O Estado-nación[1] é unha unidade política formada por un Estado na que os seus membros se senten unidos por unha identidade común baseada no concepto de nación.[2][3][4][5] Considérase un concepto máis preciso que "país", xa que un país non precisa ter un grupo étnico predominante.
.jpg)
Noutras palabras, un estado-nación é un estado que se identifica cun pobo e cunha lingua; é o Estado do pobo X e opera na lingua X. Na inmensa maioría dos casos, os estados do mundo tenden a presentarse como estados-nación, aínda que case sempre son de composición multinacional ou plurinacional e, nalgún ou outro grao, aplica políticas de absorción lingüístico-cultural cara aos alófonos.[6]
Considérase que o Estado-nación se constituíu como un mecanismo político de delimitación do poder e influencias das potencias europeas nos distintos territorios onde se discutía a hexemonía sobre os pobos. O Estado-nación viu a luz historicamente a través do Tratado de Westfalia asinado en 1648, ao final da Guerra dos Trinta Anos, que buscaba unha saída ás loitas das relixións iniciadas pola Reforma Protestante. O principio básico deste tratado é o equilibrio de poderes dos distintos estados de Europa, e para iso recorreron á fórmula do Estado-nación e ao recoñecemento internacional dunha certa tolerancia política e relixiosa no desenvolvemento interno de cada Estado. Este tratado pon fin á antiga orde dos estados feudais, controlados e privatizados por un título de nobreza, que non mantiñan ningunha correlación con fronteiras, nacións, pobos, correlacións e se limitaban a unha explotación medieval de dominios. A partir de aí, dá paso a organizacións territoriais e de poboación definidas arredor dun goberno que recoñece os seus límites espaciais, e polo tanto o poder.[7][8][9]
Disociación entre estado e nación
Diferentes escolas de ciencia política definen o concepto de estado-nación de varias maneiras, pero na maioría dos casos recoñécese que as nacións, os grupos humanos identificados por características culturais, tenden a formar estados a partir destas semellanzas. Cómpre sinalar que desde este punto de vista a nación é un grupo humano, delimitado por semellanzas culturais (lingua, relixión) e físicas (tipoloxía). Un estado pode albergar varias nacións no seu espazo territorial e unha nación pode estar espallada por varios estados.[10] Pero tamén se pode atopar o concepto de " entidade nacional" aplicado a países nos que existen diversos grupos étnicos ou lingüísticos, como é o caso de Suíza, que, formada por unha federación de cantóns, aglutina poboacións que falan catro linguas oficiais. Porén, comparten unha identidade nacional, unha historia nacional e un heroe nacional, Guillermo Tell, e a súa unidade viuse reforzada por unha elección política tras a Guerra de Sonderbund (1847) e a Constitución Federal (1848), que puxo fin ao anterior orde confederada.[11]
En calquera caso, hai varias posibilidades:
- Unha nación pode non ter un estado. De feito, algunhas nacións sen estado teñen un territorio, unha poboación e un sentido da súa propia identidade, pero non teñen unha organización política que poida garantir a súa plena soberanía . Teñen, no mellor dos casos, competencia territorial. Son exemplos a poboación do Quebec, que é recoñecida polo Canadá como nación dentro do estado canadense, as poboacións bérberes do norte de África, ou a poboación catalá, que actualmente ten o estatuto de "autonomía rexional" en España. nación no seu estatuto de autonomía, e ter unha historia anterior á propia creación do Estado español.
- Un estado pode abarcar varias nacións. Este foi o caso do Imperio Austrohúngaro, ou o caso actual do Reino Unido, con catro nacións constituíntes: inglesa, galesa, escocesa e irlandesa do norte. O Estado español recoñece o termo nacionalidades, estando constituído por elas ademais de rexións e dúas cidades autónomas.
