rama da lingüística que se ocupa dos nomes propios e apelidos das persoas From Wikipedia, the free encyclopedia
A antroponimia é a rama da lingüística que se ocupa dos nomes propios e apelidos das persoas, como parte da onomástica, división que estuda os nomes propios en xeral.
A altura da formación das linguas románicas, entre os séculos VI e IX, o exame da documentación referida a Galiza, escrita en latín, ofrece as seguintes tradicións antroponímicas:
A partir do século IX comeza a aparecer un segundo nome. Este é o xerme do que logo se designaría como apelido. A pesar de que se usaba unha gran variedade de nomes, estes comezaron a repetirse, porque confluíron un aumento demográfico coa repetición de nomes por moda; así, subsistiu a necesidade de identificar con claridade a cadaquén (así un escrito de 1007 distingue "alio Vimara": "outro Vimara" porque se citara antes un homónimo dese). Empregaranse varios recursos:
Unha variante máis viría engadirse para conformar a variedade temática dos apelidos galegos, que serán os de orixe estranxeira, entendido nun sentido lato, como apelidos fóra do sistema lingüístico propio de Galiza, en rápido proceso de formación:
Da aplicación desas modalidades foran aparecendo ao longo da Idade Media os diversos apelidos:
Álvarez (p.ex., en 1082: Monio Alvariz; en 1281: Iohan Aluarez), Bermúdez (1082: Roderico Veremudiz), Bernárdez (1454: Afonso Bernaldes), Díaz (1001: Odoarius Didaci; 1244: Lopo Dias), Domínguez (1269: Pedro Domínguez), Estévez < STEPHANICI < STEPHANUS (1274: Martín Steuâês ; 1276: Marina Esteueez), Fagúndez , de FACUNDUS (1316: Pay Fagundez), Fernández (1082: Odoario Fernandiz, 1307: Sancha Fernandes), Flórez (1323: Lopo Flores), Froiz / Frois < FROILICI < FROILA, segundo Piel (1137: Didacus Froilet; 1147: Ramirus Froiez; 1271: Garcia Froyes), Giráldez, desde GIRALDUS < GERHARDT (1158: Arias Giraldiz; 1307: Roy Giraldez), Gonçálvez < GUNDISALUICI < GUNDISALUUS (1137: Pelagius Goncaluiz; 1370: Affonso Gonçalues) e o seu correlato González (1360: Fernan Gonçalez das Lageas; 1408: Nuno Gonçalez; 1520: Marquesa Gonçales), Gutiérrez (1001: Pepi Gutierriz, 1227: Fernando Guterriz), Henríquez / Enríquez (1257: Johan Anriquez), López (1095: Scemeno Lupiz; 1360: Gonçaluo Lopes), Martíns ou Martís (1198: Iohannes Martiniz; 1231: Pay Martiz; 1260: Oracha Martijz), Méndez < MENENDICI < MENENDUS < HERMENEGILDUS (982: Sisnandus Menendiz; 1321: Roy Meendez; 1460: Costança Mendes), Miguez ou Miguéns < MICHAELICI (1188: Rui Miguez; 1295: Ioham Mjgéés; 1491: Gomes Migues), Moniz (1076: Maria Monniz; 1274: Azêda Moniz), Muñiz (1016: Ecta Munici; 1227: Petrus Muniz de Suagildi), Muñoz < xenitivo de MUNIO, -ONIS (1001: Nunno Munionis; 1228: Dominicus Munionis), Núnez (1016: Nunius Nuniz; 1281: Aras Nunez; 1516: Barbora Nunnes), Ordóñez, de ORDOÑO (1111: Veremundi Ordonis; 1273: Paay Ordonez de Penosinus), Ozores < OSORICI < OSORIUS (1156: Petrus Osoriz; 1280: Gonçaluo Osorez), Páez < PELAGICI < PELAGIUS (1082: Didaco Pelaiz; 1241: Gonçaluo Paez) ou, coa mesma orixe Pais (1271: Domingo Pays de Camoira ; 1281: Maria Payz) e Paz / Pas (1323: Roy Paas; 1454: Aluaro Paas), Pérez < PETRICI < PETRUS (1095: Muninus Petriz; 1216: Aras Perez), Ramírez (1001: Ranemirus Ranemiriz ; 1271: Martin Ramiriz), Reimóndez, posibelmente de RAGIMUNDUS (1271: Váásco Reymondez), Rodríguez (1153: Alvarus Ruderiguiz Gallecie; 1298: Sancha Rodriguez; 1429: Biringuela Rodrigues), Salvadores (1243: Dominicus Salvatoris; 1370: Pedro Salvadores), Sánchez (1091: Aragonti Sangiç ; 1115: Eldoncia Sanchiz; 1394: Aluar Sanches de Hulloa), Suárez < SUARICI < SUARIUS (1164: Sanxa Suarici; 1257: Martin Suares), Vázquez (1087: Osorio Velasquiz, 1106: Gudesteo Veasquiz; 1160: Petrus Vahasquiz; 1272: Meen Vaasquez; 1497: Roy Vasques) etc. De IOHANNIS, usado como xenitivo, formaranse varios resultados diferentes: Anes (1262: Pedre Anes; 1454: Maria Anes,) Eans, Eanes, Enes, Ennes, Ianes, Yanes (1273: Eldora Yanes, que en 1276 aparece como Eldora Eanes; 1275: Laurenço Ianes d'Ourense; 1396: Eynes Ianes), Oanes (1082: Tota Joanis; 1272: Migael Joanes; 1279: Gonzaluo Oanes).
