Marlon Brando

Marlon Brando, Jr. (Omaha, Nebraska, 1924ko apirilaren 3a - Los Angeles, Kalifornia, 2004ko uztailaren 1a) estatubatuar antzerki eta zinema aktorea izan zen, XX. mendeko hoberenetarikoa. Bitan irabazi zuen Gizonezko aktore onenaren Oscar saria, Terry Malloy (On the Waterfront, 1954) eta Vito Corleone (The Godfather, 1972) antzezteagatik.^[1]

Marlon Brando
(1961) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Marlon Brando Junior
Jaiotza	Omaha, 1924ko apirilaren 3a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	Libertyville Evanston
Heriotza	Los Angeles, 2004ko uztailaren 1a (80 urte)
Hobiratze lekua	Tahiti Heriotzaren harana
Heriotza modua	berezko heriotza: arnas gutxiegitasuna
Familia
Aita	Marlon Brando, Sr.
Ama	Dodie Brando
Ezkontidea(k)	Anna Kashfi  (1957 -  1959) Movita Castaneda  (1960 -  1968) Tarita Teriipaia  (1962 -  1972)
Bikotekidea(k)	ikusi Irene Papas
Seme-alabak	ikusi Stephen Blackehart Cheyenne Brando Christian Brando Simon Teihotu Brando (en) Rebecca Brando (en) Miko Castaneda Brando (en)
Haurrideak	ikusi Jocelyn Brando
Hezkuntza
Heziketa	Actors Studio Stella Adler Studio of Acting (en) New School (en) Shattuck-Saint Mary's (en) Libertyville High School (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Irakaslea(k)	Erwin Piscator Stella Adler Lee Strasberg
Jarduerak
Jarduerak	zinema aktorea, antzerki aktorea, telebista-aktorea eta errealizadorea
Altuera	175 zentimetro
Lan nabarmenak	ikusi The Godfather Apocalypse Now A Streetcar Named Desire On the Waterfront One-Eyed Jacks Last Tango in Paris Queimada
Jasotako sariak	ikusi Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria  (1954) : On the Waterfront Gizonezko aktore onenaren Oscar Saria  (1972) : The Godfather Theatre World Award  (1946) Golden Globe Award for Best Actor – Motion Picture Drama  (1973) : The Godfather Golden Raspberry Award for Worst Supporting Actor  (1996) : The Island of Dr. Moreau Primetime Emmy Award for Outstanding Supporting Actor in a Miniseries or a Movie  (1979) : Roots: The Next Generations (en) Izarra Hollywoodeko Ospearen pasealekuan Donaldson Awards Golden Globe Award for Best Actor – Motion Picture Drama  (1955) : On the Waterfront
Genero artistikoa	Westerna
marlonbrando.com

Stanislavski metodoa —barne azterketa baliatuz pertsonaiaren larruan sartzera behartzen duen antzezpen ikasbidea— muturrera eraman zuen eta, beraz, zinemako ikono handienetako bat bihurtu zen.^[1] Haren antzezteko erak, haren nortasunak, eta Hollywoodeko bizitza sozialaren gaineko interes ezak eragin sakona izan zuen aktore belaunaldi batean, James Dean, Paul Newman, Robert De Niro, Al Pacino, Robert Duvall, Sean Penn, Russell Crowe, eta Jack Nicholson barne. Gainera, politikoki konprometitua izan zen, eta publikoki bat egin zuen ekimen askorekin, batez ere Amerikar Indioen Mugimenduaren alde.

Bizitza

Marlon Brando Omahan jaio zen 1924ko apirilaren 3an. Haurtzaro goibel antzekoa izan zuen. Antzerkizalea zen haren ama, baina baita alkoholzalea ere. Artean umea zela, sarritan aurkitu zuen ama tabernan total eginda, edo kale bazter batean botata. Depresio Handiko urte latzetan, maitasuna jaso beharrean babesik eza eta abandonua sufritu zituen. Erabateko nerabe errebeldea bihurtuta, aitak esaten zion bere bidea urra zezala, egin zezala zirt edo zart.^[1]