- Unha nación pode incluír varios grupos étnicos. É o caso da Turquía actual, que só admite no seu chan unha unha única nación turca aínda que son varias as etnias que poboan o Estado (turcos, albaneses, árabes, bosníacos, kurdos, lazanos, xitanos, etc..).[12] As demandas das minorías nacionais, como os kurdos, están sendo reprimidas. Este sería para algúns o caso de España, onde tampouco se recoñecerían as minorías nacionais; segundo outros, España é un Estado plurinacional recoñecido na Constitución e en símbolos nacionais oficiais (véxase por exemplo Día Nacional de Galicia ou Nazón de Breogán).
- Un estado pódese crear sen unha verdadeira base nacional, por exemplo como sucesor dun distrito administrativo dun antigo imperio colonial desmantelado, pero coa vontade de formar unha nación unificada dentro das súas fronteiras. Este é o caso, por exemplo, de certos estados da África contemporánea. Por exemplo, nunca existiu un conxunto de etnias ou unha etnia hexemónica nun territorio correspondente ao que hoxe é Mozambique, que mantén os límites derivados da súa historia colonial como Provincia Ultramarina de Mozambique, da que provén a súa identidade nacional.
- Entidade soberana sen territorio: A orde de Malta, é unha orde católica que constitúe unha entidade soberana e suxeito de dereito internacional con status de observador permanente na ONU e considérase sucesora directa da orde medieval dos Cabaleiros Hospitalarios. Mantén relacións diplomáticas formais con 112 estados e ten a súa sede en Roma baixo a dirección dun Gran Mestre, o equivalente ao seu xefe de Estado.
Desenvolvemento do estado-nación
A distinción entre Estado e Nación pode diferir dun país a outro e de cando en vez. Considéranse dous procesos que conducen á creación dun Estado-nación:[13]
- O Estado preexistente constrúe a nación a partir das características do grupo étnico dominante, como a lingua e as tradicións, e en detrimento doutras etnias que se converteron en minorías nacionais. Os estados promoven a construción nacional e o sentimento nacionalista a través de instrumentos estatais —como a educación pública, o servizo militar, a igrexa oficial ou a burocracia— deseñados para conformar o cidadán a nivel nacional e homoxeneizar a identidade colectiva con diversos atributos diferenciadores. A idea implícita é que “cada estado debe ter a súa propia nación”. Exemplos deste proceso pódense atopar en España, Francia, Turquía, China ou varios estados descolonizados .
- Noutros países (como Suíza ou Alemaña) os cidadáns recoñécense da mesma nación, expresan a vontade de vivir xuntos e a nación precede ao Estado.[14] O cidadán modela o Estado a nivel nacional, xa que os individuos que comparten unha identidade nacional crean un Estado (construción do estado). O slogan implícito sería que "cada nación ten o seu propio estado". Exemplos diso son a unificación alemá e a unificación italiana do século XIX.[15] En canto a Alemaña, cómpre sinalar a aceleración provocada por Bismarck, xa que o actual Estado alemán foi froito dunha deliberada política unionista que tentou, e conseguiu, reunir baixo a bandeira prusiana un mosaico de estados independentes con linguas e dialectos xermánicos, co fin de aumentar o seu poder militar, político e económico.
Ao crear unha nación a partir dun estado, as elites estatais usan as súas estruturas para dar forma aos cidadáns, promovendo a cultura, a historia e os valores do grupo étnico dominante cara aos demais. Isto implica unha biopolítica de asimilación, folclorización e mesmo xenocidio cultural das minorías nacionais e, no peor dos casos, incluso limpeza étnica ou xenocidio.
A creación do Estado a partir dunha nación seguiu un patrón bastante constante historicamente. En primeiro lugar, recupera e recrea a lingua nacional, que depura influencias doutras linguas. Buscan e publican documentos e obras literarias escritas nesta lingua, sobre todo as máis antigas. Ao mesmo tempo, están a facer investigacións históricas para achegar argumentos históricos para as afirmacións. Adoptan símbolos oficiais, como himnos e bandeiras. Recuperan o folclore e calquera manifestación cultural que poida servir de testemuño da identidade nacional. Finalmente, o movemento reivindica a soberanía nacional, aínda que poida formar parte dun Estado multinacional con certa autonomía, a súa aspiración é a independencia de calquera outra autoridade.[16][17]
Minorías nacionais
A desviación máis obvia do ideal de "unha nación, un estado" é a presenza de minorías, especialmente minorías étnicas/culturais que se diferencian do grupo étnico dominante/maioritario, e na maioría dos casos hai unha idea clara de que as minorías son diferentes do o grupo considerado nacional. Os xitanos e os xudeus poden ser exemplos históricos de grupos que foron sinalados como forasteiros.