Abel (1361: Johan d'Auel), Afonso (1520: Fernando d'Afonso), André/ Andrés (1321: Martín André / 1333: Johan Andres), Ares (1254: Rodrigo Ares) ou a súa variante Arias (1151: Froyla Arias), García (1316: Aras Garcia; 1454: Eluira Garçia), Giao < IULIANO (1454: Lopo Giaao), Gil < AEGIDII, a través do francés (ca. 1152: Petrus Gil; 1287: Steuao Gil), Gómez (1227: Ruderico Gomez; 1335: Eynes Gomes; 1489: Sancha Gomes), Jácome < IACOB (1291: Pedro Jácome), Macía < MATHIA (1347: 1347: Pedro Maçia; 1454: Oraqa Maçia), Martín < MARTINI (1252: Marie Martin; 1467: Juan Martin), Ogea / Ojea < EUGENIA (1423: Lopo Ougea; 1482: Aluaro Ougea), Tomé < THOMAE (1255: Petro Tome; 1290: Martin Thome; 1454: Johan Tome); Vidal < VITALE(M) (1240: Petro Vitale; 1305: Johan Vidal).
Pode observarse que do mesmo xeito que temos un vocabulario común co castelán, o corpus de apelidos patronímicos de Galiza evolucionou, en certos casos, para resultados coincidentes.
Outra conclusión que se pode extraer é que segundo avanzou a Idade Media, os nomes propios con procedencia na área grecorromana foran aumentando fronte aos xermánicos, maioritarios no período altomedieval.
Bispo / Vispo (1435: Roy Bispo; 1489: Fernán Vyspo), Cabaneiro (1249: Rodericus Petri, dictus Cabanerus; S. XV: Johan Cabaneiro), Cabreiro (1436: Martin Cabreiro), Capelán (1455: Eluira do Capelán), Casado (1294: Johan Casado), Cerralleiro (1454: Afonso Saraleyro), Chantres (1316: Afon Peres Chantres), Colmeiro (1482: Lopo Colmeyro), Ferreiro / Ferreira (1274: Vicente ferreyro; 1422: Estevoo Ferreiro; 1454: Costança Ferreyra), porén a forma feminina pode ser tamén de orixe toponímica; Frade (1285: Iohan do Frade), Freire (1289: Aras Freyre; 1442: Johan Freire), Labrador (1403: Fernán Lavrador), Mariño (1273: Pero Marino; 1467: Juan Marynno), Mercador (1274: Pero Perez dito mercador d'Ourense; 1406: Ares Mercador), Mogo (1225: Gundisalvo Monago; Johanne Moogo Costanzo), Moleiro (1333: Pero Molleyro; 1407: Fernán Moleiro), Notario (1488: Jacome Notario), Porteiro (1282: Pedro Uidal dito Porteyro; 1350: Martin Porteiro), Romeu (1251: Petro Romeu; 1467: Jacome Romeu), Señor (1306: Johan Sennor; 1450: Maria Señora).