Aktore izateko asmoarekin, New Yorkera jo zuen 1943an. Actors Studion ibili ondoren, 1944tik 1950era antzerkian jardun zuen. Baina zinematik etorri zitzaion batez ere fama. Izan ere, Stanley Kowalski jatorri poloniarreko behargin amorala eta bortitza bihurtu zen Elia Kazanen A Streetcar Named Desire artegagarrian (1951). Berezkoa zuen talentua, bazeukan karisma, eta fisikoki, gainera, erakargarria zen.^[1]

Hainbat pertsonaia gogoangarriren identitateak bereganatu zituen hurrengo urteetan: Emiliano Zapatarena (Viva Zapata!, 1952), Johnny Strabler motorzale konformagaitzarena (The Wild One, 1953), Calder sheriff erosezinarena (The Chase, 1966), Kurtz koronel eroarena (Apocalypse Now, 1979)... Aktore onenaren Oscar saria bitan irabazi zuen: Terry Malloy buruestimua galduta zeukan boxealari ohi duinarena (On the Waterfront, 1954) eta Vito Corleone mafiaburuarena (The Godfather, 1972) egiteagatik.^[1]

• 
  Viva Zapata!
• 
  One-Eyed Jacks (1961)
• 
  On the Waterfront (1954)

Izar bat zen, erreferentzia bat gremioko kideentzat, baina ezin zuen eraman ikono bat izateak dakarrena. 1970eko hamarkadan apaldu zen haren argia, eta Sozietateko Uharteetako Tetiꞌaroa atoloira joan zen bizitzera bere hirugarren emaztearekin —hamaika seme-alaba izan zituen—. Horietako batek, Cheyennek, bere buruaz beste egin zuen 1995ean, eta beste batek, Christianek, bost urte igaro zituen kartzelan. Handik libratzeko dirutza xahutu zuen Brandok epaiketetan, eta ia sosik gabe geratu zen hil aurretik. Michael Jacksonen bideoklip batean ere parte hartu zuen egoerari buelta emateko; antzeztu gabe, nolabait aurrera egiteko soilik.^[1]

Filmografia

Urtea	Izenburua	Rola	Zuzendaria
1950	The Men	Kenneth "Ken" Wilcheck / "Bud"	Fred Zinnemann
1951	A Streetcar Named Desire	Stanley Kowalski	Elia Kazan
1952	Viva Zapata!	Emiliano Zapata	Elia Kazan
1953	Julius Caesar	Marko Antonio	Joseph L. Mankiewicz
	The Wild One	Johnny Strabler	László Benedek
1954	On the Waterfront	Terry Malloy	Elia Kazan
	Désirée	Napoleon Bonaparte	Henry Koster
1955	Guys and Dolls	Sky Masterson	Joseph L. Mankiewicz
1956	The Teahouse of the August Moon	Sakini	Daniel Mann
1957	Sayonara	Maj. Lloyd "Ace" Gruver	Joshua Logan
1958	The Young Lions	Lt. Christian Diestl	Edward Dmytryk
1960	The Fugitive Kind	Valentine "Snakeskin" Xavier	Sidney Lumet
1961	One-Eyed Jacks	Rio	Marlon Brando
1962	Mutiny on the Bounty	Fletcher Christian	Lewis Milestone
1963	The Ugly American	Ambassador Harrison Carter MacWhite	George Englund
1964	Bedtime Story	Freddy Benson	Ralph Levy
1965	Morituri	Robert Crain	Bernhard Wicki
1966	The Chase	Calder sheriffa	Arthur Penn
	The Appaloosa	Matt Fletcher	Sidney J. Furie
1967	A Countess from Hong Kong	Ogden Mears	Charlie Chaplin
	Reflections in a Golden Eye	Maj. Weldon Penderton	John Huston
1968	Candy	Grindl	Christian Marquand
1969	The Night of the Following Day	Bud, txoferra	Hubert Cornfield
	Queimada	Sir William Walker	Gillo Pontecorvo
1971	The Nightcomers	Peter Quint	Michael Winner
1972	The Godfather	Don Vito Corleone	Francis Ford Coppola
	Last Tango in Paris	Paul	Bernardo Bertolucci
1976	The Missouri Breaks	Robert E. Lee Clayton	Arthur Penn
1978	Superman	Jor-El	Richard Donner
	Raoni	Narratzailea	Jean-Pierre Dutilleux Luiz Carlos Saldanha
1979	Apocalypse Now	Kurtz koronela	Francis Ford Coppola
1980	The Formula	Adam Steiffel	John G. Avildsen
1989	A Dry White Season	Ian McKenzie	Euzhan Palcy
1990	The Freshman	Carmine Sabatini	Andrew Bergman
1992	Christopher Columbus: The Discovery	Tomás de Torquemada	John Glen
1995	Don Juan DeMarco	Dr. Jack Mickler	Jeremy Leven
1996	The Island of Dr. Moreau	Moreau doktorea	John Frankenheimer
1997	The Brave	McCarthy	Johnny Depp
1998	Free Money	Warden Sven "The Swede" Sorenson	Yves Simoneau
2001	The Score	Max	Frank Oz

