Alexander Agricola

Alexander Agricola (nome latinizado, coñecido tamén polo seu nome orixinal neerlandés Alexander Ackerman), nado na cidade flamenga de Gante, nos Países Baixos Borgoñóns, en 1445 ou 1446^[1] e finado en Valladolid, no reino de Castela, o 15 de agosto de 1506, foi un compositor da época do Renacemento pertencente á escola francoflamenga.

Alexander Agricola

Biografía
Nacemento	(nl) Alexander Ackermann c. 1446 Gante, Bélxica
Morte	15 de agosto de 1506 (Gregoriano) (59/60 anos) Valladolid, España
Causa da morte	Peste bubónica peste
Actividade
Campo de traballo	Música
Ocupación	compositor
Influencias	Johannes Ockeghem
Descrito pola fonte	Enciclopedia Católica Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Riemann's Music Dictionary (en)

Partitura de Fortem virili, de Alexander Agricola

Traxectoria

Orixes e primeira formación

A fonte dalgúns datos biográficos sobre Agricola é o texto duna composición musical impresa en 1538 por Georg Rhau titulada Epitaphion Alexandri Agricolae symphonistae regis Castiliae, na que se di do compositor que é un belga falecido en 1506 á idade de sesenta anos, durante unha viaxe a través de España ao servizo de Felipe o Fermoso. Hai outros dous epitafios, descubertos por Bonnie Blackburn: un deles especifica a data da súa morte e revela que era orixinario de gante. Nos documentos de arquivos e manuscritos musicais, o seu apelido figura case invariablemente na súa forma latinizada ("Agricola"), aínda que nun expediente de pagamento da corte borgoñoa de 1500 se identifica como "Alexander Ackerman".

Alexander Ackerman e o seu irmán Jan eran fillos de Lijsbette Naps, coñecida como Quansuijs, unha independente e adiñeirada muller de negocios que faleceu en 1499, e de Heinric Ackerman, un avogado que traballaba na casa dun rico cidadán de Gante e que debeu morrer pouco despois de 1474^[2] Alexander decidiu latinizar o seu nome e ser chamado Agricola.

Case non se coñece nada sobre a formación musical de Alexander. É probable que fose cantante do coro na igrexa parroquial de San Nicolás en Gante, á que se sabe que a súa nai, Lijsbette, lle fixera unha importante doazón para a súa sección musical en 1467.

Dado o evidente recoñecemento que obtivo Agricola como instrumentista de corda (foi clarus vocum manuumque -"afamado pola voz e polas mans"-, segundo o Epitaphion, e escribiu diversas pezas instrumentais), é probable que formase parte, xa desde neno, da agrupación de músicos instrumentistas Bassa Capella, en Gante.

A súa presenza en Francia, Italia, os Países Baixos e España

O primeiro documento que fai referencia inequívoca á Alexander Agricola corresponde á catedral de Cambrai, en Francia, onde recibiu un pagamento de catro libras polos seus servizos como chantre entre 1475 e 1476.^[3] E foi nesa época cando se realizou a copia máis antiga das que se conservan dunha das súas obras, Gaudent in celis, transmitida a través dun manuscrito datado arredor de 1476. Con todo, se se xulga sobre a base das fontes conservadas, a difusión internacional da música de Agricola non comezou ata a década de 1490. Tendo en conta a escaseza de fontes francesase dos Países Baixos entre os anos 1470 e 1480, parece que os seus primeiros traballos deberon ter difusión, principalmente, neses países.

Todo o que se sabe con certeza da vida do compositor con anterioridade a 1491 suxire que viviu e traballou entre os Países Baixos e Francia.

Tras a súa estadía en Cambrai, pérdese o rastro de Agricola durante un período de dez anos. Non aparece na listaxe da capela real de Francia do 28 de xullo de 1486, aínda que sabemos que estivo unido a esta institución durante o lustro seguinte, xa que consta que en 1491 deixou a corte de Francia para ir inicialmente a Mantua e despois a Florencia, onde o 1 de outubro do mesmo ano aparece citado nun documento da catedral cun soldo mensual de catro floríns, onde traballaba xunto co seu compañeiro Heinrich Isaac^[4]. Nunha carta de Carlos VIII a Pedro II de Médici, datada probablemente no ano 1492, o rei de Francia pediu a volta inmediata de Alexander Agricola, "chantre de nostre chapelle"^[5], así como a dun laudista que estaba na súa compaña.

