ایران قاجاری
کشوری در غرب آسیا (۱۱۷۵–۱۳۰۴) / From Wikipedia, the free encyclopedia
ایران قاجاری یا شاهنشاهی قاجار با نام رسمی دولت عِلیّهٔ ایران، یک دولت ایرانی[7] بود که میان سالهای ۱۱۷۵ تا ۱۳۰۴ خورشیدی بهدست دودمان قاجار اداره میشد.[8] ایران در این دوره با نام ممالک محروسه ایران نیز شناخته میشد.[9][10][11] ایران قاجاری توسط آقامحمدخان قاجار بنیان گذاشته شد و در زمان مظفرالدینشاه و پس از جنبش مشروطه، نوع حکومت ایران تبدیل به پادشاهی مشروطه گردید. آخرین شاه این دولت نیز احمدشاه بود که در سال ۱۳۰۴ و با تصویب مجلس شورای ملی، از پادشاهی برکنار و سرانجام در این تاریخ، انحلال سلسله قاجار اعلام شد.
دولت عِلیّهٔ ایران ایران | |||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۱۷۹۶–۱۹۲۵ میلادی | |||||||||||||||||||||||||
گستره ایران قاجاری در زمان فتحعلیشاه قاجار؛ ابتدای سده نوزدهم میلادی. | |||||||||||||||||||||||||
پایتخت | تهران | ||||||||||||||||||||||||
زبان(های) رایج | زبان فارسی (رسمی، میانجی و فرهنگی)[1][2] زبان ترکی آذربایجانی (ادبیات درباری و زبان مادری خانواده سلطنتی)[3] | ||||||||||||||||||||||||
حکومت | پادشاهی مطلقه (۱۷۹۶–۱۹۰۶) پادشاهی مشروطه (۱۹۰۶–۱۹۲۵) | ||||||||||||||||||||||||
شاهان[4] | |||||||||||||||||||||||||
• ۱۷۹۶–۱۷۹۷ | آقامحمدخان قاجار(نخستین) | ||||||||||||||||||||||||
• ۱۹۰۹–۱۹۲۵ | احمدشاه قاجار (واپسین) | ||||||||||||||||||||||||
نخستوزیر | |||||||||||||||||||||||||
• ۱۹۰۶ | نصرالله مشیرالدوله (نخستین) | ||||||||||||||||||||||||
• ۱۹۲۳–۱۹۲۵ | رضاخان سردارسپه (واپسین) | ||||||||||||||||||||||||
تاریخ | |||||||||||||||||||||||||
• آغاز دودمان قاجار | ۱۷۹۶ | ||||||||||||||||||||||||
۱۸۱۳ | |||||||||||||||||||||||||
۱۸۲۸ | |||||||||||||||||||||||||
۱۸۵۷ | |||||||||||||||||||||||||
۱۸۸۱ | |||||||||||||||||||||||||
۱۹۰۶ | |||||||||||||||||||||||||
۱۹۱۵ | |||||||||||||||||||||||||
• آغاز دودمان پهلوی | ۱۹۲۵ میلادی | ||||||||||||||||||||||||
مساحت | |||||||||||||||||||||||||
۱۸۷۳ م.[5] | ۱٬۳۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۵۰۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||||||||
واحد پول | |||||||||||||||||||||||||
کد ایزو ۳۱۶۶ | IR | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
امروز بخشی از | ایران ترکمنستان افغانستان پاکستان جمهوری آذربایجان ارمنستان گرجستان روسیه |
قاجارها دودمانی ترکتبار[12][13][14] از ایل قاجار بودند[15][16] که طوایف قزلباش را شکل میدادند[17] و در به پادشاهی رساندن شاه اسماعیل یکم در سال ۱۵۰۱ میلادی اثرگذار بودند. با سقوط اصفهان در سال ۱۷۲۲ میلادی، نقش قاجارها در مناسبات سیاسی ایران افزایش پیدا کرد[18] و محمدحسنخان قاجار در آشوبهای پس از قتل نادرشاه بر بخشهای بزرگی از کشور چیره گشت اما در نهایت توسط کریمخان زند سرکوب شد. پس از محمدحسنخان قاجار، فرزندش آقامحمدخان در سال ۱۷۹۴ میلادی کنترل کامل ایران را به دست گرفت، دولت زندی را سرنگون و بخشهای وسیعی از قفقاز را مجدداً تابع ایران کرد. آقامحمدخان در سال ۱۷۹۶ میلادی، شهر مشهد را به آسانی تصرف کرد[19] و به دودمان افشاری نیز، که در این شهر حاکم بود، پایان داد. آقا محمدخان قاجار پس از این رویدادها و نیز پیروزی در نبرد کرتسانیسی با گرجیها، رسماً بهعنوان شاه ایران تاجگذاری کرد.[20][21]
قفقاز و هرات به ترتیب در جنگ با روسیه در زمان فتحعلیشاه و جنگ با بریتانیا در زمان محمدشاه و ناصرالدینشاه از دست رفتند. با این حال، موفق شدند با ایجاد توازن میان قدرتهای اروپایی ایران را — برخلاف عثمانی — واحد نگه دارند ولی کشور از نظر مالی به اروپاییها بدهکار شد. آشنایی با تمدن غرب و معاهدههای مهم، موجب آغاز جنبش لیبرالی در سال ۱۹۰۶ در عهد مظفرالدینشاه شد که به انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی منجر گردید. محمدعلیشاه شاه بعدی، با آن مخالفت کرد و مجلس را به توپ بست. با آغاز جنگ جهانی یکم، عثمانی، روسیه و بریتانیا اراضی کشور بیطرف ایران را اشغال کردند که حاصلش هرج و مرج و قحطی بود. نهایتاً رضاخان پهلوی کشور را آرام و مجلس قاجاریه را عزل کرد.[22][23]