Filmen zuzendaria eta izenburuak

Filmen zuzendaria eta itzuli bada beste hizkuntza batera (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera) beste izenburu batekin taula honetan ikus daiteke:

Urtea	Filma	Zuzendaria	Beste izenburu batzuk
1950	The Men	Fred Zinnemann	gaztelaniaz: Hombres frantsesez: C'étaient des hommes
1951	A Streetcar Named Desire	Elia Kazan	gaztelaniaz: Un tranvía llamado Deseo frantsesez: Un tramway nommé Désir
1952	Viva Zapata!	Elia Kazan	gaztelaniaz: ¡Viva Zapata! frantsesez: Viva Zapata !
1953	The Wild One	László Benedek	frantsesez: L'Équipée sauvage katalanez: El salvatge
1953	Julius Caesar	Joseph L. Mankiewicz	gaztelaniaz: Julio César frantsesez: Jules César
1954	Désirée	Henry Koster	gaztelaniaz: Desirée
1954	On the Waterfront	Elia Kazan	frantsesez: Sur les quais katalanez: La llei del silenci galizieraz: A lei do silencio
1955	Guys and Dolls	Joseph L. Mankiewicz	frantsesez: Blanches Colombes et Vilains Messieurs katalanez: Ells i elles
1956	The Teahouse of the August Moon	Daniel Mann	gaztelaniaz: La casa de té de la luna de agosto frantsesez: La Petite Maison de thé
1957	Sayonara	Joshua Logan	euskaraz: « Sayonara (filma) »
1958	The Young Lions	Edward Dmytryk	frantsesez: Le Bal des maudits katalanez: El ball dels maleïts galizieraz: O baile dos malditos
1959	The Fugitive Kind	Sidney Lumet	gaztelaniaz: Piel de serpiente frantsesez: L'Homme à la peau de serpent
1961	One-Eyed Jacks	Marlon Brando	gaztelaniaz: El rostro impenetrable frantsesez: La Vengeance aux deux visages katalanez: Un tipus dur
1962	Mutiny on the Bounty	Lewis Milestone	frantsesez: Les Révoltés du Bounty katalanez: Motí a la Bounty
1963	The Ugly American	George Englund	gaztelaniaz: Su Excelencia el Embajador frantsesez: Le Vilain Américain
1964	Bedtime Story	Ralph Levy	gaztelaniaz: Dos seductores frantsesez: Les Séducteurs euskaraz: « Bedtime Story (1964ko filma) »
1965	Morituri	Bernhard Wicki
1966	The Appaloosa	Sidney J. Furie	gaztelaniaz: Sierra prohibida frantsesez: L'Homme de la Sierra
1966	The Chase	Arthur Penn	gaztelaniaz: La jauría humana frantsesez: La Poursuite impitoyable katalanez: La caça de l'home
1967	A Countess from Hong Kong	Charlie Chaplin	gaztelaniaz: La condesa de Hong Kong frantsesez: La Comtesse de Hong-Kong katalanez: La comtessa de Hong Kong
1967	Reflections in a Golden Eye	John Huston	gaztelaniaz: Reflejos de un ojo dorado frantsesez: Reflets dans un œil d'or katalanez: Reflexos en un ull daurat
1968	The Night of the Following Day	Hubert Cornfield	frantsesez: La Nuit du lendemain