O emprego de Agricola na catedral de Florencia acabou o 1 de xuño de 1492 e apenas dúas semanas máis tarde xa se atopaba na corte de Nápoles. Por unha carta de Fernando I de Nápoles datada o 13 de xuño e dirixida ao rei de Francia Carlos VIII, o primeiro confirma que Alexander estiver uns días na súa corte, que lle gustaba escoitalo cantar e que desexaría mantelo ao seu servizo. Agricola volveu a Francia, sen dúbida pasando por Florencia, o 28 de outubro dese mesmo 1492. Varios meses despois, en febreiro de 1493, o monarca napolitano ordenou ao seu embaixador na corte gala que dispuxese para Alexander un salario anual de 300 ducados, para o atraer á súa corte.^[6]

Aída que o compostitor aceptou o ofrecemento de Fernando I, este viuse na obriga de, inicialmente, adiar o nomeamento por mor da rápida deterioración da situación política en marzo de 1493 e, finalmente, en setembro do mesmo ano, encomendarlle ao seu embaixador que lle suxerise a Agricola que non debía desprazarse. Cinco meses máis tarde, Agricola foi a Nápoles na compaña de Johannes Ghiselin, aínda que con motivacións diferentes. En senllas cartas datadas o 10 de febreiro e o 6 de marzo de 1494, testemúñase a presenza de Alexander Agrícola na corte napolitana, aínda que contratado Por Pedro II de Medici.^[7]

Nada se sabe do destino de Agricola entre marzo de 1494 e o momento en que aceptou un emprego na corte borgoñoa, en agosto de 1500. Quizais a morte da súa nai, que tivo lugar en febreiro e 1499, o trouxese de volta a Gante, por mor dun pequeno imposto sobre a herdanza pagado por el e o seu irmán Jan, tal e como consta nos rexistros das contas da cidade. De calquera xeito, Agricola tivo a oportunidade de volver á súa cidade natal como cantante da corte.

Filipe I de Castela (o Fermoso) e a súa corte estaban en Gante o 30 de novembro de 1505, e as contas do ducado borgoñón reflicten o pagamento do seu salario nesa data, xunto cos pagos a compositores como Pierre de la Rue, Antonius Divitis e Marbrianus de Orto. Uns meses máis tarde, a corte castelá comezou a súa viaxe cara a Castela e chegou a Valladolid o 22 de xullo de 1506.

Pouco despois da súa chegada a Castela, Agricola colleu unha febre moi alta (febris fervens), que se pensa que foron a causa da súa morte, preto de Valladolid, o 15 de agosto de 1506. Os seus restos foron depositados nunha igrexa non identificada da cidade.

Obra

Estilo

Alexander Agricola escribiu misas, motetes e cancións polifónicas (con letras en francés, neerlandés e italiano). Discípulo de Josquin des Prés, mantívose sempre fiel á tradición francoflamenga, e non se atopan nel influencias italianas. É particularmente salientable o seu estilo enérxico. Agrícola concibe a canción como un asunto que se presta a variacións brillantes e que lle permite destacar os sentimentos e sorprender o público coa ornamentación.^[8]

En comparación con outros compositores da súa xeración, non semella que Agricola fose especialmente prolífico. A súa música caracterízase por unha sensibilidade excéntrica, case barroca, e foi descrita por un observador do século XVI como non hanitual, tola e estraña.

En moitos aspectos, a súa sintaxe xeral é semellante á doutros compositores nados por volta de mediados do século, en particular no uso da secuencia, do ostinato e do movemento das voces exteriores en décimas paralelas. Pero a súa orixinalidade encarna un paradoxo segundo o cal as cadencias frecuentes e os típicos motivos curtos se engloban adoito en concepcións formais e melódicas dunha amplitude salientable. Diso resulta unha imprevisibilidade que lembra a Ockeghem (de quen Agricola parece ter aprendido moito), aínda que expresada nunha linguaxe máis axitada e máis rica.

Algunhas obras de Alexander Agricola foron transcritas para o laúde polo alemán Hans Neusidler.

