Cantóns de Suíza

Os 26 cantóns de Suíza son os estados membros da Confederación Suíza. Cada cantón foi un estado soberano, coas súas propias fronteiras, exército e moeda dende a Paz de Westfalia (1648) até o estabelecemento do Estado Federal Suízo en 1848. O cantón máis recente é o Cantón do Xura, que se separou do de Berna en 1979.

Valais

Tesino

Grisóns

Xenebra

Vaud

Neuchâtel

Xura

Berna

Turgovia

Zürich

Argovia

Lucerna

Soleura

Basilea-Campo

Schaffhausen

Uri

Schwyz

Glarus

Sankt Gallen

AI

AR

Obwalden

Nidwalden

Zug

Friburgo

Basilea-Cidade

Francia

Italia

Liechtenstein

Austria

Alemaña

Os trece cantóns da Antiga Confederación Suíza (1513-1798)

No século XVI, a Antiga Confederación Suíza estaba composta por trece cantóns soberanos, dos que había dous tipos diferentes: seis de campo (ou bosque) e sete cantóns de cidade (ou urbanos). Aínda que tecnicamente formaban parte do Sacro Imperio Romano, convertéronse en independentes de facto, cando os suízos derrotaron a Maximiliano I na batalla de Dornach en 1499. Despois disto os seis cantóns de campo estabelecéronse como repúblicas democráticas, mentres que os sete cantóns urbanos foron repúblicas oligárquicas controladas por familias nobres.

Hoxe en día cada cantón ten a súa propia constitución, lexislatura, goberno e cortes. A maioría deles son Parlamentos Unicamerais, variando o seu tamaño dende os cincuenta e oito aos douscentos escanos, e uns poucos son Asembleas Xerais, coñecidas como Landsgemeinden. Os gobernos adoitan ser de entre cinco ou sete membros.

A constitución da Confederación Suíza, declara aos cantóns soberanos na medida de que a súa soberanía non estea limitada pola lei federal. Os cantóns tamén conservan tódalas facultades e competencias non delegadas á Confederación pola Constitución. As responsabilidades máis significantes dos cantón son a sanidade, benestar social, educación ou a recadación dos tributos. As constitucións cantonais tamén determinan o grao de autonomía que delegan nos seus municipios, mais case sempre inclúen a facultade de recadar impostos e aprobar leis municipais. As superficies dos cantóns varían entre 37 e 7.105 km² e as poboacións entre 14.900 e 1 244 400.

Ao igual que no ámbito federal, tódolos cantóns réxense por democracia directa, é dicir os cidadáns poden solicitar unha votación popular para modificar a Constitución ou as leis cantonais ou vetar as leis ou proxectos de lei de gastos aprobadas no parlamento. As Asembleas Xerais populares (Landsgemeinde) limítase agora aos cantóns de Appenzell Interior e Glarus. En tódolos demais cantóns exércense os dereitos democráticos por votación secreta.

Lista

Os cantóns están listados pola súa orde na Constitución Federal, utilizada nos documentos oficiais suízos. Os primeiros da lista son os tres cantóns cidade que se consideran preeminentes na Antiga Confederación Suíza e os outros cantóns enuméranse na orde de adhesión á Confederación. Esta tradicional orde de precedencia entre os cantóns non ten importancia práctica no moderno Estado federal, no que os cantóns son iguais entre si.

Hai vinte e tres cantóns en Suíza, mais tres deles son están formados por dous semicantóns independentes (Basilea: Basilea-Campo e Basilea-Cidade, Appenzell: Appenzell Exterior e Appenzell Exterior e Unterwalden: Nidwalden e Obwalden), xa sexa porque as dúas comunidades sempre estiveron separadas (Unterwalden) ou polas históricas guerras de relixións (as dúas Basilea e os Appenzell).

