վերիխն Վոսկովեցի հետ ամենավերջին անգամ հանդիպել է Վիեննայում, Ավստրիա, 1974 թվականին։ Նա հասարակության առջև խոսելու սահմանափակ հնարավորություններ ուներ մինչև իր մահը՝ 1980 թվականը։ Նրա վերջին հրապարակային ելույթը տեղի է ունեցել Պրահայի Լյուցեռնում՝ 1977 թվականին։
Նա չի ստորագրել Վացլավ Հավելի կողմից կազմակերպված «Խարտիա 77» (չեխ․՝ Charta 77) հռչակագիրը, բայց ի վերջո ենթարկվել է կոմունիստական իշխանությունների ճնշմանը և կրկին աշխատելու հնարավորություն ունենալու համար հրապարակավ հայտարարել է իր լիակատար հավատարմությունը ռեժիմին՝ մասնակցելով «Անտիխարտիա 77» հանրահավաքներին և նույնիսկ ստորագրելով խնդրագիր՝ դատապարտելով «Խարտիա 77»—ը։ Ավելի ուշ նա պնդել է, որ իրեն խաբել են ստորագրելու համար, և որ նա իրականում չգիտեր, թե ինչի համար է իր ստորագրությունը, քանի որ այցելության վերաբերյալ նախնական փաստաթուղթը՝ «բաց մուտք» ստորագրությամբ, ավելի ուշ փոխարինվել է «հավատքի հայտարարությամբ»։
Վերիխը մահացել է 1980 թվականի հոկտեմբերի 31-ին՝ 75 տարեկան հասակում։
Լյուբոշ Կոհոուտեկի կողմից հայտնաբերված փոքր մոլորակը նրա և Իրժի Վոսկովեցի պատվին անվանվել է 2418 Վոսկովեց-Վերիխ[11]։
(Իրժի Վոսկովեցի հետ համագործակցությամբ)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.