Pinyin

O pinyin (拼音, pīnyīn) ou hanyu pinyin (caracteres simplificados: 汉语拼音; pinyin: hànyǔ pīnyīn) significa literalmente notación fonética da lingua chinesa é un sistema de transcrición mediante o alfabeto latino (romanización) dos caracteres chineses segundo a pronuncia estándar do putonghua ou chinés unificado estándar, oficial na República Popular Chinesa. Posiblemente resulte máis difícil para os occidentais que a máis común Wade-Giles, pero dada a súa oficialidade na China, é cada vez máis utilizada.

Texto en pinyin en Shangai.

O Hanyu Pinyin aprobouse en 1958 e adoptouse en 1979 polo goberno da República Popular da China. Substituíu a sistemas anteriores de romanización, tales como o Wade-Giles (1859), que se modificou en 1892, e o Pinyin do Sistema Postal, e tamén substituíu o Zhuyin como o método de instrución fonética chinesa na China Continental. O Hanyu Pinyin adoptouse en 1979 pola Organización Internacional de Estandarización (ISO) como a romanización estándar do chinés moderno (ISO-7098:1991). Foi tamén aceptado polo goberno de Singapur, pola Biblioteca do Congreso dos Estados Unidos, así como tamén por outros organismos internacionais. Tornouse igualmente útil para a dixitación de textos da lingua chinesa nos computadores.

Diferenzas básicas con outros sistemas de soletreo

O pinyin é unha romanización, ou sexa, utiliza letras latinas para representar sons no mandarín estándar. A maneira de efectuar tal representación no pinyin difire, nalgúns casos, do estilo de representación escrita de sons noutras linguas que usan o alfabeto latino. Por exemplo, os sons indicados polas letras b e g corresponden máis precisamente aos sons representados, respectivamente, pola letra p e k no emprego galego (en xeral no occidental) do alfabeto latino. Outras letras, como j, q, x, ou tamén o dígrafo zh, indican sons que non corresponden exactamente con ningún son en galego.

Unha das diferenzas coa Wade é que non utiliza apóstrofos para distinguir entre diferentes consoantes oclusivas e palatais senón outras letras que non teñen ese son en chinés. Por exemplo, 北京 dá běijīng segundo o sistema pinyin, pei-ching segundo o sistema Wade-Giles e Peking segundo o sistema postal chinés.

Ao facer unha correspondencia máis biunívoca dos caracteres latinos con sons chineses específicos, o pinyin realiza unha romanización máis precisa e compacta que os sistemas de romanización anteriores tales como o Wade-Giles; pola contra, isto tamén implica que unha persoa que nunca estudase o sistema pinyin poida cometer erros graves de pronuncia, o cal era un problema menos serio con sistemas como o Wade-Giles.

Propósito

O propósito primario do pinyin nas escolas chinesas é ensinar a pronuncia do mandarín estándar. Poderíase pensar que o pinyin se usa para axudar os nenos a asociar caracteres con palabras faladas que eles xa coñecen, mais isto non é así, xa que moitos chineses non usan o mandarín estándar na súa casa, e por iso non coñecen a pronuncia de palabras do mandarín estándar ata chegar ao punto de aprendelas na escola primaria a través do uso do pinyin.

Pronuncia

Tons

Os tons

O mandarín é unha lingua tonal de catro tons, que se representan en pinyin polos seguintes diacríticos:

1. ˉ Ton alto (macron)
2. ˊ Ton subindo (acento agudo)
3. ˇ Ton descendendo lixeiramente e logo remontando (caron)
4. ˋ Ton descendente e curto (acento grave)
5. (sen acento) Ton neutro

Cando non se dispón (nos teclados, etc) dos caracteres acentuados, pódense representar os tons cunha cifra despois da sílaba, correspondendo ao número do ton indicado máis enriba, ademais da cifra 0 ou 5 para indicar o ton neutro.

Alfabeto

O pinyin utiliza o alfabeto latino, e polo tanto a súa pronuncia é relativamente clara para os occidentais. As vogais do pinyin pronúncianse de forma similar ás vogais das linguas románicas, e a maioría das consoantes son semellantes ás da lingua galega. Hai, con todo, unha trampa para novatos, relacionada coas pronuncias pouco comúns do x, q, c, zh, e z (e ás veces i) e a pronuncia das letras d, b, g e j, xorda (sen vibración das cordas vocais, próxima ao galego t, p, k e x respectivamente). Máis abaixo fornécese máis información sobre a pronuncia de todas as letras do pinyin en termos de aproximacións ao inglés.

A pronuncia do chinés dáse xeralmente en termos de iniciais e finais, que representan a parte segmental e fonémica da lingua. As iniciais son consoantes iniciais, en canto que as finais son todas as combinacións posíbeis de mediais (semivogais que anteceden as vogais), o núcleo da vogal, e a coda (vogal ou consoante final).

Para unha táboa completa de todas as sílabas do pinyin, vexa Táboa do pinyin.