Band	Código	Cantón	Dende	Capital	Poboación[1]	Área[2]	Densidade[3]	№ munic.	Linguas oficiais
	ZH	Zürich	1351	Zürich	1 307 567	1.729	701	171	Alemán
	BE	Berna	1353	Berna	962.982	5.959	158	395	Alemán, francés
	LU	Lucerna	1332	Lucerna	363.475	1.493	233	96	Alemán
	UR	Uri	1291	Altdorf	34.989	1.077	33	20	Alemán
	SZ	Schwyz	1291	Schwyz	141.024	908	143	30	Alemán
	OW	Obwalden	1291	Sarnen	33.997	491	66	7	Alemán
	NW	Nidwalden	1291	Stans	40.287	276	138	11	Alemán
	GL	Glarus	1352	Glarus	38.237	685	51	25	Alemán
	ZG	Zug	1352	Zug	109.141	239	416	11	Alemán
	FR	Friburgo	1481	Friburgo	263.241	1.671	141	168	Francés, alemán
	SO	Soleura	1481	Soleura	250.240	791	308	125	Alemán
	BS	Basilea-Cidade	1501[4]	Basilea	185.227	37	5.072	3	Alemán
	BL	Basilea-Campo	1501[4]	Liestal	269.145	518	502	86	Alemán
	SH	Schaffhausen	1501	Schaffhausen	74.527	298	246	32	Alemán
	AR	Appenzell Exterior	1513[5]	Herisau[6]	52.654	243	220	20	Alemán
	AI	Appenzell Interior	1513[5]	Appenzell	15.471	173	87	6	Alemán
	SG	Sankt Gallen	1803	Sankt Gallen	465.937	2.026	222	88	Alemán
	GR	Grisóns	1803	Coira	188.762	7.105	26	203	Alemán, romanche, italiano
	AG	Argovia	1803	Aarau	581.562	1.404	388	229	Alemán
	TG	Turgovia	1803	Frauenfeld	238.316	991	229	80	Alemán
	TI	Tesino	1803	Bellinzona	328.580	2.812	110	190	Italiano
	VD	Vaud	1803	Lausana	672.039	3.212	188	376	Francés
	VS	Valais	1815	Sion	298.580	5.224	53	153	Francés, alemán
	NE	Neuchâtel	1815	Neuchâtel	169.782	803	206	62	Francés
	GE	Xenebra	1815	Xenebra	438.177	282	1.442	45	Francés
	JU	Xura	1979[7]	Delémont	69.555	838	82	83	Francés
	CH	Suíza		Berna	7 593 494	41.285	174	2.715	Alemán, francés, italiano, romanche

Os códigos ou abreviaturas de dúas letras son empregados con moita frecuencia para referirse aos distintos cantóns. Por exemplo, as matrículas dos vehículos, o código ISO 3166-2:CH co prefixo "CH-", (por exemplo: CH-GR para o cantón de Grisóns) ou nas páxinas web oficiais dos cantóns, por exemplo a de Tesino é www.TI.ch.

Evolución histórica

Os primeiros tres cantóns da confederación, incorporados en 1291 son os de Uri, Schwyz e Unterwalden (hoxe dividido en dous semi-cantóns: Obwalden e Nidwalden). Máis tarde, entre 1335 e 1353, incorporáronse outros cinco cantóns máis, pasando a ser unha confederación de oito: Lucerna (1335), Zürich (1351), Zug (1352), Glaris (1352) e Berna (1353).

Xa no século XV a confederación pasou paulatinamente a ter trece cantóns, coas incorporacións de Friburgo e Soleura en 1484, Basilea (separado en Basilea-Cidade e Basilea-Campo) e Schaffhausen en 1501, e Appenzell en 1513 (logo separado en Appenzell Interior e Appenzell Exterior).

En 1803 Coa República Helvética sumáronse cinco novos cantóns Sankt Gallen, Argovia, Turgovia, Tesino e Vaud. Finalmente chegando á Suíza actual coa incorporación dos Grisóns, Valais, Neuchâtel e Xenebra en 1815. O último troco foi en 1979, cando o cantón de Xura separouse do de Berna.