1968	Candy	Christian Marquand
1969	Burn!	Gillo Pontecorvo	gaztelaniaz: Queimada frantsesez: Queimada euskaraz: « Queimada » katalanez: Queimada
1972	Last Tango in Paris	Bernardo Bertolucci	gaztelaniaz: El último tango en París frantsesez: Le Dernier Tango à Paris katalanez: L'últim tango a París
1972	The Godfather	Francis Ford Coppola	gaztelaniaz: El padrino frantsesez: Le Parrain katalanez: El Padrí galizieraz: O padriño
1972	The Nightcomers	Michael Winner	gaztelaniaz: Los últimos juegos prohibidos frantsesez: Le Corrupteur
1976	The Missouri Breaks	Arthur Penn	frantsesez: Missouri Breaks katalanez: Missouri
1977	The Godfather Saga	Francis Ford Coppola	frantsesez: Le Parrain
1978	Superman	Richard Donner
1979	Apocalypse Now	Francis Ford Coppola
1980	The Formula	John G. Avildsen	gaztelaniaz: La fórmula frantsesez: La Formule
1989	A Dry White Season	Euzhan Palcy	gaztelaniaz: Una árida estación blanca frantsesez: Une saison blanche et sèche katalanez: Una àrida estació blanca galizieraz: Unha árida estación branca
1990	The Freshman	Andrew Bergman	gaztelaniaz: El novato frantsesez: Premiers pas dans la mafia euskaraz: « The Freshman (1990eko filma) » katalanez: El passerell
1991	Here's Looking at You, Warner Bros.	Robert Guenette	gaztelaniaz: Here’s Looking at You, Warner Bros.
1991	Hearts of Darkness: A Filmmaker's Apocalypse	George Hickenlooper	gaztelaniaz: Corazones en tinieblas frantsesez: Aux cœurs des ténèbres : L'Apocalypse d'un metteur en scène
1992	The Godfather Trilogy: 1901-1980	Francis Ford Coppola
1992	Christopher Columbus: The Discovery	John Glen	gaztelaniaz: Cristóbal Colón: el descubrimiento frantsesez: Christophe Colomb : La Découverte katalanez: Les aventures de Cristòfor Colom
1995	Don Juan DeMarco	Jeremy Leven
1996	The Island of Dr. Moreau	John Frankenheimer	gaztelaniaz: La isla del doctor Moreau frantsesez: L'Île du docteur Moreau katalanez: L'illa del Dr. Moreau
1997	The Brave	Johnny Depp
1998	Free Money	Yves Simoneau	katalanez: Assalta'l com puguis
2001	The Score	Frank Oz	euskaraz: « The Score (2001eko filma) »
2001	Apocalypse Now Redux	Francis Ford Coppola
2001	A Huey P. Newton Story	Spike Lee
2006	Superman II: The Richard Donner Cut	Richard Donner	frantsesez: Superman 2: The Richard Donner Cut
2006	Superman Returns	Bryan Singer
2011	Always Brando	Ridha Behi
2012	Final Cut: Ladies and Gentlemen	György Pálfi	gaztelaniaz: Final Cut: Ladies & Gentlemen frantsesez: Final Cut – Mesdames et Messieurs
2015	Listen to Me Marlon	Stevan Riley
2016	I Am Not Your Negro	Raoul Peck	gaztelaniaz: No soy tu negro

