زبان آذری
زبان باستانی مردم منطقهٔ آذربایجان / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان آذَری باستان یا پارسی آذَری یا پَهْلَوی آذَری زبانی است از خانوادهٔ زبانهای ایرانی غربی که در بخش آذربایجان (آتورپاتکان) و زنجان پیش از گسترش زبان ترکی رایج بودهاست و امروزه گسترهٔ آن محدود شدهاست. بیشتر دانشمندان ایرانشناس، در بازگویی ریشهٔ تاریخی این زبان آن را آریایی دانسته که تاریخدانان و جغرافینویسان اسلامی نیز آن را «پارسی آذری»، «پهلوی آذری» و «آذری» خواندهاند. برخی زبان شناسان بر این باورند که زبانهای تاتی جنوبی در اطراف تاکستان مانند گویشهای هرزندی و کرنگانی، بازماندگان این زبان هستند. افزون بر این، زبان آذری باستان نزدیکی زیادی با زبان تالشی و زبان زازایی داشتهاست. هر دو زبان زازا و تالشی از بقایای آذری قدیم به شمار می روند.[1][2][3] هنینگ، زبان شناس و ایران شناس، نشان داد که هرزندی دارای بسیاری از ویژگی های زبانی مشترک با تالشی و زازا است و هرزندی را بین تالشی و زازا قرار داد.[4]
آذری | |
---|---|
آذری کهن | |
آذری Āḏarī | |
زبان بومی در | ایران (ایران باستان)، جمهوری آذربایجان |
دوره | ۱۱۰۰–۱۹۷۲[5] |
هندو-اروپایی
| |
الفبای فارسی | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | هیچ کدام (mis ) |
گلاتولوگ | adha1238 [6] |
هر چند که مطالعه بر روی این زبان پیشینهٔ درازایی در نزد خاورشناسان غربی دارد، ولی احمد کسروی نخستین پژوهش گسترده دربارهٔ آن را در ایران انجام داد. احمد کسروی، تاریخنویس ایرانی، در کتاب آذری یا زبان باستان آذربایجان نمونههایی از این زبان و پیوند آن را با زبان تاتی نشان داد. زبانشناسان با اشاره به وجود زبانهای تاتی و هرزنی در چندین روستای آذربایجان شرقی، اردبیل، نمین، خلخال (کلور)، عنبران، پیلهرود و مینآباد آنها را از بقایای آن زبان باستانی میداند. همچنین این زبان به زبان تالشی نزدیک است.[7] زبان «آذری»، یکی از شاخههای زبان پهلوی است که پس از حملهٔ عربها و هجوم اقوام ترک همچنان به زندگی خود ادامه دادهاست؛ ولی با پا گرفتن زبان ترکی در آن دیار، رفتهرفته زبان «آذری» رو به سستی و فراموشیدگی نهادهاست. گو این که هنوز در پارهای از روستاها و بخشهای آذربایجان نقشی و نشانی از آن باقی است.
امروزه نیز برخی زبانشناسان و پژوهشگران زبانی، نامِ آذری را به نام زبانِ تاتی ایران و لهجههای مختلف آن (لهجههای هرزندی و کرینگانی در شمال غرب، شاهرودی، شالی، کجلی و … در خلخال و طارم، تاکستانی، ابراهیمآبادی، اشتهاردی و… در قزوین) ترجیح میدهند و در آثار خود، هنگام بررسی زبان تاتی ایران، به جای نام تاتی، از نام «آذری» به عنوان یکی از زبانهای ایرانی شمال غربی استفاده میکنند.[8]
زبان آذری زبان باستانی سرزمین آذربایجان و زبانی از خانواده زبانهای آریایی است و ارتباطی با زبان ترکی آذربایجانی ندارد.[9]