زبان پشتو
زبان محلی افغانستان / From Wikipedia, the free encyclopedia
پَشتو یا پښتو یک زبان ایرانی شرقی است که در کنار زبان فارسی یکی از زبان های اصلی افغانستان و دومین زبان پرگویشور در پاکستان محسوب میشود.[6] در ادبیات فارسی گاه از این زبان به نام اَفْغانی یاد شدهاست.[7][8][9][10] پشتونها گویشوران پشتو میباشند که در پاکستان، افغانستان، هند و ایران زندگی میکنند. پشتو پس از سده هفتم میلادی وام واژههای زیادی از فارسی گرفتهاست.
پشتو | |
---|---|
پښتو Pax̌tó | |
زبان بومی در | افغانستان و پاکستان |
قومیت | پشتونها و مردم نورستانی ، کلاش، مردم بروشو |
شمار گویشوران | ۴۰[1] تا ۶۰ میلیون[2] (بدون تاریخ) |
هندواروپایی
| |
گونههای معیار | |
گویشها | گویشهای پشتو |
عربی (الفبای پشتو) | |
وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | افغانستان[3] |
زبان اقلیت شناختهشده در | |
تنظیمشده توسط | آکادمی علوم افغانستان (افغانستان) آکادمی پشتو (پاکستان) |
کدهای زبان | |
ایزو ۱–۶۳۹ | ps |
ایزو ۲–۶۳۹ | pus – Pushto, Pashto |
ایزو ۳–۶۳۹ | pus – کد همگانی – Pashto, Pushtoکدهای اختصاصی: pst – پشتوی شمالیpbu – پشتوی مرکزیpbt – پشتوی جنوبیwne – ونتسی |
گلاتولوگ | pash1269 (Pashto)[5] |
زبانشناسی | 58-ABD-a |
مناطقی در افغانستان و پاکستان که پشتو رایج است: زبان بیشینه زبان کمینه | |
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آیپیای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامتهای سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسههای یونیکد ببینید. |
زبان پشتو در اصل جزئی از زبانهای ایرانی است. قواعد آواشناسی نشان میدهد که واژه پشتو شکل دیگرگونشدهای از همان واژهٔ پَرْسَوا (به معنی پارسی) است.[11][12] بطلمیوس هم آن را پکتین نوشتهاست؛ بنابراین نام پشتو از همان پکهت – پکتویس – پکتین ساخته شده و پشتو و پختو تلفظ میشود. اغلب پشتوزبانان در افغانستان، به خوبی زبان فارسی را میدانند ولی برعکس آن صادق نیست. زبان فارسی زبان نَخُست یا دوم ۷۷ درصد مردم افغانستان است.[13]
نخستین دولت مستقل افغانی یعنی امپراتوری درانی در سال ۱۷۴۷ تشکیل گردید، اما زبان (پشتو) فقط درسال ۱۹۳۶ حیثیت زبان رسمی دولتی را کسب کرد. قانون های نوشتاری و ادبی زبان پشتو در میانه سده شانزدهم بنیانگذاری شد ولی به علل گوناگون روند ایجاد قواعد ادبی زبان پشتو تا هماکنون تکمیل نشدهاست.[14] در سال ۱۹۶۴ وقتی زبان فارسی به زبان دری تغییر نام یافت، زبان پشتو به عنوان زبان رسمی دوباره مورد تأکید قرار گرفت.[15][16]
نخبگان افغان از هر دو زبان فارسی و پشتو استفاده میکنند و زبان فارسی را نمادی از پرورش فرهنگی و تکامل میدانند. ظاهرشاه (شاه افغانستان طی سالهای ۱۹۳۳ تا ۱۹۷۳) بعد از پدرش محمد نادر شاه و همانند او تصمیم گرفت که مقامات باید هر دو زبان فارسی و پشتو را مطالعه و مورد استفاده قرار دهند. در سال ۱۹۳۶ یعنی سه سال بعد از آغاز فرمانرویی وِی، طی یک حکم شرعی سلطنتی زبان پشتو را زبان رسمی افغانستان اعلام کرد با وجود این که اغلب خانواده سلطنتی و دیوانسالاران که اغلب پشتون بودند، فارسی صحبت میکردند. جو ایرانی ستیز و شیعه ستیزی القا شده توسط انگلیس به حاکمان وقت افغانستان، سبب این تصمیم بود.[17][18][19]
زبان پشتو در نواحی جنوبی و جنوبشرقی کشور افغانستان و بهطور پراکنده در شمال و قسمت شمالغربی پاکستان و همچنین در مناطقی از ایران و هندوستان که پشتونها حضور دارند متداول است. گروهی از پشتوزبانان در بلوچستان و معدودی در چیترال و کشمیر زندگی میکنند. برخی نیز در کنار مرزهای ایران و افغانستان سکونت دارند. هر چند زبان عربی در این زبان نفوذ یافته، پشتو بسیاری از خصوصیات اصیل زبانهای ایرانی را درون خود نگه داشته و خود لهجههای گوناگون دارد:مانند وزیری، آفریدی، پیشاوری، قندهاری، غلزایی، بنوچی و غیره.
در قانون اساسی نو افغانستان، هر دو زبان رایج آن کشور، یعنی فارسی دری و پشتو، بهعنوان زبانهای رسمی ملی پذیرفته شدهاست. بنا به گفته دانشنامه ایرانیکا تعداد گویشوران زبان پشتو در افغانستان ۱۲ میلیون نفر، در پاکستان حدود ۲۳ میلیون نفر و در ایران حدود ۵۰٬۰۰۰ نفر (بدون احتساب مهاجران) برآورد میشود.[20] برخی منابع، تعداد گویشوران آن را حتی میان ۴۰ تا ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان تخمین زدهاند.[21]
زبان باستانی ایرانی که نیای پشتو بوده، به احتمال زیاد با زبان گاتاهای زرتشت نزدیکی داشتهاست.[20] با گذشت زمان، شاخهٔ زبانهای هندوآریایی تأثیر عمیقی بر روی پشتو گذاشتهاست، اما زبان پشتو درعینحال بسیاری از ویژگیهای اصلی زبانیش را در خود حفظ کردهاست.[22]