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016/12/11 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

1. Susaeta, Igor. Antzezten ez zuen aktorea. berria.eus (Noiz kontsultatua: 2016-12-11).

Bibliografia

• Adler, Stella; Paris, Barry (1999). Stella Adler on Ibsen, Strindberg, and Chekhov. New York City: Alfred A. Knopf. ISBN 0-679-42442-3.
• Bain, David Haward. The Old Iron Road: An Epic of Rails, Roads, and the Urge to Go West. New York: Penguin Books, 2004. ISBN 0-14-303526-6.
• Bly, Nellie (1994). Marlon Brando: Larger than Life. New York City: Pinnacle Books/Windsor Pub. Corp. ISBN 0-7860-0086-4.
• Bosworth, Patricia (2001). Marlon Brando. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-297-84284-6.
• Brando, Anna Kashfi; Stein, E.P. (1979). Brando for Breakfast. New York: Crown Publishers. ISBN 0-517-53686-2.
• Brando, Marlon and Donald Cammell. Fan-Tan. New York: Knopf, 2005. ISBN 1-4000-4471-5.
• Brando, Marlon; Lindsey, Robert (1994). Brando: Songs My Mother Taught Me. New York: Random House. ISBN 0-679-41013-9.
• Dimare, Philip C. (2011). Movies in American History: An Encyclopedia. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-296-8.
• Ebert, Roger (2010). The Great Movies III. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-18208-7.
• Englund, George. The Way It's Never Been Done Before: My Friendship With Marlon Brando. New York: Harper Collins Publishers, 2004. ISBN 0-06-078630-2.
• Evans, Robert (1994). The Kid Stays in the Picture. New York: Hyperion. ISBN 978-0-7868-6059-3.
• Girgus, Sam B. (1998). Hollywood Renaissance: The Cinema of Democracy in the Era of Ford, Capra, and Kazan. New York City: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-62552-4.
• Graziano, Rocky; Barber, Rowland (1955). Somebody Up There Likes Me. New York: Simon & Schuster.
• Grobel, Lawrence (2000). Above the Line: Conversations about the Movies. New York City: Da Capo Press. ISBN 978-0-306-80978-1.
• Grobel, Lawrence. "Conversations with Brando." New York, Hyperion, 1990. Cooper Square Press 1999. Rat Press, 2009
• Hamilton, Neil A. (2006). The 1970s. Eyewitness History. New York: Facts on File. ISBN 978-0-8160-5778-8.
• Judge, Bernard. Waltzing With Brando: Planning a Paradise in Tahiti. New York: ORO Editions, 2011.ISBN 978-0-9826226-4-3
• Kanfer, Stefan (2008). Somebody: The Reckless Life and Remarkable Career of Marlon Brando. New York City: Knopf. ISBN 978-1-4000-4289-0.
• Kaufman, Burton I.; Kaufman, Diane (2009). The A to Z of the Eisenhower Era. Lanham, MD: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7150-2.
• Lebo, Harlan (2005). The Godfather Legacy: The Untold Story of the Making of the Classic Godfather Trilogy. New York City: Touchstone Press. ISBN 978-0-7432-8777-7.
• Levinson, Martin H. (2011). Brooklyn Boomer: Growing Up in the Fifties. Bloomington, IN: iUniverse. ISBN 978-1-4620-1712-6.
• McDonald-Walker, Suzanne (2000). Bikers: Culture, Politics and Power. Oxford: Berg Publishers. ISBN 1-85973-356-5.
• McDonough, Jimmy. Big Bosoms and Square Jaws: The Biography of Russ Meyer, King of the Sex Film. New York: Crown, 2005. ISBN 978-1-4000-5044-4.
• McGowan, David (2014). Weird Scenes Inside the Canyon: Laurel Canyon, Covert Ops & the Dark Heart of the Hippie Dream. SCB Distributors. ISBN 978-1-9093-9413-1.
• Pendergast, Tom and Sara. St. James Encyclopedia of Popular Culture, Volume 1. Detroit, Michigan: St. James Press, 2000. ISBN 978-1-55862-405-4.
• Petkovich, Anthony. "Burn, Brando, Burn!". UK: Headpress 19: World Without End (1999), pp. 91–112.
• Pierpont, Claudia Roth (October 27, 2008). "Method Man". New Yorker.
• Powell, Larry; Garrett, Tom (2013). The Films of John Avildsen: Rocky, The Karate Kid and Other Underdogs. Jefferson, NC: McFarland & Company. ISBN 978-0-7864-6692-4.
• Santopietro, Tom (2012). The Godfather Effect: Changing Hollywood, America, and Me. New York City: Thomas Dunne Books. ISBN 978-1-250-00513-7.
• Schoell, William. The Sundance Kid: A Biography of Robert Redford. Boulder, CO: Taylor Trade Publishing, 2006. ISBN 978-1-58979-297-5.
• Sellers, Robert (2010). Hollywood Hellraisers: The Wild Lives and Fast Times of Marlon Brando, Dennis Hopper, Warren Beatty, and Jack Nicholson. New York City: Skyhorse Publishing. ISBN 978-1-61608-035-8.
• Stern, Keith (2009). Queers in History: The Comprehensive Encyclopedia of Historical Gays, Lesbians and Bisexual. Jackson, TN: BenBella Books. ISBN 978-1-933771-87-8.
• Williams, Linda (2008). Screening Sex. Durham, NC: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-4285-4.

Kanpo estekak

• Datuak: Q34012
• Multimedia: Marlon Brando / Q34012