As accións contra as minorías dentro dos estados-nación van dende a asimilación cultural forzada ata a expulsión, a persecución, a violencia e mesmo o exterminio. As políticas de asimilación adoitan ser aplicadas polo Estado, pero a violencia contra as minorías non sempre é iniciada polo Estado, pode adoptar a forma de violencia popular como linchamentos ou pogromos. Neste sentido, os estados nacións son responsables dalgúns dos peores exemplos históricos de violencia contra as minorías nacionais.
A maioría dos estados-nación teñen leis que, sobre o papel, protexen os dereitos das minorías, pero non son tanto os estados-nación os que realmente aceptan as minorías nacionais como parte do conxunto da nación. Os serbios en Alemaña son un exemplo: durante séculos viviron en estados de fala alemá, rodeados dunha poboación de fala alemá moito máis numerosa, e non teñen outro territorio histórico. Agora considéranse xeralmente parte da nación alemá e son aceptados como tales pola República Federal de Alemaña, que garante constitucionalmente os seus dereitos culturais. Dos miles de minorías étnicas e culturais dos estados-nación de todo o mundo, só unhas poucas teñen este nivel de aceptación e protección.
O Estado-nación español
Se as antigas monarquías adoitan reunir diferentes reinos/territorios/grupos étnicos baixo a mesma coroa, nos estados-nación modernos as elites políticas buscan a uniformidade da poboación, dando lugar ao nacionalismo estatal.[18][19] No caso de España, a Monarquía española reinou distintos reinos, cada un coas súas particularidades culturais, lingüísticas e políticas. Os reis tiñan que xurar os foros de cada territorio ante as Cortes respectivas .
Despois da Guerra de Sucesión, baseada na posición política do Conde-Duque de Olivares e no absolutismo de Filipe V, a asimilación da Coroa de Aragón pola Coroa Castelá a través dos Decretos de Nueva Planta foi o primeiro paso da creación do Estado-nación español. Como outros estados europeos contemporáneos, a unión política é o primeiro paso na creación do Estado-nación español, neste caso non sobre unha base étnica uniforme, senón a través da imposición das características políticas e culturais da etnia dominante. Neste caso, os casteláns, por riba dos doutras etnias, que se converten en minorías nacionais para ser asimilables.[20] De feito, desde a unificación política de 1714, as políticas de asimilación española cara aos territorios de falas catalás (Cataluña, País Valenciano, Illas Baleares e parte de Aragón) e outras minorías nacionais foron unha constante histórica.[21][22][23]
Comeza con instrucións secretas aos correxidores do territorio catalán,[24] e a partir de aí continúan as accións, discretas ou agresivas, que chegan ata o último detalle, como, en 1799, a Real Cédula que prohibía "interpretar, cantar y bailar". pezas que non estaban en castelán".[25] Estas políticas nacionalistas, ás veces moi agresivas,[26][27] e aínda vixentes,[28][29][30] foron e seguen sendo a semente de reiterados conflitos territoriais dentro do Estado.
O proceso de nacionalización acelerarase no s. XIX, paralelamente á orixe do nacionalismo español, o movemento social, político e ideolóxico que tenta conformar unha identidade nacional española baseada nunha matriz castelá, en confrontación con outras nacións históricas do Estado. Os políticos da época eran conscientes de que, a pesar das políticas agresivas levadas a cabo ata ese momento, non existía unha "nación española" uniforme e monocultural, como sinalaba en 1835 Antonio Alcalà Galiano, cando nas Cortes do Estatuto Real defendeu.
