Heriotzaren harana

Heriotzaren harana^[1] (ingelesez: Death Valley) Estatu Batuetako hego-mendebaldeko sakongunea da, Kaliforniako hego-ekialdean dagoena, Mojave basamortuaren bihotzean. 225 kilometro luze eta 40 kilometro zabal da. Itsas maila baino 86 metro beherago dago, eta mendebaldeko hemisferioan dagoen puntu lehorrik beherena da. Idortasuna ia erabatekoa da. Parke nazionala da 1933. urteaz gero.^[2]

Heriotzaren harana
Death Valley
Heriotzaren harana Heriotzaren harana (Ameriketako Estatu Batuak)
Eskualdea	AEB
Koordenatuak	36°27′25″N 116°51′55″W
Eremua	7.800 km²
Luzera	225 km
Zabalera	8-24 km
Punturik beherena	Badwater Arroa (– 86 m)
Tenperatura gorena	56,7 °C

Geografia

Kokapena

Kaliforniaren hego-ekialdean dago, Amargosa eta Panamint mendilerroen artean. 13.517 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta Nevada estaturaino hedatzen da. Bertan dago Badwater izeneko sakonunea, itsas maila baino 86 metro beherago dagoena; Ipar Amerikako punturik beherena da. Heriotzaren Haranaren Parke Nazionalaren zati handi bat hartzen du, 1933an monumentu nazional eta 1994an parke nazional izendatua.

Geologia

Heriotzaren harana duela 200 milioi urte bukatu zen prozesu geologiko baten ondorio da. Itsas jatorria duten jalkin-harriez osatuta dago. Itsas adar hori lehortu zenean, disolbatutako gatzak hauspeatu ziren.^[3]

Klima

Heriotzaren harana Ameriketako tokirik lehorrena eta beroena da. Tantarik ere jausi ez direneko urteak ez dira harrigarriak. Tenperatura maiz, 49 °C-ra eta orain arte neurtu den tenperaturarik altuena 57 °C izan zen 1913. urtean. Eguzkipean dagoen lurzoruaren tenperaturak giro-tenperatura gainditzen du, eta 88 °C-koak neurtu izan dira. Ez da harritzekoa bada, toponimian Furnace creek (“Labearen erreka”) eta antzeko terminoak aurkitzea.^[3]

Datu klimatikoak (Heriotzaren harana (Furnace Creek))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	31	36	39	45	50	53	57	53	51	45	37	31	57
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	19	23	28	33	38	43	47	46	41	34	25	18	33
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	4	8	13	17	23	27	31	30	24	16	9	4	17
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-9	-3	-3	4	8	12	19	18	13	3	-1	-6	-9
Pilatutako prezipitazioa (mm)	10	13	8	3	1	1	2	3	5	2	5	8	60
Eguzki orduak	217	226	279	330	372	390	403	372	330	310	210	186	3625
Iturria (1): NOAA 1981–2010 US Climate Normals [4]
Iturria (2): weather2travel.com [5]

Landaredia eta fauna

Landaredia urria da, eta horrelako baldintza gogorretara egokitutako espeziak topatzen dira, hala nola meskitea, kreosota-zuhaixka, Josueren juka eta kaktusa. Udaberriko euriekin itxura zertxobait alaitzen da basamortuko landareen loreez. Animaliak ugari dira, eta gaueko bizimodura moldatutakoak, hala nola, Odocoileus hemionus, Ovis canadensis, antilope katagorria, kanguro arratoia, Vulpes macrotis, koiotea, katamotz gorria eta puma.^[3]

Historia

XIX. mendean oztopoa izan zen Kaliforniara zihoazen urre bilatzaileentzat; (hortik bere izena). 1880ko hamarkadan boraxa ustiatzen hasi zen.

Kanpo estekak

• Lakar Iraizoz, Oihane, Harri ibiltarien gaia ez da hainbesterainoko misterioa, zientzia.eus
• (Ingelesez) Heriotzaren Haranaren Parke Nazionalaren webgune ofiziala, National Park Service, nps.gov

• Datuak: Q118388
• Multimedia: Death Valley / Q118388

Erreferentziak

1. Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .
2. Death Valley. Lur hiztegi entziklopedikoa, CC-BY 3.0 lizentzia, euskara.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2017-2-11).
3. Barandiaran, Mariaje; Irazabalbeitia, Inaki. Borax-a, menturaren ildotik. elhuyar zientzia eta teknologia, CC-BY-SA 3.0 lizentzia, aldizkaria.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2017-2-11).
4. NOAA. 1981–2010 US Climate Normals. .
5. Weather2travel.com. Weather2travel Death Valley Climate. .