Iniciais (táboa)

En cada cela abaixo, a primeira liña indica o Alfabeto Fonético Internacional (AFI), e a segunda indica o pinyin.

	Bilabial		Labio - dental	Alveolar		Retroflexa		Álveo- palatal		Velar
Explosiva	[p] b	[pʰ] p		[t] d	[tʰ] t					[k] g	[kʰ] k
Nasal	[m] m			[n] n
Africada				[ts] z	[tsʰ] c	[tʂ] zh	[tʂʰ] ch	[tɕ] j	[tɕʰ] q
Fricativa			[f] f	[s] s		[ʂ] sh	[ʐ] * r	[ɕ] x		[x] h
Aproximada						[ɻ] * r
Lateral aproximada				[l] l

^* [ʐ] e [ɻ] son intercambiábeis.

A orde convencional é:

b p m f

d t n l

g k h

j q x

zh ch sh r

z c s

Finais (táboa)

En cada cela de abaixo, a primeira liña indica o AFI, a segunda indica o pinyin como forma independente (sen inicial), e a terceira indica o pinyin en combinación cunha inicial. A non ser no caso das finais modificadas por un –r, as cales son omitidas, temos a continuación unha táboa exhaustiva de todas as finais posíbeis. ¹

É interesante salientar que as únicas consoantes en sílabas finais no mandarín estándar son –n e –ng, e –r, que se liga a un sufixo gramatical. Se vostede vise unha sílaba chinesa que termine con calquera outra consoante, será que ou ben se trata dunha lingua chinesa non mandarín (xeralmente as linguas chinesas do sur tales como o cantonés) ou ben, máis raramente, un sistema de romanización non pinyin (onde as consoantes finais úsanse para indicar tons).

		Cola
		∅			/i/		/u/		/n/		/ŋ/
Media	∅	[ɨ] -i	[ɤ] e -e	[a] a -a	[ei] ei -ei	[ai] ai -ai	[ou] ou -ou	[au] ao -ao	[ən] en -en	[an] an -an	[ʊŋ] -ong	[əŋ] eng -eng	[aŋ] ang -ang
	/i/	[i] yi -i	[ie] ye -ie	[ia] ya -ia			[iou] you -iu	[iau] yao -iao	[in] yin -in	[iɛn] yan -ian	[iʊŋ] yong -iong	[iŋ] ying -ing	[iaŋ] yang -iang
	/u/	[u] wu -u	[uo] wo -uo 3	[ua] wa -ua	[uei] wei -ui	[uai] wai -uai			[uən] wen -un	[uan] wan -uan		[uəŋ] weng	[uaŋ] wang -uang
	/y/	[y] yu -ü 2	[ye] yue -üe 2						[yn] yun -ün 2	[yɛn] yuan -üan 2

¹ /ɚ/ (而, 二 etc.) é escrito como er. Para outras finais formadas polo sufixo -r, o pinyin non utiliza unha ortografía especial; simplemente anexa –r ao final ao que se engade, sen ter en conta as mudanzas de son que poidan ocorrer no proceso. Para informacións sobre mudanzas de son relacionadas ao –r final, vexa mandarín estándar..
² "ü" é escrito como "u" despois de j, q, ou x.
³ "uo" é escrito como "o" despois de b, p, m, ou f.

Ademais, é [ɛ] úsase para representar certas interxeccións.

Táboa de exemplos e comparativa

Vogais

IPA	a	ɔ	ɤ	ai	ei	au	ou	an	ən	aŋ	əŋ	aɚ	ʊŋ	i	ie	iou	iɛn	in	iŋ
Pinyin	a	o	e	ai	ei	ao	ou	an	en	ang	eng	er	ong	yi	ye	you	yan	yin	ying
Tongyong Pinyin	a	o	e	ai	ei	ao	ou	an	en	ang	eng	er	ong	yi	ye	you	yan	yin	ying
Wade-Giles	a	o	o/ê	ai	ei	ao	ou	an	ên	ang	êng	êrh	ung	i	yeh	yu	yen	yin	ying
Zhuyin	ㄚ	ㄛ	ㄜ	ㄞ	ㄟ	ㄠ	ㄡ	ㄢ	ㄣ	ㄤ	ㄥ	ㄦ	ㄨㄥ	ㄧ	ㄧㄝ	ㄧㄡ	ㄧㄢ	ㄧㄣ	ㄧㄥ
exemplo	阿	哦	俄	艾	黑	凹	偶	安	恩	昂	冷	二	中	一	也	又	言	音	英