" Facer da nación española unha nación que non é nin foi ata agora"
Construír a nación (como en Francia, é o Estado quen crea a nación e non o proceso contrario) é un pensamento que as elites españolas repiten constantemente, e, por exemplo, tamén podemos atopalo en boca do fascista José Pemartín ., cen anos despois, admiraba as políticas de modelaxe alemá e italiana:[31]
" Hai un dualismo íntimo e decisivo, tanto no fascismo italiano como no nacionalsocialismo alemán. Por unha banda séntese a doutrina hegeliana do absolutismo do Estado. O Estado orixínase na Nación, educa e conforma a mentalidade do individuo; é, en expresión de Mussolini, a alma da alma » [32]
Xa que o núcleo das nacións pivota en catro eixos, son os que ataca o nacionalismo español:
- Historia, construíndo unha historia á medida da nova nación.
- A cultura, sobre a base cultural da etnia castelá
- A lingua, castelán monolingüe, na que as demais linguas só se aceptan como folclorismos ou no ámbito doméstico.
- Autogoberno e autonomía financeira, as elites españolas buscan finalmente o poder.[31]
O principal cabalo de batalla do nacionalismo español son as linguas non españolas, que durante os últimos trescentos anos tentaron substituír o castelán por centos de leis e regulamentos, pero tamén con actos de gran violencia, como durante a guerra civil. Por exemplo, as declaracións de Queipo de Llano pódense atopar no artigo titulado "Contra Cataluña, el Israel del Mundo Moderno", publicado no Diario Palentino o 26 de novembro de 1936, onde se deixa caer que en América, os cataláns son considerados un raza dos hebreos, porque usan os mesmos procedementos que os hebreos realizan en todas as nacións do globo . E considerando aos cataláns como hebreos e considerando o seu antisemitismo "A nosa loita non é unha guerra civil, senón unha guerra da civilización occidental contra o mundo xudeu", non é de estrañar que este mesmo xeneral, un dos impulsores do alzamento contra da República, expresase claramente as súas intencións: "Ao rematar a guerra, Pompeu Fabra e as súas obras serán arrastrados polas Ramblas" [31]
Outra mostra da agresividade fascista contra da lingua catalá cítao Paul Preston en "The Spanish Holocaus",[33] xa que durante a guerra civil practicamente se derivou dun confito étnico:
“Nos días posteriores á ocupación de Lleida (…) os presos republicanos identificados como cataláns foron executados sen xuízo. Podían deter a calquera só por falar catalán. A brutalidade arbitraria da represión anticatalá chegou a tal punto que o propio Franco tivo que ditar unha orde na que se sinalaba que había que evitar erros que despois se podían lamentar”.
“Hai exemplos de asasinato de campesiños sen outro motivo aparente que o de falar catalán”
A imposición biopolítica do español durante a ditadura franquista, ata o punto de ser considerada un intento de xenocidio cultural,[22][27] a democracia consolidou un réxime asimétrico de bilingüismo, no que foi tecendo paulatinamente unha rede de leis e axudas que favorecen o castelán respecto do catalán,[28][29][30][34][35][36][37][38] que se converte no débil lingua do bilingüismo, e polo tanto, a falta doutros estados onde se fale. Na mesma liña, impídese o seu uso no Congreso español,[39][40] e impídese que sexa oficial en Europa, a diferenza das linguas menos faladas como o gaélico.[41] Noutros ámbitos institucionais, como a xustiza, Plataforma per la Llengua denunciou a catalanofobia.[42] As asociacións Soberanía e Xustiza e Dereitos tamén o denunciaron nun acto no Parlamento Europeo.
En xullo de 2013, Omnium Cultural organizou un encontro de intelectuais cataláns e madrileños no Círculo de Belas Artes para mostrar o seu apoio á reforma do Estatuto de Autonomía catalán, que buscaba resolver as tensións territoriais, e entre outras cousas, quería protexer mellor a lingua catalana. Por parte catalá fretou un voo chárter cun centenar de representantes do mundo cultural, cívico, intelectual, artístico e deportivo de Cataluña, pero por parte española, agás Santiago Carrillo, político da II República, ninguén máis asistiu. O fracaso posterior da reforma estatutaria respecto dos seus obxectivos abriría a porta ao crecemento do soberanismo catalán.
Notas
Véxase tamén
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