A seguinte listaxe de obras de Agricola está baseada na edición de Lerner:^[9]

Misas e partes de misas

• Missa In myne zin (a catro voces).
• Missa Je ne demande (a catro voces).
• Missa Le serviteur (a catro voces).
• Missa Malheur me bat (a catro voces).
• Missa Paschalis (a catro voces).
• Missa primi toni (a catro voces).
• Missa secundi toni (a tres voces).
• Missa sine nomine (a catro voces).
• Credo, Sanctus (a tres voces).
• Credo (a catro voces).
• Credo vilayge (a catro voces).

Himnos, lamentacións e magnificats

• A solis ortus cardine (a catro voces).
• Ave maria stella (a catro voces).
• Lamentations (a tres voces).
• Lamentations (a catro voces).
• Magnificat primi toni (a catro voces).
• Magnificat secundi toni (a catro voces).
• Magnificat octavi toni (a catro voces).

Motetes relixiosos

• Amice ad quid venisti (a tres voces).
• Arce sedet Bacchus (a dúas voces). 
• Ave domina sancta Maria (a catro voces).
• Ave pulcherrima regina (a catro voces).
• Ave que sublimaris (a tres voces).
• Da pacem (a tres voces).
• Ergo sancti martyres (a catro voces).
• Nobis sancti spiritus (a catro voces).
• O crux ave (a catro voces).
• O quam glorifica (a catro voces).
• O virens virginum (a catro voces).
• Regina coeli (a catro voces).
• Salve regina (I) (a catro voces).
• Salve regina (II) (a catro voces)
• Sancte Philippe appostole (a catro voces)
• Si dedero (a tres voces).
• Transit Anna timor (a catro voces).
• Virgo sub etheris (a tres voces).

La

Cancións relixiosas

• Belle sur toutes / Tota pulchra es (a tres voces).
• L'heure est venue / Circumdederunt me (a tres voces).
• Revenez tous regretz / Quis det ut veniat (a catro voces).

Cancións profanas neerlandesas

• In minen zin (a tres voces).
• Mijn alderliefste moeschkin (a tres voces).
• O Venus bant (a tres voces).
• Tandernaken (a tres voces).

Cancións profanas francesas

• Adieu m’amour (a seis voces).
• Adieu m'amour (a tres voces).
• A la mignonne de Fortune (a tres voces).
• Allez mon cueur (a tres voces).
• Allez regretz (a tres voces).
• Amours, amours (a tres voces).
• Ay je rien fet (a tres voces).
• C'est mal cherché (a tres voces).
• C'est trop sur (a tres voces).
• C'est ung bon bruit (a tres voces).
• Comme femme (a catro voces).
• Comme femme (a tres voces).
• Comme femme (a dúas voces).
• Crions nouel (a tres voces).
• De tous biens plaine (a catro voces).
• De tous biens plaine (a tres voces).
• Dictes my toutes (a tres voces).
• D'ung aultre amer (a catro voces).
• D'ung aultre amer (a tres voces).
• En actendant (a tres voces).
• En dispitant (a tres voces).
• En m'en venant (a tres voces).
• Et qui la dira (a tres voces).
• Fors seullement (a catro voces).
• Fortuna desperata (a seis voces).
• Gentil galans (a tres voces).
• Guarde vostre visage (a tres voces).
• Ha qu'il m'ennuye (a tres voces).
• Helas madame, que feraige (a tres voces).
• Il me fauldra maudire (a tres voces).
• Il n'est vivant (a tres voces).
• J'ars du desir (a tres voces).
• J'ay beau huer (a tres voces).
• Je n'ay dueil (a catro voces).
• Je ne puis plus (a tres voces).
• Je ne suis point (a tres voces).
• La saison en est (a tres voces).
• Les grans regretz (a tres voces).
• L'homme banni (a tres voces).
• Mauldicte soit (a tres voces).
• Nostres assovemen (a tres voces).
• Oublier veul (a tres voces).
• Par ung jour de matinee (a tres voces).
• Par voz plaisirs (a tres voces).
• Princesse de tout beaulté (a tres voces).
• Pourquoy tant / Pour quelque paine (a tres voces).
• Royne des flours (a tres voces).
• Que vous mademe / In pace in idipsum (a tres voces).
• Se je fais bien (a tres voces).
• Se je vous eslonge (a tres voces).
• Se mieulx ne vient d'amours (a tres voces).
• Serviteur soye (a tres voces).
• Sei congé prens (a tres voces).
• S'il vous voullez (a tres voces).
• Si vous voullez (a tres voces).
• Soit loing (a tres voces).
• Sonnés muses melodieusement (a tres voces).
• Tout a par moy (a catro voces).
• Tout a par moy (a tres voces).
• Va t'en, regret (a tres voces).
• Vostre bouche dist (a tres voces).
• Vostre hault bruit (a tres voces).