Nomes noutras linguas

Abr.	Galego	Alemán	Francés	Italiano	Romanche	Latín
AI	Appenzell Interior	Appenzell Innerrhoden	Appenzell Rhodes-Intérieures	Appenzello Interno	Appenzell dadens	Abbatis Cella exterior
AR	Appenzell Exterior	Appenzell Ausserrhoden	Appenzell Rhodes-Extérieures	Appenzello Esterno	Appenzell dador	Abbatis Cella interior
AG	Argovia	Aargau	Argovie	Argovia	Argovia	Argovia
BL	Basilea-Campo	Basel-Landschaft	Bâle-Campagne	Basilea-Campagna	Basilea-Champagna	Basilia Rus
BS	Basilea-Cidade	Basel-Stadt	Bâle-Ville	Basilea-Città	Basilea-Citad	Basilia Urbs
BE	Berna	Bern	Berne	Berna	Berna	Berna
FR	Friburgo	Freiburg	Fribourg	Friburgo	Friburg	Friburgum
GL	Glarus	Glarus	Glaris	Glarona	Glaruna	Glarona
GR	Grisóns	Graubünden	Grisons	Grigioni	Grischun	Grisonia
LU	Lucerna	Luzern	Lucerne	Lucerna	Lucerna	Lucerna
NE	Neuchâtel	Neuenburg	Neuchâtel	Neuchâtel	Neuchâtel	Novicastrum
NW	Nidwalden	Nidwalden	Nidwald	Nidvaldo	Sutsilvania	Subsilvania inferior
OW	Obwalden	Obwalden	Obwald	Obvaldo	Sursilvania	Subsilvania superior
SG	Sankt Gallen	St. Gallen	Saint-Gall	San Gallo	Son Gagl	Sanctogallum
SH	Schaffhausen	Schaffhausen	Schaffhouse	Sciaffusa	Schaffusa	Scafusa
SZ	Schwyz	Schwyz	Schwyz (ou Schwytz)	Svitto	Sviz	Suitia
SO	Soleura	Solothurn	Soleure	Soletta	Soloturn	Solodurum
TI	Tesino	Tessin	Tessin	Ticino	Tessin	Ticinum
TG	Turgovia	Thurgau	Thurgovie	Turgovia	Turgovia	Turgovia
UR	Uri	Uri	Uri	Uri	Uri	Urania
VS	Valais	Wallis	Valais	Vallese	Vallais	Valesia
VD	Vaud	Waadt	Vaud	Vaud	Vad	Pagus Valdensis
GE	Xenebra	Genf	Genève	Ginevra	Genevra	Genava
JU	Xura	Jura	Jura	Giura	Giura	Jura
ZG	Zug	Zug	Zoug	Zugo	Zug	Tugium
ZH	Zürich	Zürich	Zürich	Zurigo	Turitg	Turicum

Véxase tamén

• Suíza
• Antiga Confederación Suíza

Ligazóns externas

• Puzzle dos Cantóns Suízos
• Base de datos dos cantón suízos e cidades (en alemán) (en francés)

Notas

1. Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeit, Geschlecht und Kantonen Arquivado 15 de decembro de 2008 en Wayback Machine., Bundesamt fur Statistik (Departamento Federal de Estatísticas), 31 de decembro de 2007
2. km²
3. Habitantes por km², en base ao censo do ano 2.000
4. Até 1833 Basilea-Campo e Basilea Cidade formaban un mesmo cantón, Basilea.
5. Até 1597 Appenzell Exterior e Interior formaban un mesmo cantón, Appenzell
6. Sede do goberno e do parlamento cantonal, a sede da autoridade xudicial é Trogen.
7. Antes de 1979 formaba parte do cantón de Berna.