Vogais

IPA	u	uo	uei	uan	uən	uʊn	uəŋ	uʊŋ	y	ye	yɛn	yn	iʊŋ
Pinyin	wu	wo	wei	wan	wen		weng		yu	yue	yuan	yun	yong
Tongyong Pinyin	wu	wo	wei	wan		wun		wong	yu	yue	yuan	yun	yong
Wade-Giles	wu	wo	wei	wan	wên		wêng		yü	yüeh	yüan	yün	yung
Zhuyin	ㄨ	ㄨㄛ	ㄨㄟ	ㄨㄢ	ㄨㄣ		ㄨㄥ		ㄩ	ㄩㄝ	ㄩㄢ	ㄩㄣ	ㄩㄥ
exemplo	五	我	位	完	文	文	翁	翁	玉	月	元	云	用

Consoantes

IPA	p	pʰ	m	fəŋ	fʊŋ	tiou	tuei	tʰ	ny	ly	kɤɻ	kʰ	xɤ	tɕiɛn	tɕiʊŋ	tɕʰin	ɕyɛn
Pinyin	b	p	m	feng		diu	dui	t	nü	lü	ger	k	he	jian	jiong	qin	xuan
Tongyong Pinyin	b	p	m		fong	diou	duei	t	nyu	lyu	ger	k	he	jian	jyong	cin	syuan
Wade-Giles	p	p'	m	fêng		tiu	tui	t'	nü	lü	kêrh	k'	ho	chien	chiung	ch'in	hsüan
Zhuyin	ㄅ	ㄆ	ㄇ	ㄈㄥ		ㄉㄧㄡ	ㄉㄨㄟ	ㄊ	ㄋㄩ	ㄌㄩ	ㄍㄜㄦ	ㄎ	ㄏㄜ	ㄐㄧㄢ	ㄐㄩㄥ	ㄑㄧㄣ	ㄒㄩㄢ
exemplo	玻	婆	末	封	封	丟	兌	特	女	旅	歌儿	可	何	件	窘	秦	宣

Consoantes

IPA	ʈʂɤ	ʈʂɨ	ʈʂʰɤ	ʈʂʰɨ	ʂɤ	ʂɨ	ɻɤ	ɻɨ	tsɤ	tsuo	tsɨ	tsʰɤ	tsʰɨ	sɤ	sɨ
Pinyin	zhe	zhi	che	chi	she	shi	re	ri	ze	zuo	zi	ce	ci	se	si
Tongyong Pinyin	jhe	jhih	che	chih	she	shih	re	rih	ze	zuo	zih	ce	cih	se	sih
Wade-Giles	chê	chih	ch'ê	ch'ih	shê	shih	jê	jih	tsê	tso	tzŭ	ts'ê	tz'ŭ	sê	szŭ
Zhuyin	ㄓㄜ	ㄓ	ㄔㄜ	ㄔ	ㄕㄜ	ㄕ	ㄖㄜ	ㄖ	ㄗㄜ	ㄗㄨㄛ	ㄗ	ㄘㄜ	ㄘ	ㄙㄜ	ㄙ
exemplo	哲	之	扯	赤	社	是	惹	日	仄	左	字	策	次	色	斯

Tons

IPA	ma˥˥	ma˧˥	ma˨˩˦	ma˥˩
Pinyin	mā	má	mǎ	mà
Tongyong Pinyin	ma	maˊ	maˇ	maˋ
Wade-Giles	ma1	ma2	ma3	ma4
Zhuyin	ㄇㄚ	ㄇㄚˊ	ㄇㄚˇ	ㄇㄚˋ
exemplo (traditional/simplificado)	媽/妈	麻/麻	馬/马	罵/骂

Véxase tamén

A Galipedia ten un portal sobre: China

Ligazóns externas

Conversores automáticos

• Little Pinyin App 1.0 online
• Pinyin with tone numbers to pinyin with tone marks
• Pinyin with tone numbers to pinyin with tone marks
• Rikai.com Insere pinyin co mouse en sitios en chinés.
• DimSun Chinese Reading Assistant Adicione pinyin (ou bopomofo etc.) en textos, páxinas de Internet ou arquivos RTF. Inclúe dicionario e flashcards.
• Pinyin4x: Biblioteca en Java con soporte en chinés para varias representacións pinyin.(sitio en inglés). Posúe soporte para chinés tradicional e simplificado; Inclúe varios sistemas pinyin como o Hanyu Pinyin, Tongyong Pinyin, Wade-Giles, MPS2, Yale e Gwoyeu Romatzyh;
• WordChamp Fornece ao lector en tempo real coa axuda do rato, tradución en inglés e a pronuncia dos caracteres chineses.

Outros

• Pinyin.info — "un guía para a romanización do mandarín", alén dunha explicación sobre o pinyin Unicode (site en inglés).
• Learn about pinyin Aprenda mandarín pola Internet gratuitamente (en inglés).
• Lea/escriba usando Unicode (sitio en inglés)
• Tongyong e Hanyu Pinyin
• Sinosplice - Aprenda a pronuncia correcta das palabras en mandarín (en inglés)
• MDBG - Dicionario Chinés-Inglés gratuíto
• Chinese Romanization Converter - Realiza conversións entre Hanyu pinyin, Wade-Giles, Gwoyeu Romatzyh e outros sistemas de romanización comúns.