Abeleda (1278: Pedro Sanchez d'Auelaeda; 1484: Pedro de Abeleda), Araúxo (1491: Ferrán d'Araujo), Brandeso (1484: Juan de Brandeso), Arousa (1416: Pero da Arouça), Camós (1437: Gonçalvo de Camoes), Garabatos (1495: Ares de Garabatos), Insua (1454: Johan da Ynsoa), Irixoa (1429: Juan de Irijoa), Xunqueira (1374:Pedro de Junqueira), Laxe < de LAGENA (1269: Martin da Lagea; 1331: Iohanne da Lage; 1549: Ruy da Laje), Lago (1438: Gonçalvo do Lago), Merza (1422: Afonso de Merça), Lemos (1414: Johan de Lemos), Nóvoa (1364: Johan de Novoa; 1435: Lyonor de Noboa), Pumar (1434: Vaasco do Pumar), Remesal (1289: Pedro Remesal), Ruanova (1454: Gomes da Rua Noba; 1481: Pero da Rua Nova), Sanlés < da comarca do Salnés < (TERRA) SALINENSE (1416: Afonso de Salnes; 1438: Afonso Sanles do Camino), Sas < de SALAS (1500: Juan de Saas), Torre / Atorre (1276: Ruy Perez dictu da Torre; 1505: Gomes da Torre), Valeirón / Baleirón (1158: Petrus de Valeiron; 1365: Iohan Valeiron), Viso (1417: Gonçalvo de Viço, 1486: Afonso do Vyso)
Tamén pertencen a esta sección boa parte dos apelidos orixinados en nomes de santos, porque con frecuencia aluden ao santo protector da freguesía de orixe do individuo ou ben indica un lugar formado por un haxiotopónimo (en casos poden aludir ao santo do día, ou a unha devoción particular):
Sampaio (1470: Fernan de Sam Payo), San Pedro / Sampedro (1442: Aluaro de Sant Pedro; 1502: Juan de San Pedro), Sanfiz (1519: Gonçalo de San Fiis), Sanxurxo (1342: Gomez Eanes de San Gurgo; 1491: Jacome de Sanjurjo), Seoane (1430: Iohan Seoane; 1474: Fernan de Seoane), Santalla (1470: Ares de Santalla).
Tamén se poden incluír aquí os apelidos orixinados en xentilicios: '''Galego''' (1297: Pero Galego da Garda), Esturao "asturiano" (1487: Fernando Asturiaao), Portugués (1488: Pedro Portuguees), Alamán / Alemán (1438: Rodrigo Alaman), Franco (1349: Fernan Franco).
Relativos a cualidades físicas (reais ou imaxinarias do suxeito): Albo (1258: Iohanne Albo), Vermello (1445:Roy Vermello), Bocacho (1294: Fernan Yanes Bocach; 1303: Fernando Affonso Bocacho), Calvete (1275: Martin Caluete de Leyro; 1403: Gomes Rodriges Calvete), Chamorro (1434: Johan Chamorro; 1447: Pero Chamorro), Crespo (1173: Martinus Crispus; 1428: Afonso Crespo), Feixoo (1448: Pero Feijoo ; 1468: Iohan Feixoo; 1510: Luis Feijoo), Gago (1280: Martî Perez dito Gago; 1424: Pedro Gago Ferreiro), Longo (1201: Pelagio Longo; 1437: Afonso Longo), Mouriño (1322: Fernâ Martins dito Mouriño; 1417: Rui Mouriño), Rapado (1400: Johan Rapado), Regalado, cfr. (a)rregalar "revirar os ollos" (1284: Pay Eanes dito Regallado de Nanton). A este apartado pertencen tamén os sobrenomes que aluden a partes do corpo, p.ex.: Cabeza(s) (1267: Iohannes Cabeza; 1417: Vaasco Peres Cabeça), Costas, cfr. galego costas: "lombo do corpo" ( 1280: Petro Perez dito Costas), Topete (1268: Johanne Topete, 1286: Fernan Eanes dito Topete).
Referidos a cualidades morais: Alegre (1296: Jhoâ Alegre; 1454: Eluira Alegre), Amigo (1292: Pero Amigo dicto Amigo de Coymbraos), Cansado (1454: Gonçaluo Qansado), Cordo (1305: Johan Cordo), Leal (1275:Pedro Leal; 1433: Johan Leal), Ledo (1274: Martin Ledo; 1454: Estevoo Ledo), Manso (1287: Johan Mansso; 1516: Francisco Manso), Salgado (1259: Petro Lupi dicto Salgado; 1488: Aluaro Salgado), Sutil (1419: Iohan Sutil), Traveso (1269: Martin Travesso; 1385: Afonso Yanes Traveso), Tato (1331: Afonso Tato; 1485:Juan Tato).