Obras italianas

• Amor che sospirar (a tres voces).
• Donne, noi siam dell'olio facitori (a tres voces).

Obras latinas

• Cecus non judicat de coloribus (a tres voces).
• Pater meus agricola est (a tres voces).
• Gaudeamus omnes (a dúas voces).
• Jam fulsit (a catro voces).

Obra sen título

• [Dúo]  (a dúas voces).

D

Notas

1. Wegman, Rob C. "Agricola, Bordon and Obrecht at Ghent". En Revue belge de musicologie, LI, 1997. Páxinas 23-62. Citado pr Paul Van Nevel nas notas do CD Un labyrinthe secret, Sony, 1999.
2. Wegman, Rob C. (2006-08-01). "Pater meus agricola est: the early years of Alexander Agricola". Early Music (en inglés) 34 (3): 375–390. ISSN 0306-1078. doi:10.1093/em/cal064.
3. Elders, Willem. Composers of the Low Countries. Oxford. Clarendon Press. 1991. Páxina 137. [ISBN 978-0-19-816-147-9]
4. É probable, por outra banda, que Isaac sexa o compositor do Epitaphion mencionado, xa que el escribiu Nil prosunt lacrimae, que constitúe case con seguridade a súa terceira parte (tertia pars).
5. Pajares Alonso, Roberto. Historia de la música en 6 bloques. Madrd, Ed. Visión Libros. 1991. Páxina 114. [ISBN 978-84-9983-909-7]
6. Aínda tento en conta as diversas paridades do ducado en función do seu lugar de emisión, o salario disposto para Agricola superaría claramente o demandado par Josquin des Prés en Ferrara en 1502.
7. Ao mesmo tempo, as capelas de Florencia disolvéronse logo da predicación de Savonarola; semella que Agricola e Ghiselin obtiveron licenza para saír de Florencia, sen ser despedidos formalmente.
8. Vignal, Marc. Larousse de la musique. París. Larousse 1982.
9. A edición de referencia para a listaxe das obras é: "Alexander Agricola: Opera omnia". En Lerner, Edward R. (ed). Corpus mensurabilis musicae, XXII / 1-5, 1961-1970, [ L ].

Véxase tamén

Bibliografía

• Atlas, Allan W. "Alexander Agricola and Ferrante I of Naples". En Journal of the American Musicological Society, XXX, 1977. Páxinas 313-319.
• Atlas, Allan W.; Cummings, Anthony M. "Agricola, Ghiselin, and Alfonso II of Naples". En Journal of Musicology, VII, 1989. Páxinas 540-548.
• Fitch, Fabrice. "Agricola versus Alamire: the Lie of the Sources". En The Burgundian Habsburg Court Complex of Music Manuscripts (1500-1535) and the Workshop by Petrus Alamire: colloquium proceedings: 25-28 November 1999 [actas do coloquio]. Louvain-Neerpelt, Alamire. 1999. Páxinas 299-308.
• Lerner, Edward Robert. The Sacred Music of Alexander Agricola [dissertación]. New Haven. Universidade Yale, 1958.
• Lerner, Edward Robert. "The “German” Works of Alexander Agricola". En The Musical Quarterly, XLVI, 1960. Páxinas 56-66.
• Wegman, Rob C. "Agricola, Bordon and Obrecht at Ghent". En Revue belge de musicologie, LI, 1997. Páxinas 23-62.

Ligazóns externas

• Partituras de Alexander Agricola en International Music Library Project.
• "Alexander Agricola" en Corpus mensurabilis musicae. Volume 22. The American Institute of Musicology.