Comparacións con animais, como p.ex.: Abella (1275: Pero Abella), Balea / Valea (1493: Afonso Valea; 1525-1535: Rui Balea), Cabalo (1177: Munio dictus Caballus; 1289: Pedro Iohannis, dito Cauallo), Chasco (1248: Iohannes Chascus), Mascato (1440: Gonçalvo Mascato), Pato (1433: Aluaro Pato; 1533: Ruy Pato), Ratón (1330: Fernan Eanes, Raton; 1441: Vasco Raton), Solla (1242: Petri Fernandi dicti Solia), Vaca (1302: Esteuoo Uaca).
Referencias ás plantas, partes delas ou froitos, p. ex.: Baluga / Baluja (1434: Gonçaluo Baluga; 1494: Vasco Baluga), Bugallo (1449: Juan Bugallo de Bueiros), Carballo (1378: Roy Lourenço, dito Caruallo), Cereixo (1454: Roy Cereygo; 1506: Aluaro Çereyjo), Ramallo (1457: Afonso Ramallo).
Alusións a todo tipo de obxectos, como: Agulla (1420: Juan Agulla), Caldeiro (1449: Fernan Caldeiro), Cuba (1255: Pedro Pelagii Cuba), Fariña (1369: Diego Fariña), Loriga (1308: Pedro Fernández Loriga), Saco (1515: Pero Saco de Villanoble), Tacón (1314: Pero Tacón)
Abarca (1487: Abraan Abarca), del Castillo (1484: Christoval del Castillo) ; Frango, cfr. portugués frango "polo" (1454: Ares Frango), Goth (1283: Johan Goth), Mendoza (1418: Pedro de Mendoça), Padilla (1458: Johan de Padilla); Soixon, posibelmente do topónimo francés Soissons (1421: Afonso de Soixon), Tamayo (1455: Pero de Tamayo), Zubiazo ( 1416: Juan Sanches de Çubiaçu)
Paralelamente houbo unha escolla dos nomes persoais, ditos ás veces tamén nomes propios, de pía ou de bautismo (fr. prénom ; en. given name). As características esenciais que mostran son as seguintes:
O corpus básico da antroponimia galega fora fixado na Idade Media, de xeito que durante a Idade Moderna, os apelidos novos son poucos (fundamentalmente de topónimos). Cos nomes propios ocorrerá outra cousa: os antigos nomes medievais castelanizáronse e o influxo da Igrexa Católica se deixou sentir co espallamento de novas devocións (os anxos custodios, a sagrada familia, novas ordes relixiosas como os xesuítas ou os dominicos, novos santos).
Lema Suárez ten demostrado como estas transformacións se foran efectuando en boa medida por decisión dun escribán ou un crego, con poder para asentar un nome por escrito.
Os 25 nomes dados a bebés máis frecuentes na derradeira década do século XX en Galicia son[1]:
Orde | Muller | Orde | Home |
---|---|---|---|
1 | Laura | 1 | Hadrián & al. |
2 | Andrea | 2 | David |
3 | María | 3 | Daniel |
4 | Sara | 4 | Alexandre & al. |
5 | Alba | 5 | Pablo / Paulo |
6 | Cristina | 6 | Diego |
7 | Lucía | 7 | Iván |
8 | Marta | 8 | Xavier & al. |
9 | Paula | 9 | Rubén |
10 | Ana | 10 | Serxio & al. |
11 | Noelia | 11 | Manuel |
12 | Raquel | 12 | Miguel |
13 | Sandra | 13 | Carlos |
14 | Patricia | 14 | Xurxo & al. |
15 | Nerea | 15 | Alberto |
16 | Tania | 16 | Cristian |
17 | Lorena | 17 | Martiño & al. |
18 | Tamara | 18 | Brais |
19 | Beatriz | 19 | Marcos |
20 | Iria | 20 | Óscar |
21 | Silvia | 21 | Iago |
22 | Carla | 22 | Álvaro |
23 | Antía | 23 | Borxa & al. |
24 | Natalia | 24 | Xosé Manuel & al. |
25 | Rocío | 25 | Anxo |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.